Тәжірибелік сабақ. Климат пен желдің геологиялық әрекеті

Сабақтың мақсаты: жер бедерін түзуші экзогендік күштердің негізгі түрлерін жіктеу, климат пен желдің геологиялық әрекетін анықтау.

Сабаққа қолданылатын құрал-жабдықтар: Жер бедерін өзгертетін сыртқы эндогендік күштердің үлгілері, үлестірмелі және интербелсенді көрсету құралдары.

Пйдаланатын әдебиеттер тізімі:

1. Макарова Н.В., Суханова Т.В. Геоморфология. - М.: КолосС. –2009.-320с.

2. Костенко Н.П. Геоморфология. – М.: Изд. МГУ, 2013.-358с.

3. Леонтьев О. К., Рычагов Г. И. Общая геоморфология. –М.: изд. «Высшая школа», 2006.-383с.

Студенттердің білімін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

5. Жер бедерін өзгертетін сыртқы эндогендік негізгі түрлерін атаңдар.

6. Климаттың геологиялық әрекетінің жер бедерін түзудегі алатын орынын сипаттаңдар.

7. Үгілу қабығы дегеніміз не?

8. Таужыныстарының үгілуіне, тасмалданып шөгуіне әсер ететін негізгі күштерді анықтаңдар.

9. Желдің геологиялық әрекетін, тасымалдау және эолдық аккумуляцияның мәнін түсіндіріңдер.

10. Дефляция және коразя дегеніміз не?

Сарамандық жұмыстарға арналған тапсырмалар:

1-тапсырма: А) Оқулық пен дәрістің мәтініне, 12.1-суретке талдау жаспа магмалық, метаморфты және шөгінді тау жыныстарының түзілу заңдылықтарын анықтап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар.

Ә) 12.2 суретке негізделіп интрузивті және эффузивті магмалық жыныстардың бұзылуына әсер ететін сыртқы күштерді жіктеп шөгінді жыныстардың физикалық қасиеттерін өзгертіп метаморфтануына, магмалық жыныстардың кристаллдану себептерін түсіндіріңдер.

12.1-сурет.Магмалық, метаморфты және шөгінді тау жыныстарының түзілу заңдылықтары

12.2-сурет.Тау жыныстарын бұзушы сыртқы экзогендік күштер

2-тапсырма: А) Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге негізделіп, элювий, үгілу қабығы және тау жыныстарының үгілуі түсінікткрінің мәнін, үгілудің негізгі түрлерін анықтаңдар 12.1-суретке талдау жаспа магмалық, метаморфты және шөгінді тау жыныстарының түзілу заңдылықтарын анықтап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар.

12.3-сурет.үгілу қабаты

Ә) Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге, 12.3 және 12.4 суреттерге

негізделіп, климаттың геологиялық әрекетінің жер бедерін түзудегі алатын орыны физикалық, химиялық және биогенді үгілуге әсер ететін орта жағдайларына сипаттама беріп кестені толтырыңдар

.

Б) топрақтың, әк тастың, бордың, ас тұзының құмның, саздың түзілуіне әсер ететін орта жағдайлварын анықтап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар.

12.4-Үгілудің негізгі түрлері мен элювийлі шөгінді жыныстардың ерекшеліктері

3-тапсырма: Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге, 12.4 суретке негізделіп, үгілу қабаттарының, ұгілу өнімдерінің түрлерін, тасмалдау аймақтарын анықтап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар. 12.4 суреттідәптерлеріңе салыңдар

А 12.5-Үгілу өнімдерін шығару, тасмалдау және шөгу аймақтары мен үгілу қабаттарының шөгу өнімдерінің түрлерінің сызбасы

4-тапсырма: А)Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге, 12.4 және 12.5 суреттерге негізделіп, желдің геологиялық әрекетін анықтап дефляция мен корразия, тау жыныстарын тасмалдау және шөгу аймақтарын түсініктеріне сипаттама беріңдер.

Ә) сусымалы құм жалдары мен шағылдардың түзілуіне әсер ететін орта жағдайларын анықтап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар.

Б) Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге негізделіп лесстің (саздың) түзілуіне әсер ететін орта жағдайын анықтаңдар. Балықты, Текелі өзендері аңғарына ұйымдастырылған оқу-танымдық жорық нәтижесінде жиналған дернектерге негізделіп жар қабақтардың көлденең қимасын дәптерлеріңе сызыңдар. Лесті, құмды, малта тасты шөгінді жыныстар қабаттарының кезектесіп орналасу себептерін түсіндіріңдер.

5-тапсырма: Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге, 12.6 суретке нешізделіп құмды, сазды, тасты және тақырлардың түзілуіне әсер ететін орта жағдайларын анықтап түзілу заңдылықтарын түсіндіріңдер

12.4-сурет. шөлді аймақтардағы температураның, желдің әрекетінен жүретін дефляция мен корразия үрдісінен тау жыныстарының үгілуінен түзілген саңырауқұлақ (ағаш) тәрізді морфо мүсіндер ментау жыныстарындағы ойықтар

12.7-сурет. Гравитациялық үрдістің әсерінен түзілетін жылысулар (сырғамалар)

6-тапсырма: А) Оқулық пен дәрістің мәтініне, қосымша мәліметтерге, 12.7 суретке нешізделіп жылысулар (сырғамалар) мен қорымдардың пайда болу себептерін түсіндіріп олардың шаруашылыққа келтіретін залалын, олармен күрес шараларын түсіндіруіңдер.

Делюви, колюви және делювилі шөгінділер түсініктеріне анықтама беріп түзілу жолдарын түсіндіріңдер.