Тәжірибелік сабақ. Литологиялық-стратиграфиялық бағана тұрғызу

Сабақтың мақсаты: Геохронологиялық кестені, тау жыныстарының стратиграфиялық қабаттарының шартты белгілерін, Қазақстанның геологиялық картасын, пайдаланып Каспий маңы ойпатының стратиграфиялық қабаттарының қимасын тұрғызу арқылы студенттердің теориялық білімдерін бекіту, арнайы іскерлік-дағдыларын қалыптастыру.

Сабаққа қолданылатын құрал-жабдықтар: шөгінді тау жыныстарының үлгілері, геохронологиялық кесте, Қазақстанның геологиялық картасы.

Пйдаланатын әдебиеттер тізімі:

1. Практическое руководство по общей геологии: Учеб. пособие для студ. вузов / А.И. Гущин, М.А. Романовская, А.Н. Стафеев, В.Г. Талицкий; Под ред. Н.В. Короновского. 2-е изд., стер. М.: Издательский центр «Ака-демия», 2007. 160 с.

2. Әбілмәжінова С. А. Палеогеография. – Алматы: Экономика, 2011. – 360 б.

3. Байбатша Ә. Б. Палеонтология және тарихи геология. – Алматы: дәуір, 2011. – 496 ISBN 978-601-225309-2.

4. Короновский Н.В. и др. Геология. Учебник – М.: ИЦ «Академия», 2002.

Студенттердің білімін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Стратиграфия дегеніміз не? Салыстырмалы стратиграфия әдіснің көмегімен нені анықтайды?

2. Фация дегеніміз не?.

3. Геохронологиялық кесте қандай қызме т атқарады?

4. Алевролит, әктас, сазды шөгінді жыныстар қайда түзіледі?.

5. Малта тасты моренналы жшөгінді жыныстар қалай түзіледі?

6. Тас көмір, мұнай, табиғи газ қабаттары қалай түзіледі?

Сарамандық жұмыстарға арналған тапсырмалар:

1-тапсырма: Төменде көрсетелер мен 5.1 суретті, 5-1 және 5.2 кестелердегі мәліметтерді, шөгінді жыныстардың шартты белгілерін, кестедегі тау жынастарының қалыңдығы мен негізгі түрлерін пайдаланып А3 форматты миллиметрлі қағазға Каспий маңы ойпатының литологиялық-стратиграфиялық бағанасын тұрғызыңдар. Масштабы 1мм=50м. толқынды қисық сызықпен стратиграфиялық сәйкессіздікті көрсетіңдер (5.1-сурет). Литологиялық-стратиграфиялық бағананың үлгісі 5.1-сурет пен, 5-1 және 5.2 кестелерде берілген.

Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар: Литологиялық-стратиграфиялық бағана тұрғызуды жасына сәйкес астынан үстіне қарай ең ежелгісінен жасына қарай 5.1-суреттердегі шартты белгілерді пайдаланып зерттелетін аумақтағы шөгінді және метаморфты жыныстар әр түрлі шартты сызықтармен белгілейді. Интрузивті түзілімдер бағанада көрсетілмейді.

Бағагнадағы тау жыныстары Қазақстанның геологиялық картада берілген стратиграфиялық бөліктерге сәйкес сәйкес түсіреледі.бағананың сол жағында тау жыныстарының стратиграфиялық жағдайы (эратема, жүйе (дәуір), бөлімі (қабаты), индексі жазылады. Оң жағына метр есебімен алынған қалыңдығы мен қабаттағы тау жыныстарының, кездесетін ағзалардың тасқа айналған алдықтарының сипаты жазылады (5.1-кесте, 5.1 сурет). Бағананы құру масштабы тау жыныстарының жалпы қалыңдығына байланысты алынады. Оның қалыңдығы 50 см астауы тиіс.. Егер стратиграфиялық қабат аса қалың болса бір текті литологиялық қабатты бір немесе үш бағнаға дейін үзуге ұлықсат беріледі. Стратиграфиялық қабаттың метр есебімен алынған қалыңдығы санмен көрсетіледі. Сәйкс келетін қалыңдық бағанада түзу сызықпен, сәйкес келмейтіндері толқынды, бұрыштықтары араның тісі тәрізді сызықтармен белгіленеді.

Литологиялық-стратиграфиялық бағананы рәсімдеу. Беттің жоғарғы жағына бағананың аты (мысалы, Каспи маңы ойпатының литологиялық-стратиграфиялық бағанасы) жазылады оның астына 7 бөліктен тұратын литологиялық-стратиграфиялық бағана тұрғызылып, шөгінді жыныстардың негізгі түрлері шартты белгімен сызылып қабаттарының қалыңдығы масштабқа сай түсіріледі. Соңғы қатарға тау жыныстарының литологиялық сипаттамасы жазылады. Бағананың астына масштабы, шөгінді және метаморфты тау жныстарының шартты белгілеті жұмысты орындаған адамның аты-жөні жазыдады..

5.1- кесте. Литологиялық –стратиграфиялық бағанасының үлгісі

Эратема (Эра)	Жүйе (дәуір)	бөлім	индексі	Шөгінді жыныстардың шартты белгілері	Қалыңдығы, м	Литологиялық сипаттамасы
Кайназой	тноген	жоғарғы	N2			ұсақ малта тастты, ірі түйіршікті құмды қабаттары бар борпылдақ жыныстар
төменгі	N1			Ашық түсті қабатты кварц құмдары
палеоген		P3			Қоңыр жұқа қабатты саздар
P2			Қабатты сұр құмды мергель, негізі ірі түйіршікті құмдар
Мезазой	Бор	жоғарғы	К3			Әктас

5.2-кесте. Литологиялық –стратиграфиялық бағананы тұрғызыға қажетті мәліметтер

5.1-сурет. Литологиялық-стратиграфиялық бағанада белгіленетін шөгінді және метаморфты жыныстардың шартты белгілері