Дјріс жоспары. 2Инновация тїсінігі жјне жіктелуі

1 Процестік инновация

2 Инновация тїсінігі жјне жіктелуі

3 Инновациялыќ ўйымныѕ патенттік-лицензиялыќ ќызметі

Тїйінді сґз. Процестік инновация, Кјсіпорынныѕ инновациялыќ ќызметі, Инновацияныѕ ґмірлік кезеѕі

Кјсіпорынныѕ инновациялыќ ќызметі — бўл жаѕа немесе ґнімніѕ жаѕсаруы, не ќызмет кґрсетуі, оларды ґндірудіѕ жаѕа јдістерін ќолдану маќсатындаєы єылыми-техникалыќ жјне зияткерлік јлуеттік шаралар жїйесі. Бўл жеке сўранысты, сонымен бірге жалпы пайдалы жаѕалыќтарєа ќоєамныѕ мўќтажын ќанаєаттандыруы їшін пайдаланылады.

Инновацияныѕ екі тўрпаты ажыратылады:

• ґнімділік;

• їдерістік.

Жаѕа ґнімді ґндіріске енгізу инновацияныѕ тїбегейлі ґнімділігі ретінде аныќталады. Мўндай жаѕалыќтар негізінде жаѕа технологияєа негізделеді, не тіршілікте ќолданылып жїрген технологияныѕ жаѕа тїрінде пайдалануын ўштастырады.

Процестік инновация — бўл жаѕалыќты енгізу немесе ґндіріс тјсілін жјне технологияны едјуір жетілдіру, жабдыќтарды жјне ґндірісті ўйымдастыруды ґзгерту.

Жаѕалыќ дјрежедегі инновация негізінде жаѕа, яєни ґткен, отандыќ жјне шетелдік практикада ўќсастыєы жоќ жјне жаѕа нјрсеніѕ салыстырмалы жаѕалыєы болып ўсаќталады. Негізінде ґнімніѕ жаѕа тїрлері, технологиясы жјне ќызмет кґрсетуі басымдыќ, абсолюттік жаѕалыќтарєа ие болады жјне їлгініѕ тїп нўсќасы болып табылады.

Инновацияныѕ ґмірлік кезеѕі ґзара байланысты процестердіѕ жјне жаѕалыќтарды енгізу сатысыныѕ жиынтыєын кґрсетеді. Инновацияныѕ ґмірлік кезеѕі уаќыт аралыєы ретінде идеяныѕ дїниеге келуінен ґндірістік ґткізуден алып тастаєанєа дейінгі инновациялыќ ґнімніѕ негізінде аныќталады.

Нарыќтыќ экономика жаєдайында инповациялыќ ќызметініѕ тиімділігін талдау ќиындайды жјне кґп сатылылыєын білдіреді. Талдаудыѕ бірінші кезеѕінде — жаѕа техниканы жјне технологияны ќолдану ќажеттігін дјстїрлі ќорытындылайтын техникалыќ деѕгейдегі жеке кґрсеткіштер жјне жаѕа техника мен технологияныѕ тиімділігі.

Техникалыќ-ўйымдастырушылыќ деѕгейініѕ экономикалыќ тиімділігін арттыру кґрсеткіштері жјне ґз деѕгейініѕ кґрсеткіштері, яєни техниканыѕ, технологияныѕ ўйымдастырудыѕ басшылыќтыѕ жјне єылыми-зерттеу жјне конструкторлыќ жўмыстар жґніндегі кґрсеткіштерді јдіснамалыќ тўлєа айыру ќажет. Еѕ аќырында ґндірістіѕ техникалыќ-ўйымдастыру деѕгейі ґндірістік процестіѕ негізгі элементтерін пайдалану деѕгейінде байќалады: еѕбек, еѕбек ќўралдары, еѕбек заттары. Міне, сондыќтан да, мўндай экономикалыќ кґрсеткіштер, еѕбек ґнімділігі, ќор ќайтарымы, материалды ќажетсіну, айналым ќаражатыныѕ айналымдылыєы ретінде ґндірістіѕ ќарќынды ресурстарын пайдалануды ќамтитын жаѕа техника мен технологияныѕ экономикалыќ деѕгейін арттыру кґрсеткіші болып табылады. Жоєарыдаєы аталєан кґрсеткіштер (еѕбек ґнімділігі, ќор ќайтарымы, материалды ќажетсіну жјне айналым ќаражатыныѕ айналымдылыєы) ќарќындатудыѕ жеке кґрсеткіштері деп аталады. Бўларды талдау техникалыќ-ўйымдастырушылыќ деѕгейініѕ нысаны бойынша жїргізу ќажет. Жеке кґрсеткіштермен катар ќорытындылайтын кґрсеткіштер де пайдаланылады.

Жобалауда, јзірлеуде жјне жаѕа техника мен технологияны ґндіріске енгізуде бўл шаралардыѕ экономикалыќ тиімділігін аныдтау тґрт кезеѕнен тўрады:

Бірінші кезеѕ — бўл инновациялыќ шараларды іске асыру їшін ќажетті шыєындарды аныќтау;

Екінші кезеѕ - бўл ќаржыландырудыѕ мїмкіншілік кґздерін аныќтау;

Їшінші кезеѕ— бўл жаѕа техника мен технологияны кіріске енгізудегі экономикалыќ тиімділікті баєалау;

Тґртінші кезеѕ — бўл экономикалыќ кґрсеткіштерді салыстыру арќылы салыстырмалы жаѕалыќтардыѕ тиімділігін баєалау.

Ґндіріс жаєдайында экономикалыќ тиімділікті аныќтау кезінде мыналар пайдаланылады:

• ґнімде жјне ќызмет кґрсетуде ќолданыстаєы кґтерме сауда, бґлшек сауда баєалары жјне тарифтер;

• ќолданыста заѕды тїрде белгіленген ґндірістік ресурстар (ґндірістік ќорлар, еѕбек жјне табиєи) їшін нормативтік тґлемдер;

• ќолданыстає кјсіпорынныѕ пайдадан нормативтік аударымы жјне орталыќтандырылєан салалыќ ќорлар жјне резервтерді ќалыптастыру їшіп жоєары ўйымдардыѕ, мемлекеттік жјне жергілікті бюджеттердіѕ бірігуі;

• банкілердіѕ несие берудегі немесе жеке ќаржыларын саќтау жґніндегі кјсіпорынныѕ тјртібі мен есеп ажырасу мґлшері;

• валюталыќ тїсімдерді ќайта есептеу нормативтері, тб.

Жалпы тїрінде єылыми-техникалыќ прогресті жеделдету тиімділіктіѕ бірнеше тїрін жасайды: экономикалыќ, ресурстыќ, техникалыќ жјне јлеуметтік.

Јкономикалыќ нјтижелілік — бўл еѕбек ґнімділігініѕ артуы, еѕбек жјне материалдыќ сиымдылыќтарды тґмендету, ґнімніѕ ґзіндік ќўнын кеміту, пайданы ґсіру жјне пайдалылыќты онан јрі арттыру.

Ресурстыќ нјтижелілік — бўл кјсіпорындарда ресурстарды босатып алу: материалдыќ, еѕбек жјне ќаржы.

Техникалыќ нјтижелілік - бўл жаѕа техника мен технологияныѕ, ашу, ґнертабыс жјне оѕтайландыру ўсынысы, ноу-хау жјне басќа да жаѕа енгізілімніѕ пайда болуы.

Јлеуметтік нјтижелілік — бўл халыќты материалдыќ жјне мјдени-тўрмыстыќ деѕгейініѕ артуы, олардыѕ тауарлар жјне ќызмет кґрсетуде мўќтаждарын ќанаєаттандыру, жаєдай жјне техниканыѕ еѕбек ќауіпсіздігін жаќсарту, ауыр ќол еѕбегініѕ їлесін тґмендету, т.б.

Бўл нјтижелерге ќол жеткізуге болады, егер де їкімет тарапынан єылыми-техникалыќ прогресті жеделдетуге толыќ жаєдай жасалса.

Нарыќтыѕ жоєары дамыєан инфраструктурасын ќўру маќсатында салынатын ірі инвестициялар болмаса, онда кґптеген облыстардыѕ халыќаралыќ нарыќќа шыєуы сјтті болмайды. Индустриалды-инновациялыќ ќызмет негізінде єана инвестицияны тарту мїмкіншіліктері ќарастырылуы ќажет, себебі моралді жјне техника-технологиялыќ ескірген ќўрал-жабдыќтарды ќайтадан ґндіріп шыєару тиімді емес. Ал индустриалды-инновациялыќ ќызмет белгілі деѕгейде оѕ нјтижеге жетуі їшін міндетті тїрде капитал салымы болуы ќажет. Сонымен ќатар ќазіргі ґндірістік жјне јлеуметтік инфраструктураны толыєымен ауыстыру ќажет. Ќўрылымдыќ ґзгерістерді жїзеге асыру негізінде кјсіпкерлерге ќалыптасып, дамуы їшін экономикалыќ еркіндік берілуі ќажет. Сґз жоќ, стратегияны іске асырєанда, јлеуметтік-экономикалыќ дамудыѕ теѕсіздігін жјне диспропорцияны минимумєа тїсіру мїмкіншілігі пайда болады. Сондыќтан, јрбір аймаќ ґзініѕ ерекшеліктеріне байланысты жаѕа єылыми-техникалыќ стратегияны ќалыптастыруы керек. Ал ол ґз уаќытында, Ќазаќстандаєы јлеуметтік-экономикалыќ жїйеніѕ жоєары дјрежеде орындалуы тґмендегі іс-јрекеттерді жїзеге асыруєа мїмкіншіліктерді береді:

- аймаќтыѕ єылыми-техникалыќ сферасыныѕ жаєдайын аныќтау;

- индустриалды-инновациялыќ ќызметтіѕ басымдылыќтарын аныќтау;

- аймаќтыѕ јлеуметтік-экономикалыќ даму моделініѕ бір бґлігі ретінде єылыми-техникалыќ сфераны ќўру;

- Индустриалды-инновациялыќ ќызметтіѕ ресурстарын баєалау;

- єылыми- инновациялыќ сфераны реттеудіѕ тетіктерін аныќтау;

- жїргізілген шаралардыѕ јлеуметтік-экономикалыќ нјтижесін баєалау.

Ќазаќстанда білікті-эксперименталдыќ жјне аќпарат – аналитикалыќ ќўрылымдар, жоєары оќу орындары, єылыми-зерттеу институттары ќўрылымдыќ ќўрамы келесі тїрде жіктеледі:

Ќараєанды ќаласы – 34, Оѕтїстік Ќазаќстан облысы – 28, Павлодар облысы – 23, Аќтґбе облысы – 20 жјне т.с.с. Аймаќтар шегінде єылыми зерттеулер жаєдайын талдаудыѕ негізінде (1 кесте), зерттеулер жїргізудегі неєўрлым белсенді єылыми ўйымдар мен кјсіпорындар Алматы ќала сында орналасќан жјне ол жалпы жўмыс кґлеміндегі їлес салмаєы 35 % ќўрайды: Ал облыстар бойынша: Шыєыс Ќазаќстанда -33,1%; Маѕєыстауда - 9,6%; Атырауда – 7,7%; Ќараєандыда - 5,6% -дыќ кґрсеткіштерін ќўрайды. Сонымен ќатар, осы аймаќтарды инновациялыќ дамыту жјне кластер ќўру їшін їлкен єылыми-техникалыќ јлеуеттер бар.