Дјріс. Ґндіріс жјне шыєындар теориясы

Дјріс жоспары:

1. Ґндіріс. Технология мен ґндірістік атќарым

2.Ґндіріс пен ґндіріс факторлары туралы тїсінік

3. Ґндіріс шыєындарыныѕ тїсінігі, тўраќты жјне ауыспалы, орта жјне шекті шыєындар.

Тїйінді сґздер: ґндірістік їрдіс, ґндіріс факорларына сўраныс, ґндіріс функциясы, изокванта жјне изокванттар картасы т.б.

Ґндіріс процесі ресурстарды дайын ґнімге айналдыру тјсілі ретінде ќарастырылады. Ресурстар (ґндіріс факторлары) шыєындарыныѕ ќўрамы мен мїмкіндігінше еѕ жоєары деѕгейде шыєарылатын ґнім кґлемініѕ арасындаєы технологиялыќ тјуелділік ґндірістік функция кґмегімен кґрсетіледі.

Ґндірістік функция (production function) — ґндіріс кґлемі (Q) мен ґндіріс факторларыныѕ (еѕбек L, капитал К) арасындаєы тјуелділік: D= f)(K,L).

Екі факторлы ґндірістік функцияны график тїрінде кґрсетуге болады:

Изокванталар

Q₁; Q₂; Q₃ - изокванталар картасы (isoquant mар). Изокванта (isoquant) (теѕ ґнімдер ќисыєы) бірдей кґлемдегі ґнім шыєаруды ќамтамасыз ететін ресурс шыєындарыныѕ јр тїрлі комбинацияларын кґрсетеді. Ресурстарды технологиялыќ процесс кезінде ґзара ауыстырудыѕ шекті нормасын (МRТS) изоквантаныѕ кґлбеуімен аныќтайды: МRТS = -ΔК/ΔL

Бір айнымалы факторлы ґндіріс жјне кемімелі ќайтарым заѕы

Ќысќа уаќыт мерзімінде (short run) еѕ болмаєанда бір ґндіріс факторы тўраќты болады. Капиталды (К) - тўраќты фактор, ал еѕбекті (L) - айнымалы фактор деп болжайыќ. Бір ресурс айнымалы болєан жаєдайда тґмендегідей ўєымдар пайдаланылады:

- еѕбектіѕ жалпы ґнімі (total product) (ТР_L);

- еѕбектіѕ орташа ґнімі (average product) (АР_L): АР_L = ТР_L/L;

- еѕбектіѕ шекті ґнімі (marginal product) (МР_L):МР_L = ΔТР/ΔL;

- егер МР_L > АР_L, онда АР_L ґседі;

- егер МР_L < АР_L, онда АР_L кемиді;

- егер МР_L = АР_L, онда АP_L = mах.

Ќысќа мерзім шеѕберіндегі ґндірісті 3 сатыєа бґлуге болады:

1- саты - 0-ден L₂-ге дейін, мўнда АР_L = mах;

2-саты - L₂-ден L₃-ке дейін, мўнда МР _L = 0;

3- саты – L₃-тен јрі ќарай, мўнда МР _L -діѕ мјні теріс сан болады.

1 жјне 3-сатылар фирма їшін ќалаусыз, себебі 1-сатыда -еѕбекпен салыстырєанда капитал артыќшылыєы, ал 3-сатыда -капиталєа ќараєанда еѕбек артыќшылыєы болады.

Екі айнымалы факторлы ґндіріс. Масштаб тиімділігі

Ўзаќ уаќыт мерзімі фирманыѕ ќызметінде пайдаланатын ресурстардыѕ бјрін ґзгертуге жеткілікті, сондыќтан LR-де ґндіріс факторларыныѕ бјрі айнымалы (ґзгермелі) болады.

Фирманыѕ ўзаќ мерзімдік стратегиясын екі тўрєыдан ќарастыруєа болады:

1. К жјне L бір мезгілде, біраќ јр тїрлі багытта ґзгереді, бўл изокванта арќылы кґрсетіледі. МRТS - шыєарылатын ґнім кґлемі тўраќты болєанда (Q - соnst) еѕбектіѕ јрбір бірлігі ауыстыра алатын капитал шамасын аныќтайды.

МRТS ґндіріс факторларыныѕ (К жјне L) шекті ґнімдеріне тјуелді. Еѕбектіѕ шекті ґнімі неєўрлым кґп болєан сайын, оныѕ капиталды ауыстыруєа ќажетті саны соєўрлым аз болады, яєни МRТS пен ґндіріс факторларыныѕ шекті ґнімдерініѕ арасында кері тјуелділік бар: ΔК/ΔL = МР_L/MР_К.

2. К жјне L бір мезгілде жјне бір баєытта ґзгереді. Ґндіріс факторларыныѕ кґбеюі мен ґнім шыєару кґлемдерініѕ арасындаєы байланыс масштаб тиімділігімен сипатталады:

1) масштаб ґсуініѕ оѕ тиімділігі - ґнім шыєару кґлемі ресурстар шыєынынан гґрі кґбірек дјрежеде ґскенде орын алады;

2) масштаб ґсуініѕ тўраќты тиімділігі - ґнім шыєару кґлемі ресурстар шыєындарымен бірдей пропорцияда ґседі;

3) масштаб ґсуініѕ теріс тиімділігі - ґнім шыєару кґлемі ресурстар шыєынынан гґрі аз дјрежеде ґскенде орын алады.

Ґндіріс кезеѕдері

Ґндіріс уаќытыныѕ ќысќа мерзімін їш кезеѕге бґлуге болады.

Бірінші кезеѕде - ґндірістіѕ басталуымен байланысты, орташа ґнімніѕ шамасы еѕ їлкен кґлемде болады.

Екінші кезеѕде - орташа ґнім еѕ їлкен шамаєа жеткен уаќыттан бастап еѕбектіѕ шекті ґнімі нґлге теѕ болєан уаќытќа дейін жалєасады.

Їшінші кезеѕде - бўл кезеѕде шекті ґнім теріс мјнде болады.

1-ші кезеѕде капитал ґндірістіѕ тўраќты факторы бола тўрып артыќшылыќќа ие болады. 100 орынды екі даяшысы бар мейрамхана бірінші кезеѕде ќысќа мерзімді ґндірістік атќарымда ќызмет етеді. Пайдаланылатын еѕбек саныныѕ ўлєаюы еѕбектіѕ орташа ґнімін ўлєайтады. Мысалы, 100 орынды мейрамхана даяшылардыѕ саныѕ екі есеге ўлєайтса, даяшылардыѕ еѕбегініѕ орташа ґнімі ўлєаяды. Даяшылардыѕ екі есе кґп саны клиенттердіѕ екі есе кґп санына ќызмет кґрсетеді. Ґндірістіѕ осы кезеѕінде ґндірістіѕ ауыспалы факторы капитал арасындаєы їйлесімділікті ўлєайтќанда ґнімніѕ ґсімі байќалады.

Бірінші кезеѕдегі ќор шамалы, ґйткені ќондырєыны пайдалануєа жўмысшылар жетпегендіктен ґндіруші шыєынєа ўшырайды. Бўл кезеѕде ќондырєылардыѕ бір бґлігі пайдаланылмайды, ґндіруші капитал мен еѕбек кїшін аз мґлшерде жўмсау арќылы ґнімніѕ осы кґлемін алу мїмкіндігіне ие болады.

Їшінші кезеѕде есесіне капиталєа ќараєанда еѕбектіѕ їлкен кґлемі ќолданылады. Мейрамханада орындарєа ќараєанда даяшы кґп. Даяшылардыѕ артыќ саны келушілердіѕ санына аз кґлемде ќызмет кґрсетуге јкеледі. Олардыѕ шекті ґнімініѕ мјні теріс болады, ґйткені олар бір-бірімен ќаќтыєысып, бір-біріне кедергі жасайды. Їшінші кезеѕде ауыспалы фактордыѕ саны ґндірістіѕ тўраќты факторына ќараєанда ґте їлкен. Бірінші жјне їшінші кезеѕдердіѕ симметриясын оѕай байќауєа болады. Бірінші кезеѕде ґндірістіѕ осындай жаєдайы їшін ауыспалы фактордыѕ саны тўраќты фактор ќатынасында жеткіліксіз. Їшінші кезеѕде ґндірістіѕ осы мґлшерінде керекті ауыспалы фактордыѕ мґлшері аса кґп. Сонымен ќатар їшінші кезеѕде ґндірушілер еѕбектіѕ барлыќ саєатын тґлеуі керек, ол ґндірістіѕ ўлєаюына емес, кемуіне јкеледі. Осындай жаєдай пайдалынатын еѕбек кїшініѕ жетіспеушілігінен пайдаланылмайтын ќондырєыларды ґндірушілер тґлейтін бірінші кезеѕде де ќалыптасады. Бірінші жјне їшінші кезеѕде ќалмай, ґндірістіѕ екінші кезеѕінде тўраќтау тиімді. Осында тиімді пайдаланылатын еѕбек пен капиталдыѕ артыќ кґлемі байќалмайды. Ґндірістіѕ екінші кезеѕі шеѕберінде менеджерге пайдаланылмаєан ќондырєы мен ґндірістіѕ басќа тўраќты факторларын тґлеу ќажеттілігі жоќ. Еѕбек пен капиталдан артыќ кґлемініѕ болуы да байќалмайды.

Изокванта

Жоєарыда кґрсетілген ґндірістік атќарым сипаттамасы бойынша экономикалыќ теория ґнімді шыєару кґлемін пайдаланылатын факторларды аныќтайтын ќасиеттерге ие. Ґндірістік атќарымдар јр тїрлі болса да, касиеті бір.

1. Кейбір жаєдайларда бір ресурстыѕ шыєындарын ўлєайту есебінен кол жеткізілгенде, ґндірістіѕ кґлемін їлєайтуєа шек ќойылады. Мысалы, жўмысшылардыѕ санын ўлєайту есебінен ќол жеткізілетін ґндірістіѕ ґсімі нґлге жаќындайды. Шын мјнінде де јрбір жаѕа жўмысшы фабрикада ґнім ґндірісін їлєайтуєа емес, кґбіне оныѕ кґлемін ќысќартуєа јсер етуі мїмкін. Егер де жўмысшы жўмыс істеу ќондырєысымен ќамтамасыз етілмеген жаєдайда жјне ол басќа жўмысшылар еѕбегіне кедергі жасап, оныѕ тиімділігін тґмендеткен жаєдайда орын алады.

2. Ґндіріс факторлары ґзара толыќтырылуы мїмкін. Жўмысшылар ґз ќызметін барлыќ ќажетті ќўралдармен жабдыќталєан кезінде тиімдірек атќарады. Сол сияќты ќїралдар да егер жўмысшылар оларды пайдаланбаєан жаєдайда пайдасыз болуы мїмкін. Ґндірісте бір ресурсты келесі ресурспен алмастыру мїмкіндігі бар. Мыса­лы, жићаздыѕ сапасы жоєары дјрежелі механикаландырылєан јдіспен немесе капиталдыѕ аз мґлшерімен еѕбектіѕ кґп мґлшерін пайдалана отырып ґндірілуі мїмкін. Егін кґлемін алу їшін егіс алќабын жїўысшылар арќылы ќолмен, химиялыќ тыѕайтќыштар мен пести-цидтерді пайдаланбай ґѕдеу мїмкін жјне де кїрделі машиналарды, јр тїрлі тыѕайтѕыштар мен пестицидтерді пайдалана отырып бірнеше жўмысшымен єана ґѕдеуге болады. Мысалы, фабрикада машинаны ќолдануды ќысќартып, ќол еѕбегі кґлемін ўлєайтуєа болады. Біраќ машинаныѕ аз кґлемі мен жўмысшыларды кґп кґлемінде фабрикада машинаныѕ жўмысыныѕ јрбір саєатын алмастыруєа жўмыс саєатыныѕ їлкен кґлемі керек.

3. Ґндіріс факторларын ќолданудаєы ґзгеріс ќысќа мерзімге ќараєанда ўзак, мерзімді уаќытта икемдірек бо­лады. Уаќыттыѕ ќысќа мерзімінде ґндірістіѕ факторла­ры ґзгертіле алмайды. Уаќыттыѕ ўзак. мерзімі - бўл ґндірушілерде ґнім ґндірісініѕ барлыќ факторларын ґзгертуге керекті уаќыт.

Изокванта. Ґндірістіѕ маѕызды аспектілерін, ґндіріс факторларыныѕ екі тобы - еѕбек пен капиталды ќарастырєанда есепке алынады. Екі факторлы ґндірістік атќарым ґндірісті графикалыќ тїрде талдауєа мїмкіндік бе-реді. Егер де ґндірістік ќызметте ґндірістіѕ екі факторынан кґп фактор есепке алынса, онда математикалыќ талдауды ќолдану керек.

Изокванта - ґнімніѕ белгілі кґлемін ґндіруде пайдаланылуы мїмкін ќор жиынтыєыныѕ јр тїрлі нўсќаларын сипаттайтын ќисыќ. Суретте (3-1) айына 210 орындыќ шыєаратын сјйкес изокванта сипатталєан. Ќисыќ Q=210 деп белгіленген. Осы ќисыѕтыѕ нїктелері барынша кґлемде айына 210 орындыќ шыєаратын керекті еѕбек пен ќаржы шыєындарыныѕ барлыќ јрекетін кґрсетеді.

Аныќтама бойынша изокванта немќўрайдылыќ ќисыєымен ўќсас, ґйткені, немќўрайдылыќ ќисыєы пайдалылыќтыѕ белгілі деѕгейін ќамтамасыз ететін ґнімді тўтынушылыќ таѕдаудыѕ альтернативті нўсќаларын сипаттайды, ал изокванта ґнімніѕ белгілі кґлемін шыєару їшін керекті шыыєындар јрекетініѕ балама нўсќаларын сипаттайды.

3. Ґндіріс шыєындарыныѕ тїсінігі, тўраќты жјне ауыспалы, орта жјне шекті шыєындар.

Ґндірістік жјне ґткізу ќызметіне ќолданылатын ґндірістік факторларєа кеткен шыєындар "ґндіріс шыєындары" деп аталады.

Экономикалыќ кґзќарас бойынша шыєындар барлыќ жїмсалєан материалдар мен ќызмет ќўныныѕ жиынтыєын кґрсетеді.

Шыєындарды баєалаудыѕ екі тјсілі бар: бухгалтерлік жэне экономикалыќ. Фирманыѕ кез келген кезеѕдегі шыєыныныѕ осы кезеѕ аралыєында ґткізілген ґнім мен ќызметті ґндіруге кеткен ресурстар ќўнына теѕ екендігін экономистер де, бухгалтерлер де растайды. Фирманыѕ ќаржы есебінде пайдаланылєан ґндірістік ресурстарды (шикізат, материалдар, амортизация, еѕбек жјне т.б) тґлеуге кеткен аќшалай шыєындарды кґрсететін наќты шыєындар тіркеледі. Алайда экономистер айќын шыєындармен ќатар баламалы шыєындарды да есепке алады. Оны тґмендегі мысалмен тїсіндіруге болады.

Аныќ шыєындарга пайдаланылєан ґндіріс факторларын тґлеуге кеткен шыєындар жатады. Ґндірістіѕ классикалыќ факторларына еѕбек, жер жјне капитал жата­ды. Ќазіргі заманєы экономистер кјсіпкерлік ќабілетті ерекше фактор ретінде бґледі. Соѕында фирманыѕ барлыќ анык, шыєындары ґндірістіѕ пайдаланылєан фак-торларыныѕ орнын толтыруєа јкеледі. Мїнда жалаќы тїріндегі еѕбекаќы, аренда тїрінде - жер, негізгі жјне айналмалы ќор шыєындары ретінде — капитал, сонымен ќатар ґндіріс пен ґткізуді їйымдастырушылардыѕ кјсіпкерлік ќабілетініѕ тґлемі енеді. Барлыќ аныќ шыєындардыѕ сомасы ґнімніѕ ґзіндік ќўны ретінде, ал нарыќтыќ баєа мен ґзіндік ќўн арасындаєы айырмашылыќ пайда тїрінде кґрінеді.

Ґндірістік шыєындардыѕ жалпы сомасы егер оєан тек ќана аныќ шыєындар енгізілетін болса, онда оныѕ кґлемі тґмендетіліп, ал осыєан сјйкес пайда кґлемі жоєарылап кетуі мїмкін. Толыќ мјлімет алу їшін шыєындар ќїрамына аныќ шыєындармен ќатар баламалы шыєындарды да ќосу керек.

Мысалы, фирма ґнім ґндірісіне банктен ќарызєа алєан ќаржыны жїмсайды, бїл кезде шыєын ќїрамына банктіѕ пайызын жабуєа кеткен ќаражат та енеді. Енгізілген ќаржыны жїмсаєан жаєдайда фирманыѕ кірі-сінен банктік пайыз мґлшеріндегі аныќ емес шыєындарды алып тастауєа тура келеді.

Баламалы шыєын деп фирманыѕ меншігіндегі ресурстарды пайдалану шыєындары айтылады. Біраќ "бала­малы шыєын" тїсінігі ґндіріске кеткен наќтылы шыєындар туралы толыќ маєлїмат бермейді. Бїл ресурстарды пайдалану жолдарыныѕ кґптеген мїмкіндіктері ішінен ресурстардыѕ шегіне байланысты аныќ бір нўсќаны єана таѕдаймыз.

Аныќ шыєындармен ќатар балама шыєындарды есепке алу фирманыѕ пайдасын наќты аныќтауєа мїмкіндік береді. Экономикалыќ пайда жалпы кіріс пен барлыќ шыєындардыѕ айырмасы ретінде аныќталады. Аныќ жјне баламалы шыєындар арасындаєы айырмашылыќты жїргізе отырып, бухгалтерлік есепте пайданыѕ не екендігін тїсінуге болады. Бухгалтерлік пайда фирманыѕ жалпы кірісі мен аныќ шыєындарыныѕ айырма-шылыєын кґрсетеді. Тјжірибеде басшылар пайданыѕ осы тїрімен ќаќтыєысады.

Осыдан, кез келген ґндірістік шешім ќабылдай оты­рып жјне наќты шыєындарды баєалай отырып эконо-мистердіѕ пайдаланылмаєан мїмкіндіктер шыєынын есепке алуы тїсінікті."Пайдаланылмаган мїмкіндіктер шыєыны" тїсінігі арќылы ґндірістік жјне ґткізу ќызметініѕ белгілі бір нўсќасын таѕдаєан кездегі шыєын мен жоєалтылєан кіріс тїсініледі.

Тікелей жјне жанама шыєындар. Шыєындарды аныќ жјне баламалы деп бґлу оларды жіктеудіѕ бір тїрі єана болып саналады. Жіктеудіѕ шыєындарды тікелей жјне жанама, тїраќты жјне ауыспалы деп бґлетін тїрлері де бар.

Тікелей шыєындар - бїл тікелей тауарєа немесе ќызметке ќатысты шыєындар. Оларєа:

• тауар мен ќызметті ґндіру жјне ґткізу процесінде пайдаланылатын шикізат пен материалдар ќўны

• тауар ґндірісімен тікелей байланысты жїмысшылардыѕ жалаќысы (келісілген)

• басќалай тікелей шыєындар (тауармен ќалай да тікелей байланысты шыєындар) жатады.

Жанама шыєындар - кейбір тауармен тікелей бай­ланысты емес, тїтасымен фирмаєа ќатысты шыєындар. Оларєа:

• јкімшілік аппаратты ўстау шыєындары;

• арендалыќ тґлем;

• амортизация; s

• несие їшін пайыз жјне т.б жатады.

Тўраќты, ауыспалы, орташа жјне жалпы шыєындар. Кез келген фирма жиынтыќ шыєынныѕ еѕ тґменгі кґлемін жўмсай отырып, пайданыѕ еѕ жоєары кґлемін алуєа їмтылады. Жиынтыќ шыєынныѕ еѕ аз кґлемі ґндіріс кґлеміне (Q) тјуелді болады. Біраќ жиынтыќ шыєынныѕ ќїрамдас бґліктері ґндіріс кґлемініѕ ґзгерісін јр тїрлі деѕгейде сезінеді. Бїл еѕ алдымен ќызмет кґрсетуші ќызметкерлер мен ґндірістік жїмысшылардыѕ жалаќысына кететін шыєындарєа ќатысты.

Сондыќтан "жиынтыќ жалпы шыєындар" - ЖЖШ "тїраќты" - ТШ жјне "ауыспалы" - АШ шыєындарєа бґлінеді.

Тцраќты шыєындарга: амортизация, ќызмет кґрсету ќызметкерлерініѕ жалаќысы, саќтандыру, жарнама, несиеге тґлем жјне т.б жатады. Тїраќты шыєындар ґнім ґндіру кґлеміне тјуелсіз жјне фирма ґнім ґндірмеген жаєдайда да болады. Ауыспалы шыєындарга: шикізат, материалдар, жанар-жаєар май, ґндірістік жўмысшылар жалаќысына жјне т.б кететін шыєындар жатады. Ауыспалы шыєындар ґнім ґндірісі кґлеміне тура сјйкес болып ґзгереді.

Шыєындарды тїраќты жјне ауыспалы деп бґлу фирманыѕ ќызметінде їзаќ мерзімді жјне ќысќа мерзімді кезеѕдерді шартты бґлуді керсетеді. Ќысќа мерзімді кезеѕ деп фирма ќызметінде шыєындар тїраќты болєан кезеѕді айтады. Ќысќа мерзімді кезеѕде фирма жаѕа ќондырєы сатып алмайды, жаѕа єимарат соќпайды. Їзаќ мерзімді уаќытта ґзініѕ кґлемін їлєайта алады, сондыќтан осы кезеѕде оныѕ барлыќ шыєындары ауыспалы болып келеді.

Јрдайым кез келген фирманыѕ алдында ґнімніѕ ќандай кґлемін ґндіріп нарыќќа шыєару керек деген сўраќ тїрады. Тапсырманы ґндірілетін ґнімніѕ шекті шыєындары арќылы шешуге болады.

Шекті шыєындар ШШ ґнім ґндірісініѕ бір бірлікке ґзгерген жаєдайдаєы ресурстыѕ ќосымша шыєынымен аныќталады:

ШШ=АЖЖШ/Q

мўндагы:

ШШ- шекті шыєындар; АЖЖШ - "жиынтыќ жалпы шыєындар"; Q - ґндірістіѕ кґлемі.

Тўраќты шыєындар ґндіріс кґлемі ґзгерсе де тўраќты болатындыќтан, шекті шыєындар деѕгейі мен серпіні ауыспалы шыєындар арќылы аныќталады.

Орташа шыєындар ОШ ґнім бірлігініѕ орта шыєынын кґрсетеді:

ОШ =ЖЖШ/ Q

Мїндаєы:

ЖЖШ- жиынтыќ жалпы шыєындар;Q-ґндіріс кґлемі.

Ґндіріс кґлемі ґзгерген кездегі јр тїрлі шыєындардыѕ сандыќ талдауын кесте тїрінде кґрсетуге болады.

Кез келген шешімді ќабылдаєан кезде уаќыт факторын есепке алу керек.Ќысќа мерзімді жјне ўзаќ мерзімді кезеѕдер. Белгілі тауар ґндірісіндегі фирмалар мен салалардыѕ шыєындары барлыќ ресурстарды ґзгерту мїмкіндігіне тјуелді болады. Пайдаланылатын ресурстардыѕ тірі еѕбек, шикізат, жанар-жаєар май, энергия сияќты тїрлерін тез ґзгертуге болады. Басќалай ресурстар игеруге біраз їзаќ уаќытты талап етеді. Мысалы, ґѕдеу кјсіпорыныныѕ алаѕы, яєни ґндірістік єимараттар ауданы жјне ондаєы машина мен ќондырєылар белгілі уаќыт аралыєынан кейін єана ґзгеруі мїмкін. Кейбір ауыр ґнеркјсіп салаларында ґндірістік ќуаттарды ґзгерту бірнеше жылєа созылуы мїмкін.

Ќысќа мерзімді кезеѕ мен тіркелген ќуаттар. Ґндірістік процестерде пайдаланылатын ресурстардыѕ санын ґзгертуге јр тїрлі уаќыт жїмсалєандыќтан, ќысќа мерзімді жјне їзаќ мерзімдерді ерекшелеп алєан дїрыс. Ќысќа мерзімді кезеѕ - кґсіпорын ґзініѕ ґндірістік ќуатын ґзгерту їшін ґте ќысќа кезеѕ, біраќ осы тіркелген ќуаттардыѕ пайдалану ќарќынын ґзгерту їшін жеткілікті кезеѕ.

Їзаќ мерзімдегі ґндіріс шыєындары барлыќ факторлар ауыспалы болєан жаєдайда ґнімніѕ кез келген осы кґлеміндегі еѕ аз шыєындарды кґрсетеді. Їзаќ мерзімді кезенде тїраќты шыєындар жоќ. Барлыќ факторлар ауыс­палы болып келеді. Їзаќ мерзімді жјне ќысќа мерзімді жоспарлардыѕ талдаулары арасындаєы негізгі ерекшелігі ресурс факторларыныѕ икемділік шамасында.

Ўзаќ мерзімді кезеѕ аралыєында ґндірушілерге ќысќа мерзімді уаќытта жїзеге асыру мїмкін емес жаєдайларды жїзеге асыру мїмкіндігі болады. Їзаќ мерзімді жоспарда менеджер кјсіпорындаєы ґндірістік ќызметтіѕ интенсивтілігі мен кґлемін ґзгерте отырып, ґнім ґндіру кґлемі мен шыєындарды баќылай алады.

Ќысќа мерзімдегі ґндіріс шыєындары. Фирманыѕ кез келген ґнімініѕ ґндірістік шыєындары керекті ресурстар баєасына єана емес, технология мен ґндіріске керекті ресурстар санына да тјуелді болады. Бізді ќазір шыєындардыѕ тїзілуініѕ технологиялыќ аспектісі ќызыќтырады. Ќысќа мерзімді кезеѕде фирма ґндіріс кґлемін ресурстардыѕ ґзгерген санын тіркелген ќуатпен ќоса отырып ґзгерте алады.