Мазмұны

11-тақырып. Халықаралық туризм статистикасы.
Туристік ағындар статистикасы.
Халықаралық туризм статистикасы екі негізгі бөлімнен тұрады:
- туристік ағындар статистикасы;
- туристік шығындар мен кірістер статистикасы.
Бұлардың әрқайсысы үшін ДТҰ негізгі көрсеткіштер тізімін жасады. Туристік ағындардың маңызды көрсеткіштері келулер саны мен сол елде болу ұзақтығы.
Келулер (кетулер) саны деп – белгілі бір мерзім ішінде, әдетте бір күнтізбелік жыл ішінде қандай да бір ел ішінде келіп тіркелген туристер саны түсіндіріледі. Турист жыл ішінде бірненше елді аралай алатындықтан, бір жорық барысында туристердің фактілік саны келулер санынан төмен.
Келулер статистикасы әлемдегі туристік ағындардың сандық көрсеткіштерінен тұрады. 20 ғасырдың 90 жылдарында Халықаралық туристік жорықтар саны 650 млн асты. Басқа жылдардағы маусымдық ауытқуларға қарамастан, туризм дамуында жоғарылаудың тұрақты даму тенденциясы байқалады. 1950-99 жылдардағы туристік келулердің жоғарылауының орташа жыл сайынғы темпі 7 % құрайды.
Келулер туралы статистикалық мәліметтер саяхат мақсаттраына, пайдаланылатын көлік құралдарына байланысты, туристердің шығу тегіне жататын аймақтары мен елдеріне байланысты топтастырылады:
ДТҰ әлемде 6 туристік макроаймақты ерекшелейді:
1) Европалық – Европаның батыс, Солтүстік, оңтүстік, шығыс бөліктері кіреді, ТМД-ның бұрынғы республикалары, Шығыс Жерорта теңіз мемлекеттері (Израиль, Кипр, Турция);
2) Американдық – Солтүстік, оңтүстік, орталық Америка елдері, Кариб бассейні мемлекеттері мен территорияларыс;
3) Азиялық-Тынық мұхиттық- Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Азия елдері мен Австралия мен Мұхиттық Аралдар;
4) Африкалық- Египет пен Ливиядан басқа Батыс, Оңтүстік-батыс Азия елдері;
5) Оңтүстік Азия – Оңтүстік Азияның барлық елдері;
6) Таяу Шығыс – Батыс және Оңтүстік – Батыс Азия елдері, Египет и Ливия.
Жаппай туристік айырбастардың басталуынан, осы уақытқа дейін туризмнің әлемдік нарығында Европа ерекшеленеді. (1999 жылы 386 млн болған) Бұл аймаққа европалықтарда АҚШ Каналда елдерінің тұрғындары көбіреек саяхаттайды. 2-орында Америка (1999 жылы 127 млн келулер болған). Еворпа мен Американың әсіресе солтүстік бөлігі кілтті туристік аймақтар болып табылады. Оған әлемдік келулердің 4/5 бөлігі кіреді.
Әлем аймақтары бойынша халықаралық туризм қозғалысы соңғы 45 жыл ішінде айырмашылықтары бар. Планетамызда туристік ағындардың 20 есеге жоғарылауына байланысты европа мен Америкада жоғары темппен өсті. (жылына 6,6 және 5,9 процент). Жас туристік аймақтар –Азия-Тынық мұхиттық, Таяу шығыс және Африкалық аймақтар тез қарқынмен дамуда.
Өткен онжылдықтар ішінде біршама қозғалысты болған Азиялық-Тынық мұхиттық аймақ, онда келулер санының орташа көпжылдық өсу темпі 9 есеге жейін жоғарылады.Шығыс, Оңт-Шығыс Азия, және Мұхиттық аралдар елдеріндегі туристік белсенділіктің қысқаруы әлемдік қаржылық дағдарысқа байланысты болды. 1999 жылы аймақ нытижеге жетті, турстік келулер бойынша жаңа реорд жасады - 94 млн жорық.
Африкалық континент пен Таяу Шығысқа жасалатын саяхаттар тез салыстырмалы түрде жоғарылады. Келулер көрсеткшінің төмендігінен туризмнің әлемдік қозғалысына әлсіз әсер етті.
Халықаралық туризмнің өсу темптерінің біртексіздігі территориялық бөлікте 90 жылдарда 1950-1970 жылдарға қарағанда оның аймақтық құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырды.
XXI ғасырда халықаралық туризмнің территориялық құрылымы дамудың бұрынғы тенденцияларын сақтай отырып өзгере бастады. ДТҰ-ның 2020 жылғы болжамдары бойынша Европа туризм нарығында бірінші орында. (717 келулер болған). Азиялық-Тынық Мұхиттық аймақ 2-орынға шықты (418 млн келу). Америка лидерлер үштігіне кіреді. (284 млн келулер)
Туристік қозғалысты сипаттайтын негізгі көрсеткіш келулер саны болып табылады. Келулер қандай да бір уақыт ішінде жорықтар саны түрінде есепке алынады. Алайда туристік ағындардың абсолютті көрсеткіштері туристік белсенділіктің деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Себебі олар халықтың жалпы санына байланысты. Сондықтан туристік айырбастардың интенсивтілігін бағалау үшін келулер саны 100 адамға негізделеді.
ДТҰ мәліметтері бойынша орташа есеппен, 100 адамға 10 жорықтан келеді. Жеке аймақтар мен субаймақтар бойынша орташа әлемдік деңгейден көрсеткіштер ауытқиды. Егер Орталық Африка мен Оңтүстік Азияда 1995 жылы 100 адамға есептегенде 0,5 келулер саны тіркелген. Ал Кариб бассейнінде және Мұхиттық Аралдарда 40-тан жоғары болды.
Ең жоғары туристік белсенділік Европада байқалады. Барлық субаймақтарда Батыс, Солтүстік, Оңтүстік, Орталық және Шығыс Европада келулер саны және шекарадан шығатын жорықтар 100 адамға есептегенде орташа әлемдік деңгейден жоғары. Келулер бойынша Оңтүстік және Батыс Европада 100 адамға есептегенде келулер 60 тан жоғары. Солтүстік және Батыс Европада максимальды көрсеткіш 100 адамға есептегенде 70 келулер болған.
Келулер санымен қатар, туристік ағындар статистикасында тағы бір көрсеткіш қолданылады – сол елде болу ұзақтығы. Ол бір күндік жорықтар үшін сағатпен өлшенеді. Және аралау-болу үшін қону санымен есептеледі.
Қону дегеніміз – бір туристтің елде (белгіленген жерде) өткізген бір тәулігі.
Барлық туристердің бір елде болу ұзақтығы белгілі бір уақытша кезең ішінде, яғни қонулардың жалпы саны, туристік келулер санын анықтауға есептеледі.

1970 - 2001 жылдар кезеңіндегі халықаралық туристік келулер мен кірістер (түсім).
Жыл Келу, млн Өзгеріс, % Түсім, млрд долл. США Өзгеріс, %
1970
1975 166
222 -
34,08 17
40 -
127,4
1980 288 29,45 103 153,93
1985 330 14.,54 116 12,38
1990 457 6,.17 257 20,95
1991 456 -0,.32 260 1,06;
1992 481 5,.51 296 13,75
1993 500 3,.83 324 9,35
1994 550 6,.05 354 9,23
1995 565 2,.73 405 14,44
1996 596 5,.49 435 7,52
1997 610 2,.39 436 0,09
1998 625 2,.37 444 2,01
1999 657 3,2 455 -
2000 698 6,.24 475.,9 -