D Dialogtekst

IVOIN POČTMARKOIDEN KOLLEKCII

Minä olen keranu počtmarkoid lapsessai. Lujas navedin ostta, sistematiziruida niid katalogiden mödhe, vajehtada niil toižiden kollekcioneroidenke. Počtmarkad oma penikaižed čomamahtsädused. Erased niišpäi oma pirtud suril tutabil pirdajil, ozutesikš, Šarffal, Dubasoval, Svolinskijal. Počtmarkad – istorijan kuvituz. Kaikutte istorine aigtego om kuvazunu markoiš! Počmarkoiden keraduz kucuse völ filatelijaks.

Minun parahim sebranik – Ivoi. Hän mugažo keradab markoid. Mö paksus vasttamoiš i ozutam toine toižele meiden uded ostmižed. Ivoi keradab vanhoid, vodhesai 1945 pässtud markoid. Äjad niišpäi oma lujas harvad, i Ivoil, tetpas, ei ole ni üksjäšt šansad sada niid ičeze kollekcijaha. Hän sanui minei, miše mail’man kaikiš kal’hemb počtmark om ühten türmas seižujan biznesmenan kollekcijas. Mitte hama om peitta nece mark kaikiš ristituišpäi? Ka necidä markad ed nägišta ni ühtel ozutesel.

Ivoin kollekcijas om Evropan da Amerikan ezmäižid počtmarkoid, om eskai vozil 1841, 1842 pästtud egzempärid. Kaik ezmäižed markad oliba pästtud piita, i vaiše sid’ tegeškatihe markad piidenke. Počtmarkad voib erištada painusen tehmižmodan mödhe: erased markad oma paindud korktan painusen tehmižmodal, toižed – süvän painusen tehmižmodal, koumanded – ofsetal. Markad paindas erazvuiččiden sortoiden bumagal, kudambas om erašti veziznamoid-ki.

Ivoi voib starinoita midä-ni kaikuččes ičeze kollekcijan markas. Hän om todesine kollekcioner!

aigtego – событие

čomamahtsäduz – произведение искусства

erištada – различать

hama – (здесь) смысл

korged painuz – высокая печать

kuvazuda – (здесь) отражаться

kuvituz – иллюстрации

ostmine – покупка

ozutez – (здесь) выставка

pi – зубец

süvä painuz – глубокая печать

tehmižmod – способ

veziznam – водяной знак

Küzundad da harjoitused.

1. Mikš ristitud navettäs markoid keradamha?

2. Miš om počtmarkoiden znamoičend?

3. Miččid markoid keradab Ivoi?

4. Kut erištadas markad?

5. Om-ik teil počtmarkan kollekcii? Ku om, starinoikat siš!

6. Ümbristarinoikat tekst.

7. Säkat sanutez: „Monetoiden kollekcioner.“

TARTSANAD – ЧАСТИЦЫ

Частицы – класс служебных слов, придающих дополнительные смысловые оттенки словам. Частицы могут стоять как перед словом, к которому относятся, так и после него. Вепсские частицы могут не совпадать с русскими.

По значению частицы можно разделить на следующие категории:

- неопределённые:

kojo - ʽкое-’ присоединяется к местоимениям, например, kojo-kut, kojo-mitte, koje-kuna, koje-mikš и др. Частица заимствована из русского языка.

-ni ʽ-нибудь’ присоединяется к местоимениям, например, kut-ni, minke-ni, keda-ni, kuspäi-ni и др.

-se и -ne ʽ-то’ (первая присоединяется к именам в единственном числе, вторая – к именам во множественном числе), например, hän-se, mö-ne, prihaine-se, sured-ne и др.

- соединительная:

-ki ʽи; тоже; также’, то есть соответствует в русском языке другим классам слов; например, kaži-ki tahtoib soda, sanu sinä-ki и др.

- указательная:

-vot ʽвот’ заимствована из русского языка и широко распространена в разговорном языке, но не рекомендуется для применения в письменном языке, так как может быть с успехом заменена, например, вместо vot kut – naku kut.

- вопросительные:

- ik после согласных и - k после гласных ʽли’: sanui-k hän midä-ni ut? tulet-ik tožnargen? Мы настаиваем на написании этой частицы через дефис во всех случаях.

- hän затруднительно перевести на русский язык; присоединяется только к вопросительному местоимению ken: ken-hän tuli? Эту частицу также следует писать через дефис.

Иногда выделяют частицу -go, однако она является исторической и в настоящее время слилась с именами, к которым относилась: jo go, mi go и др.

- модальные:

laske ʽпусть’ – частица, образующая аналитические формы повелительного наклонения, происходящая от глагольной формы: laske nened ristitud lähttas! laske ei otle nikonz!

okha (olgha) ʽпусть’ – аналогичная частица: okha hän kacuhtab minuhu!

aigoin ʽавось’: aigoin hö iče el’getas.

- отрицательная:

ni- ʽни-’ заимствована из русского языка; используется, в основном, с местоимениями и другими именами в партитиве: nikut, nimittušt, ni tilkušt.

Правила написания:

с местоимениями на согласный – слитно, кроме местоимения mi (во устранение омонимии ni-mi ʽничто’ – nimi ʽимя’);

с местоимениями на гласный – через дефис (ni-ičtaiž);

с другими словами – раздельно: ni üht, ni irdad, ni pil’ved.

- утвердительные:

ka ʽда’;

tetpas ʽконечно’.

- побудительные (используются с повелительным наклонением):

- ške ʽ-ка’: kacu-ške!

vai ʽ-ка’: mängam vai! (пишется раздельно).

Отдельно стоит частица -žo ʽже’, заимствованная из русского языка, но пишущаяся через дефис.

Harjoituz.

Lugegat anttud dialog i löukat sišpäi kaik tartsanad. Nevogat, mikš kaikuččel statjal kävutadas se vai toine tartsana.

– Timoi! Kacu vai... Hei, kuna-k sä kacud?

– En toimeta, kuna pidab kacta.

– Sinnä, sinnä, sildha! Kacu-ške: Ol’a Tal’anke mändas.

– Ha! Ka laske mändas.

– A kenhän astub heidenke?

– En näge. Aigoin Vas’a Surotanhalpäi.

– Siš-se rad-ki! Kuspäi hän tundeb meiden neičukaižid?

– En mä teda!.. Mikš tartuid minuhu?

– Mängam toratas Vas’anke!

– Ka, tetpas, pidaiž panda niškha...

Tekst

MEIDEN ZOOPUIŠTON UZIKAIŽED

Meiden zoopuištho männudel nedalil todihe uzid živatoid. Niiden tulend om suren i tarbhaižen proektan pala. Necen proektan met – päzutada harvad da kadojad živatoiden heimod. Erased živatad oma tulnu Afrikaspäi, toižed – Suviamerikaspäi i Avstralijaspäi. Kaik ned oma todud lendimil: murahaižidensöjad, vombatad, ekzotižed lindud, küd, löcud da skorpionad. Tetpas, kaikid niid varastab völ hätkeline akklimatizacii, i vaiše jäl’ghepäi mö voiškandem nägištada nenid živatoid zoopuišton ekpozicijas.

Londuses nene živatad oma lujas vähäluguižed, niid om jüged löuta da nägištada. Miše päzutada niid, mail’man parahimad zoopuištod oigetas ekspedicijad kaikihe Man agjoihe, miše toda kadojiden živatoiden parad i äikerdoita niid stajiš. Ku nene živatad kadodas londusespäi, ka jädas zoopuištoihe.

Ozutesikš, akvarium sai elektrižid ugrid. Nened kalad oma sured i vägevad: niiden piduz om läz kaht metrad! Niid todihe specialižiš astjoiš izoliruidud pangoidenke, no kaimdai personal üks-se sai elektroiškuid: ugriden elektroelimed voigoi tehta elektrust korktan kingitusenke.

Terrariumha mugažo todihe mel’hetartujid živatoid, ozutesikš, surid lindunsöjid hämähoukuid, tropižid küid i hameleonid.

elektroelim – электрический орган

elektroišk – электрический удар

elektruz – электричество

heim – (здесь) биологический вид

kadojad živatad – исчезающие животные

kaimdai personal – сопровождающий персонал

kingituz – напряжение

murahaižidensöi – муравьед

päzutada – спасать

stai – клетка

tropine – тропический

uzikaine – новичок

äikerdoita – размножать

Küzundad.

1. Miččid živatoid todihe zoopuištho?

2. Mikš niid toiba niiden eländtahoišpäi zoopuištoihe?

3. Starinoikat elektrižiš ugriš.

***

– Mihe-k sinä itked, prihaine?

– Mamam upoti kaikid kažinpoooigaižid!..

– Oi, sünduižem!.. (О, господи!..)

– A hän om toivotanu minei, miše minä iče upotan niid!

koumanz’kümnenz’koumanz’ urok