Трансформдық жатылымдар

ТЖ- мұхит алабындағы орталық мұхит жоталарының (ОМЖ) созылу бағытына перпендикуляр бағытта мұхит алабын түгелге жуық «тілгілеп өтетін» жыртылыс құрылымдары. ТЖ ОМЖ аймағын көлденең бағытта тілгілей отырып, осы аймақты бірнеше сегменттерге даралайды. Аталған сегменттердің қалыптасуы трансформдық жарықтар бойымен көлбеу (горизонталь) бағытталған тектоникалық қозғалыстардың үнемі жүріп жатуының нәтижесі. Сөз болып отырған жарылымдармен тілгіленген ОМЖ планда іркіс-тіркіс жалғасқан созылым түрінде көрініс береді, бұл көрініс байырғы «баспалдақтарды» еске салады. Аталған іркіс-тіркістілік трансформдық жарылымдар бойымен литосфералық тақта сегменттерінің жылжу процесі бірқалыпты өтпейтіндігінен, яғни сегменттердің кезек-кезек жылжуынан туындайды. Жекелеген трансформдық жарылым бойымен сегменттердің бір-бірінен ажырау амплитудасы жүздеген км-ге жетеді. Трансформдық жарықтар бойында кейде жанартау әрекеттерінің белгілері ұшырасады, гидротермалар мен серпентинит протрузияларының сығымдала көтерілу процестері де нақ осы жарылымдар бойына тән құбылыс.

ТЖ геоморфологиялық тұрғыдан алғанда, биіктігі (тереңдігі) кейде 1 км-ге дейін жететін кертпештерді еске салады. Кейде бұл жарылымдарды бойлай созылған өте енсіз шатқалдар ұшырасады, бұл шатқалдардың тереңдігі ОМЖ-ның айдарлы белдемі ауқымында 1,5 км-ге, ал жота баурайларының белдемінде 0,5 км-ге жетеді. Жоғарыда аталған кертпештер мұхиттық қыртыс қимасының базальттардан тұратын беткі бөлігін тым-тәуір «жалаңаштайды», мұның өзі осы базальттарды драгалауға және олармен суасты аппараттары көмегімен көзбе-көз беттесуге мүмкіндік береді. ОМЖ ауқымындағы трансформдық жарылымдар «тірі құрылымдар» болып табылады, яғни бұл жарылымдар бойымен литосфералық тақта сегменттерінің көлбеу (горизонталь) бағытта жылжу процесі күні бүгінге дейін жалғасуда.

Көп жағдайда трансформдық жарылымдар абиссальдық жазықтра аймағында да жалғасады, алайда, бұл аймақтағы жарылымдар көбінесе «өлі құрылымдар» санатына жатады. Екінші сқзбен айтқанда, абиссальдық жазықтарды жарып өтетін трансформдық жарылымдар көне геологиялық кезеңдер мен дәуірлерде көрініс берген қозғалыс (жылжу) орындары болып табылады, қазіргі таңда олар негізінен «дәнекерленіп қалған».