ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Азақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Азақ ұлттық аграрлық университеті

Амангелді А.

Алматы облысы, Ескелді би ауданы жағдайында жаздық бидайдың гельминтоспориоз ауруы және оған қарсы күрес шарасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 5В081100 – Өсімдік қорғау және карантин

Алматы 2014

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

_________________________________________________________факультеті

_________________________________________________________кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:_________________________________________________________

____________________________________________________________

______________________________________________________________

Беттер саны _______________

Сызбалар мен көрнекі

материалдар саны _________

Қосымшалар _____________

Орындаған ____________________________________________________

(аты-жөні)

20 ___ ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі _________________ ___________________________ (қолы)(аты-жөні)

Жетекші __________________ _________________________

(қолы)(аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

_________________________ ________________ _______________________________

(тарау)(қолы)(аты-жөні)

_________________________ ________________ _______________________________

(тарау)(қолы)(аты-жөні)

Норма бақылау___________________ ______________________________

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы _______________ ___________________________

(қолы) (аты-жөні)

Алматы – 20__ ж.

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

факультеті

мамандығы____________________________________________________________________

____________________________________________________________________кафедрасы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент

(аты-жөні)

Жұмыс (жоба) тақырыбы__________________________________________________________

Университет бойынша 20___ж «_____»_____________ № _____ бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «_____»_____________

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Дипломдық жобада /жұмыста/ қарастырылатын сұрақтардың тізімі

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)_________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер____________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Кафедра меңгерушісі____________________ ___________________________________

(қолы)(аты, жөні)

Жұмыс (жоба) жетекшісі____________________ ________________________________

(қолы) (аты, жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент ____________________ ___________________________________

(қолы) (аты, жөні)

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ГРАФИГІ

Кафедра меңгерушісі____________________ ____________________________________

(қолы)(аты, жөні)

Жұмыс (жоба) жетекшісі____________________ ___________________________________

(қолы) (аты, жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент_____________________ ___________________________________

(қолы) (аты, жөні)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Республиканың астық өсіретін негізгі аймақтарының ауа-райы жағдайы жоғары сапалы өнім алуға өте қолайлы. Республика бойынша өндірілетін астықтың 80% солтүстік аймақта және оның 94% жаздық бидай. Ол еліміздің ішкі қажеттілігін қамтамасыз етумен, қатар шет елдерге экспортқа шығару үшін де өндірілуі тиіс. Қазақстан республикасының алыс шет елдерге жыл сайынғы астық экспорты өндірілетін өнімнің 12-15% құрайды [1].

Астық өндіруді қарқындатуда өсімдіктерді аурулар мен зиянкестерден және арамшөптерден қорғаудың маңызы өте зор. Академик В.А. Захаренконың [2] мәліметтері бойынша өткен ғасырдың 80 жылдарының соңында 34% дүниежүзі бойынша зиянды организмдер салдарынан бидай өнімінің кемуі соның ішінде аурулардан келетін шығын 12,4% құрады.

Жаздық жұмсақ бидай Қазақстан Республикасы үшін негізгі дәнді дақыл. Ол жыл сайын 11-12 млн га жерге себіледі және алынған өнімнің 35-75% өндіруге жұмсалады. Соңғы жылдары республика бойынша бұл дақылдың орташа түсімділігі әр гектарға шаққанда 13-15 ц жетіп отыр.

Дәнді дақылдардан жоғары өнім алуға кедергі келтіретін факторлардың біріне әртүрлі аурулардан келетін шығын, кейбір жылдары оның мөлшері өте жоғары болады. Сондықтан да жаздық бидайдың өнімділігін арттырудың тиімді бір жолы – аурулардан келетін шығынды азайту болып табылады. Бірқатар ғалымдардың [3-5] мәліметтері бойынша жаздық бидайдың Қазақстанда өте кең таралған және зиянды ауруларына: қоңыр (Puccinia recondita Rob. et Desm) және сары (Puccinia striiformis West.) таттар, септориоз (Septoria nodorum Berk., S. tritici Rob. et Desm), қатты (Tilletia caries (DC) Tull.) және тозаңды (Ustilago tritici (Pers.) Yensen) қаракүйелер, ақ ұнтақ (Erysiphe graminis D.C. f. sp. tritici), гельминтоспориозды-фузариозды тамыр шірігі (Bipolaris sorokiniana Sacc., Fusarium sp.), жапырақтардың сары дағы (Drechslera tritici-repentis (Died) Shoem) және т.б. жатады.

Астық дақылдарының тамыр шірігі ауруы республикамыздың барлық егіс алқаптарында кездеседі. Ол әсіресе климаты қуаң келетін солтүстік пен орталық аймақтарда кең таралған және өте зиянды, жыл сайын республика бойынша бірнеше миллиондаған гектар егіс алқаптарында байқалады. Бұл аурудың салдарынан бидай өнімділігі 15-30%, ал кейде 50% дейін кемуі мүмкін. Өсімдіктің ауруға қатты шалдығуына агротехникалық шаралардың дер мезгілінде және дұрыс орындалмауы, ауыспалы дақыл жүйесі сақталмауы, топырақта ылғалдың жеткіліксіздігі және т.б. жағдайлар себеп болады. Осыларға байланысты өсімдіктердің топырақта тіршілік ететін әртүрлі жартылай паразиттерге қарсы тұру қабілеті нашарлайды [6].

Астық дақылдарының, соның ішінде бидайдың, тамыр шірігіне берік сорттарын шығару ең күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Бұл ауруға шалдықпайтын донорлар іс жүзінде жоқ екендігі белгілі [7].

Жаздық бидайдың аса кең таралған, зиянды ауруына гельминтоспориозды немесе фузариозды тамыр шірігі жатады. Сондықтан менің дипломдық жұмысымның тақырыбы жаздық бидайдың гельминтоспориозды тамыр шірігі ауруын зерттеуге арналған.

Осы мақсатты іске асыру үшін төмендегі сұрақтар қарастырылды:

Ø зиянды организмдердің түр құрамын тексеру;

Ø тамыр шірігі ауруының таралуы мен даму динамикасын анықтау;

Ø ауру қоздырғыштың биологиялық ерекшелігін зерттеу;

Ø тұқымды дәрілейтін препараттардың биологиялық және шаруашылық тиімділігін анықтау.