Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тоқтату, өзгерту және мерзімін ұзарту

Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тоқтату, өзгерту және мерзімін ұзарту сот ісін жүргізудегі негізгі ерекшелігі болып табылады.

Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату, өзгерту немесе мерзімін өзарту туралы мәселелерді Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 93-бабында көзделген тәртіппен медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы қаулы шығарады.

Сот немесе осы шараны қолдану орны бойынша үш сот төрешісінен тұратын алқа құрамындағы сот қарайды.

Істі тындауды тағайындау туралы сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адамның занды өкіліне, мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асырушы мекеменің әкімшілігіне, қорғаушы мен прокурорға хабарлайды. Сот отырысына қорғаушы мен прокурордың қатысуы міндетті, басқа адамдардың келмеуі істі қарауға кедергі келтірмейді.

Сот отырысында мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асырушы мекеменің ұсынысы (қорытындысы), психиатр дәрігерлер комиссияның қорытындысы зерттеледі, отырысқа қатысушы адамдардың пікірі тындалады. Егер психиатр дәрігерлер комиссиясының қорытындысы күмән тудыратын болса, сот отырысқа қатысушы адамдардың өтініші бойынша немесе өз бастамасы бойынша сот психиатриялық сараптамасын тағайындай алады, қосымша құжаттарды талап етеді, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануды тоқтату, өзгерту немесе мерзімін ұзарту туралы мәселесі шешіліп отырған адамнан, егер бұл оның психикасының жай-күйі бойынша мүмкін болса, жауап алады.

Сот бұдан бұрын тағайындалған шараны қолдану қажеттігі жойылатын не медициналық сипаттағы өзге шараны тағайындау қажеттігі туындайтын адамның осындай психикалық жай-күйі жағдайында медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын тоқтатады немесе өзгертеді. Сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын тоқтату немесе өзгерту үшін негіздер болмаған ретте мәжбүрлеп емдеуді ұзартады.

Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануды тоқтату, өзгерту немесе мерзімін ұзарту туралы, сондай-ақ тоқтатудан, өзгертуден немесе ұзартудан бас тарту туралы сот кеңесу бөлмесінде қаулы шығарады және оны сот отырысында жариялайды.

Егер қылмыс жасағаннан кейін оның психикасы бұзылып ауруының салдарынан медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адамды психиатр дрәігерлер комиссиясы сауыққан деп таныса, онда сот мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асырушы медициналық мекеме қорытындысының негізінде медициналық сипаттағы мәжбүрлеп емдеу шарасын қолдануды тоқтату туралы қаулы шығарады және істі анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізу, осы адамды айыпталушы ретінде тарту және істі жалпы тәртіппен сотқа беру туралы мәселені шеідеді. Медициналық мекемеде өткізілген уақыт жазаны өтеу мерзіміне есептеледі (ҚР ҚІЖК 520-бап).

3. Қазақстан Республикасы басқа да көптеген мемлекеттер сияқты халықаралық қылмыстармен, сонымен қоса қылмыстар (терроризм, ақша ұрлау, наркобизнеспен күрес, кепілге алу, құлдық және құл сату және т.б.) қылмыстар жөнінде басқа мемлекеттермен ынтымақтастық қатынаста.

Жоғарыда атап көрсетілген қылмыстар жөнінде халықаралық ынтымақтастық күрес тек келісімшарт негізінде, немесе екеуара келісім негізінде ғана жүзеге асады. Біздің мемлекет қылмыспен күрес ортасында халықаралық және мекеме арасындағы ынтымақтастық негізіндегі толығымен келісім жасасқан болып табылады. 1993 жылдың З наурызында Қазақстан ТМД елдерімен азаматтық, отбасылық және қылмыстық іс бойынша құқықтық көмек жөнінде келісім бекітті.

Соңғы жылдарда қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек туралы келісімшарттар, келісімдер мен міндеттемелер, сонымен қоса қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапкершілікке тарту немесе оларға үкім шығару жөнінде: Моңғолия, Қытай Халық Республикасы, Ресей Федерациясы, Венгер Республикасы, Қырғызстан Республикасы, Өзбекстан Республикасы, Корей Халықтық-демократиялық республикасы, Литва Республикасы, Пәкістан Республикасы, Түркіменстан Республикасы, Түркия Республикасы, Германия Федеративтік Республикасы, Италия Республикасы және т.б.

Қазақстан Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының (Интерпол) мүшесі. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің жүйесінде Интерпол бюросы жұмыс істейді. Интерпол 1923 жылы күрылды, ол Франция мемлекетінің Лион қаласында орналасқан. Интерпол халықаралық қылмыскерлерді тізетін орталық сонымен онда халықаралық қылмыскерлерді, күдіктілерді, із-түзсіз жоғалған адамдарды, құнды заттарды іздеу координациясын жүзеге асырады. Қазіргі күнде 150-ден аса мемлекет Интерпол мүшесі, оның ішінде Қазақстан Республикасы да бар.

Интерполдың негізгі тапсырмалары:

а) қылмыс туралы ақпаратпен алмасу;

б)Қазақстан Республикасының халықаралық келісімімен халықаралық құқық корғау органдарының сауалдарына кемек көрсету;

в)шетел мемлекеттерінің қылмыспен күрес жөніндегі сұрақтарына халықаралық келісімшарттардың орындалуын қадағалау;

«Азаматгық, отбасылық және қылмыстық істер жөніндегі құқықтық көмек және құқықтық қатынас жөнінде» келісімнің 6-бабына сәйкес 1993 жылдың 22 қаңтарында ТМД арасында жасалған келісімшартта, келісімшарт жасасқан мемлекеттер бір-біріне іс жүргізу әрекеттерімен заң жүзінде карастырылған келісім беруші елге жекелей құқықтық көмек беруі қажет:

— құжаттарды құру және жіберу;

— заттай дәледдемелерді алу, тінту, жіберу және беру;

— сараптама жүргізу;

— айыпталушы, куәгер, сарапшыларға тергеу жүргізу;

—қылмыстық тергеу жұмысын жүргізу, қылмыс жасаған адамдарды іздеу және беру;

—азаматтық істер бойынша сот шешімін орындау және мойындау, азаматтық талапкерге шығарылған үкім, атқарылған істер, сонымен қоса құжаттарды беру.

Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің халықаралық ынтымақтастығына екі бөлім арналған:

—55-бөлім, 521—536-баптарынан тұрады, онда қылмыстық процесті жүргізуші органдардың шет мемлекеттердің қылмыстық істер бойынша құзыретті мекемелерімен және лауазымды адамдарымен өзара іс-қимылының тәртібі туралы негізгі ережелерін қарастырады;

—56-бөлім, 537-541-баптарынан тұрады, онда жазасын өзі азаматы болып табылатын мемлекетте өтеу үшін бас бостаңдығынан айыруға сотталған адамды беру негіздері мен тәртібін қарастырады.

Құқықтық комек көрсету мәселелері бойынша қарым-қатынас жасау тәртібі (ҚР ҚІЖК 523-бап)

Құқықтық көмек көрсету ретімен Қазақстан Республикасы құқықтық көмек туралы халықаралық шарт жасасқан шетел мемлекеттерінің тергеу органдарына және соттарына не өзара негіздегі іс-әрекеттер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да зандары мен халықаралық шарттарында көзделген өзге де іс әрекеттер жүргізілуі мүмкін. Қазақстан Республикасының шетел мемлекетіне құқықтық көмек көрсету жөніндегі келісім жазбаша түрде бекітілуі тиіс. Шетел мемлекетіне құқықтық көмек беру жөніндегі ұқсас міндеттемелерді Қазақстан Республикасы да өз мойнына алады.

Тергеу қимылдарын жүргізу туралы тапсырма Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, ал сот іс-әрекеті - Қазақстан Республикасының Әділет министріне тиісінше олардың орынбасарлары, не өкілетті лауазымды адамдар арқылы жіберіледі, олар қажетті жағдайларда Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігінің делдал болуын сұрайды.

Сот, прокурор, тергеуші, анықтаушы басқа мемлекеттің аумағында іс жүргізуде (жауап алу, іздеу, тергеу, сот сараптамасын жүргізу немесе т.б.) және өзге де іс-әрекеттерді орындау жөнінде құқықтық көмек көрсету туралы тиісті бланкіде тапсырма жасайды. Құрылған құжаттарға қол қойылып, қылмыстық іс жүргізуші органның (ІІМ, ҰҚК, Қаржы полициясы) елтаңбалы мөрімен куәландырылып, жіберіліп отырған мемлекет тіліне аударылуы тиіс.

Тиісті прокурордың, соттың дәлелді өтініші бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырма тиісінше Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына, Әділет министріне немесе уәкілетті прокурорға жіберіледі.

Басқа мемлекеттің құзыретті мекемесіне құқықтық көмек көрсету туралы тапсырма жіберу жөніндегі мәселені Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Әділет министрі шешеді.

Іс жүргізу әрекеттерін жүргізу туралы тапсырманың мазмұны (КР ҚІЖК 524-бап). Тергеу жөне сот іс-әрекетін жүргізу туралы тапсырма жазбаша нысанда жасалуы, тапсырманы жіберуші лауазымды адам қол қоюы, мекеменің елтаңбалы мөрімен куәландыруы және:

— тапсырманы беріп отырған органның атауын;

— тапсырманың жіберіліп отырған органның атауы мен мекен-жайын;

— істің атауын және тапсырманың сипатын;

—өздеріне қатысты тапсырма жасалып отырған адамдар, олардың азаматтығы, кәсібінің түрі, тұратын жері немесе жүрген жері, занды тұлғалар үшін олардың орналасқан жері туралы деректерді;

—анықталуға жататын мән-жайларды баяндауды, сондай-ақ сұралынатын құжаттардың, заттық және басқа да айғақтардың тізбесін;

—жасалған қылмыстың іс жүзіндегі мән-жайларын және оның саралануы туралы мәліметгерді, қажет болғанда — іс-әрекетпен келтірілген залалдың мөлшері туралы деректерді;

— тапсырманы атқару үшін қажет басқа да мәліметтерді қамтуға тиіс.

Іс жүргізушілік іс-әрекеттер жүргізу туралы тапсырманы атқарудың тәртібі (ҚР ҚІЖК 525-бап). Сот, прокурор, тергеуші, анықтау органы тергеу немесе сот іс-әрекетгерін жүргізу туралы шетел мемлекеттерінің тиісті мекемелері мен лауазымды адамдарының белгіленген тәртіппен өздеріне берген тапсырмаларын ҚР ҚІЖК-нің жалпы ережелері бойынша атқарады.

Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Әділет министрлігі, Сыртқы істер министрлігінің рұқсатымен халықаралық шартта көзделген жағдайларда тапсырманы орындау кезінде басқа мемлекетгің құзыретті мекемесінің өкілі қатыса алады.

Басқа мемлекетте істі тергеу жөнінде Қазақстанның сұрауы бойынша тәртіппен жиналған, ҚР ҚІЖК-де көзделген тәртіп бойынша құзыретті мекемеден келіп түскен дәлелдер, Қазақстан Республикасының аумағында іс бойынша жиналған дәлелдер сияқты занды күшіне енген болып табылады.

Тапсырманы орындау кезінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі не орыс тілі қолданылады. Егер тапсырманы атқару мүмкін болмаса, алынған құжаттар тиісінше Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасы немесе Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі арқылы тапсырма берілген шетел мекемесіне оны атқаруға кедергі келтірген себептер көрсетіле отырып қайтарылады.

Тапсырма, егер оны атқару Қазақстан Республикасының егемендігіне немесе қауіпсіздігіне залал келтіретін не оның заңдарына қайшы келетін болса, барлық жағдайда да қайтарылады.

Сот тергеуін жүргізуге немесе сот ісін жүргізуге тараптарды шақыру (ҚР ҚІЖК 526-бап). Қылмыстық іс жүргізу заңы жазбаша материалдарды, қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді алғаннан кейін сотқа куәларды және де басқа қатысушыларды шақыру туралы мәселені реттейді.

Куә, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері, сарапшы, егер олар шетел мемлекетінің азаматтары болса, қылмыстық іс жүргізуші тиісті лауазымды адам олардың келісімімен Қазақстан Республикасының аумағында тергеу немесе сот іс-әрекеттерін жүргізу үшін шақыруы мүмкін.

Тергеу және сот іс-әрекеттерін куәнің, жәбірленушінің және басқа да қатысушьшардың қатысуымен іс жүргізу осы Кодекстің ережелері бойынша мыналардан басқа реттерде жүзеге асырылады:

а)мәжбүрлеп келтіруге, ақшалай өндіріп алуға, сондай-ақ айғақтар беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін және көрінеу жалған айғақтар бергені немесе көрінеу жалған қорытынды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыкқа тартуға жол берілмейді;

б)оларды мемлекеттік шекарадан өткенге дейін жасаған әрекеті үшін Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық және әкімшілік жауапқа тартуға, қамауға алуға және жазаға ұшыратуға болмайды.

в)мұндай адамдарды қаралып жатқан қылмыстық іске байланысты олардың куәлік айғақтар немесе сарапшылар ретіндегі қорытындыларына орай жауапқа тартуға, қамауға алуға немесе жазаға ұшыратуға болмайды.

Егер шақырылатын адам (куәгер, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері, сарапшы) қылмыстық жауапқа тартылса немесе сұратушы мемлекеттің аумағында басқа қылмысы үшін сотталса ол өзінің азаматтығына қарамастан, белгілі бір уақытқа берілуі мүмкін.

Жоғарыда аталған, тергеу ісіне шақырылған адамдар, егер олардың мүмкіндігі бола тұрып, Қазақстан Республикасының аумағынан өздеріне қылмыстық процесті жүргізуші орган олардың бұдан әрі болуы қажет еместігін хабарлаған күннен бастап он бес тәулік өткенге дейін кетпесе, жоғарыда айтып өтілген кепілдіктерінен айырылады.

Бұл мерзімге сол адамдардың Қазақстан Республикасының аумағынан кете алмауына өздері кінәлі болмаған уақыт есептелмейді (ҚР ҚІЖК 526-баптың 5-бөлігі).

Істің материалдарын қылмыстық қудалауды жалғастыру үшін жіберу (ҚР ҚІЖК 527-бап). Қазақстан Республикасынан тыс жерге кетіп қалған шетелдік Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған жағдайда немесе оның қатысуынсыз тергеу ісін жүргізу мүмкін болмаған жағдайда Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық іс тәртібі қарастырылған. Бұндай жағдайда іс қозғаған тергеу органы немесе тергеуші ҚР ҚІЖК-нің 304, 265, 50-баптарының 1-бөлігінің 5- тармағында көзделген тәртіппен іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы дәлелді қаулы, сондай-ақ ҚР ҚІЖК-нің 192, 306-баптарында кезделген тәртіппен қылмыстық істердің тергелуі немесе сотта қаралуы бойынша берілуі туралы қаулы шығарады.

Содан соң басқа мемлекетке берілетін материалдар қылмыстық іс бойынша айыпты деп табатын барлық қажетгі дәлелдемелермен және халықаралық шартқа сәйкес жасалуы тиіс.

Қазақстан Республикасының аумағында шетел азаматымен жасалған қылмыстық тергеу жүргізу үшін істі басқа мемлекетке халықаралық шартқа сәйкес жіберу туралы мәселені шешу үшін істің материалдары қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыру жөнінде өтінішпен бірге Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына немесе өкілетті прокурорға жіберіледі. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры халықаралық шартқа немесе келісімге, мемлекетпен жазбаша міндеттемеге, шетел азаматының қайда кеткендігіне сәйкес қылмыстық іс материалдарын жіберу туралы мәселені шешеді.

4. Шетел мемлекеті тиісті мекемесінің шетел мемлекетінің аумағында қылмыс жасаған және Қазақстан Республикасына қайтып оралған Қазақстан Республикасының азаматына қатысты қылмыстық істі әрі қарай тексеру үшін беру туралы өтінішін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе өкілетті прокурор қарайды. Алдын ала тергеу мен сот талқылауы мұндай жағдайларда Қылмыстық іс жүргізу кодексінде көзделген тәртіппен жүргізіледі.

Шетел мемлекетінің аумағында істі тексеру кезінде осыған өкілетті органның немесе лауазымды адамның өз құзыреті шегінде және белгіленген нысан бойынша алған дәлелдері тергеуді Қазақстан Республикасында жалғастыру кезінде іс бойынша жиналған басқа дәлелдермен тең зан күшіне ие болады.

Қазақстан Республикасының азаматы шетел мемлекетінің аумағында қылмыс жасаған, содан соң Қазақстан Республикасына қайтып оралған жағдайда оған қатысты қылмыстық ізге түсу қозғалғанға дейін қылмыстық істі Қазақстан Республикасының алдын ала тергеу органдары шетел мемлекет мекемесінің Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасына табыс етілген осы қылмыс туралы материалдары бойынша қылмыстық іс қозғауы және тергелуі мүмкін.

Қылмыстық іс жүргізуші орган іс бойынша қабылданған түпкілікті шешім туралы Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына немесе уәкілетті прокурорға хабарлауға және бұл шешімнің көшірмесін жіберуге міндетгі.

Адамды қылмыстық жауапқа тарту немесе үкімді орындау үшін ұстап беру туралы талапты жіберу (ҚР ҚІЖК 529-бап). Адамды қылмыстық жауапқа тарту немесе үкімді орындау үшін ұстап беру туралы талапты жіберу туралы сұрақ мәселесі жөнінде тек Қазақстан Республикасының басқа мелекеттермен келісімі және міндеттемелерімен немесе халықаралық шартта көзделген жағдайда қарастыруы тиіс.

Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе өкілетгі прокурор шетел мемлекетінің құзыретті мекемесіне Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын қылмыс жасаған адамды, егер осы адамға қатысты айыптау үкімі немесе оны айыпталушы ретінде тарту туралы қаулы шығарылса, оны ұстап беру туралы талаппен шетел мемлекетінің тиісті мекемесіне өтініш жасайды.

Қылмыстық іс жүргізуші орган Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасап, оның аумағынан кетіп қалған адамды ұстап беру туралы Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына немесе өкілетті прокурорға өтініш жасап, оған қажетті құжаттарды қоса тіркейді.

Беру туралы талапта:

1) қылмыстық істі жүргізіп жатқан органның атауы;

2) сотталушының (айыпталушының) тегі, аты, туған жылы, азаматтығы туралы деректер, сыртқы бет-пішін сипаттамасы, фотосуреті;

3)осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін заңның мәтінін келтіріп, жазаны міндетті түрде көрсете отырып, жасалған қылмыстың іс жүзіндегі мән-жайларының баяндалуы;

4) занды күшіне енген үкімнің, не тиісті құжаттардың куәландырылған көшірмелерін қоса тіркей отырып, айыпталушы ретінде тарту туралы қаулының шығарылған жері мен уақыты туралы мәліметтер қамтылуға тиіс.

Ұстап беру туралы өтінішке: айып тағу туралы қаулының көшірмесі, қамауға алу туралы қаулының көшірмесі, ұстап берілуге тиісті адамның азаматтығын растайтын құжаттар, тиісті прокурордың ұстап беру туралы өтінішінің зандылығы мен негізділігі туралы қорытындысы қоса тіркелуге тиіс.