Тақырып. Алдын-ала тергеу сатысындағы тергеу іс-әрекеттері. 3 page

Ескерте кету керек, тінту не алу әрекетін жүргізуде екіден кем болмайтын куәгер қатысуы міндетті, ал қажетті жағдайларда маман мен аудармашының қатысуы талап етіледі. Маман ретінде тергеуші дәлелдемелерді алу, бекіту және табу үшін бірге қызмет көрсететін сондай-ақ техникалық құралдарды қолдана алатын кез келген іске мүдделі емес адамды шақырта алады.

Үй-жайларда тінту жүргізіліп жатқан үй иесін не сол отбасының кәмелетке толған мүшелерінің бірін қатыстыру қамтамасыз етілуі керек. Оларды қатыстыру мүмкін болмаған жағдайда үйді пайдалану ұйымының (КСК) өкілдері немесе жергілікті әкімшілік шақыртылады.

Өндірістер, кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар орналасқан ғимаратты тінту не алу олардың әкімшілігіндегі өкілдердің қатысуымен жүргізіледі.

Мемлекетгік құпия болып танылатын мәліметгері бар құжаттарды алу тек прокурордың немесе оның орынбасарының санкциясымен және сәйкес мекеме басшысының келісімімен жүргізіледі.

Дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй-жайларды, сондай-ақ дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың отбасылары тұратын үй-жайларды тінту не алу тек дипломатиялық өкілдік басшысының немесе оның орнындағы адамның өтініші бойынша немесе олардың келісімімен және олардың кезінше жүргізіледі. Дипломатиялық өкілдің келісіміне Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі арқылы сұрау салынады. Тінту не алу жүргізілген кезде прокурордың және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі өкілінің қатысуы міндетті.

Жеке адамды тінту (ҚР ҚІЖК 233-бап). Жеке тінту- прокурор санкциясынсыз және қаулының қабылдануынсыз жүргізілетін тергеу әрекеті. Ұсталған адамда немесе сол не басқа жердегі мекеме ішіндегі тінту не алу жүргізілетін адамда қылмысқа қатысты заттар мен құжаттар бар екеніне жеткілікті негіз болған жағдайда, оның денесінде, киімінде іске маңызы бар заттардың бар екеніне нақты дәлелдер болған жағдайда жүргізіледі. Ескерте кету керек, егер жеке тінту адамды ұстау кезінде немесе қамауға алу кезінде куәгердің міндетті түрде қатысуымен жүргізіледі.

Тінту және алуды жүргізу тәртібі (ҚР ҚІЖК 232-бап). Тінту мен алуды тергеуші дәлелді қаулы бойынша жүргізеді. Тінту жүргізу туралы, сондай-ақ мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге құпияны қамтитын құжаттарды алу туралы қаулыға прокурор немесе оның орынбасары санкция беруге тиіс. Тінту не алу жүргізілетін адамдарға, сондай-ақ куәгерге, маманға, аудармашыға олардың құқықтары түсіндіріледі: тергеушінің барлық әрекеттеріне қатысу және осы әрекеттерге қатысты ескерту жасауға құқылы, бүл туралы хаттамаға енгізіледі. Тергеушінің қаулысынсыз тінту және алу жүргізу заңды бұзу деп саналады жөне осындай әрекеттермен алынған нәтижелер мен дәлелдемелер жоққа шығарылады.

Қаулы шығарып, құқықтарымен түсіндіргеннен кейін тергеуші қылмыс қаруын, заттарын, қылмыс жолымен алынған құндылықтар мен басқа қүжаттарды тапсыруды ұсынады. Егер іздестірудегі заттар мен құжаттар ерікті түрде берілсе және алынуға жататын заттар мен құжаттардың жасырылғанынан күмәндануға негіздер болса, тергеуші одан әрі іздеу жүргізуге құқылы.

Егер жабық үй-жайлар мен қоймалардың иесі оларды ерікті түрде ашудан бас тартса, тінту жүргізген кезде олар ашылуы мүмкін. Бұл ретте есік құлыптарын және басқа заттарды қажетсіз бүлдіруге жол берілмеуі тиіс.

Алу кезінде тергеуші алынуға жататын заттар мен құжаттарды беруді ұсынады, ал бүдан бас тартылған жағдайда алу мәжбүрлі түрде жүргізіледі. Тергеуші сол үй-жайда түрып жатқан адамның немесе басқа адамдардың жеке емірінің тінту мен алу кезінде анықталған мән-жайларының жария етілмеуіне шаралар қолдануға міндетті. Тергеуші тінту немесе алу жүргізіліп жатқан үй-жайды немесе орында тұрған адамдарға және осы үй-жайға келген адамдарға тінту немесе алу аяқталғанға дейін ол жерден кетуге, сондай-ақ бір-бірімен немесе өзге адамдармен сөйлесуге тыйым салуға құқылы.

Тінту мен алу жүргізілген кезде тергеуші іске қатысы болуы мүмкін заттар мен құжаттарды алумен шектелуге тиіс. Айна-ымға салуға тыйым салынған затгар мен қүжаттар олардың іске қатыстылығына қарамастан алынуға тиіс. Алынатын заттар мен құжаттар куәгерлерге және қатысып отырған баска да адамдарға көрсетіледі, буып-түйіледі және тінту жүргізілген жерде мөрмен бекітіледі және куәгер мен бұған қатысқан адамдардың қол қоюымен куәландырылады. Тінту жүргізген кезде қажет болған жағдайда фотосуретке, киноға түсіру жөне бейнежазба жүргізіледі.

Тінту немесе алу хаттамасын жасау тәртібі (ҚРҚІЖК 234-бап). Тінту немесе алу жүргізетін адам ҚР ҚІЖК-нің 203-бабында көзделген талаптарды сақтай отырып хаттама жасайды. Хаттамада заттар мен құжаттар қай жерде және қандай жағдай-да табылғаны, олардың ерікті түрде берілгені немесе мәжбүрлеп алынғаны керсетілуге тиіс. Бірақ алынған затгар хаттамада саны, мөлшері, салмағы, өзіндік белгілері және мүмкіндігінше бағасы дәл көрсетіле отырып жазылуы тиіс.

Егер тінту немесе алу жүргізген кезде алынуға жататын заттарды немесе құжаттарды жою немесе жасыру әрекеттері жасалған болса, бұл хаттамада қолданған шаралар көрсетіле отырып жазылуға тиіс.

Тінту немесе алу хаттамасының көшірмесі олар жүргізілген адамға не оның кәмелетке толған отбасы мүшесіне, ал олар болмаған жағдайда тұрғын үй пайдалану ұйымның немесе жергілікті атқарушы органның өкіліне олардан қолхат алынып тапсырылады. Егер тінту немесе алу ұйымда жүргізілсе, онда хаттаманың көшірмесі оның өкілдеріне қолхат алынып тапсырылады.

5. Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау, оларды тексеру мен алу(ҚР ҚІЖК235-бап) - бұл хаттар, жеделхаттар, радиограммалар, бандерольдер, посылкалар мен басқа да почта-телеграф жөнелтілімдері іс үшін маңызы бар мәліметтерді, құжаттар мен заттарды қамтуы мүмкін деп пайымдауға жеткілікті негіз болған кезде тұтқындауға бағытталған тергеу іс-әрекеті.

Мақсаты — іс бойынша дәлелдеме ретінде мәліметтер мен заттарды алу. Нақты негіздемесі — почта жөнелтілімдерінде іске қатысты мәліметтер мен заттар бар екенін байқаған тергеушінің әрекеті.

Занды негіздемесі — тергеушінің осы әрекетгерді жүзеге асыру жөнінде қаулы қабылдауы. Прокурордың санкциясымен берілген қаулыда тұтқынға алынатын байланыс мекемесінің аты, почта-телеграф жөнелтілімдерінің аты, адамдардың фамилиясы, аты, әкесінің аты, олардың мекен-жайы, почта-телеграф жөнелтілімдерінің түрі және оларды тұтқындау мерзімі көрсетіледі.

Тергеуші почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау женіндегі қаулыны осы байланыс мекемесінің басшысына жолдайды, ол қаулыда көрсетілген хатгар, жеделхаттар, радиограммалар, бандерольдер, посылкаларды ұстап қалып, ол туралы тергеушіге хабарлауға міндетті.

Бұл тергеу өндірісінің жалпы іс жүргізу тәртібі тінту мен алу әрекеттеріне ұқсас және мынадай реттерде жүзеге асырылады:

1) ұсталған почта-телеграф жөнелтілімдерінің кешірмесін алу, тексеру әрекеттерін тергеуші байланыс мекемесінде куәгерлердің қатысуымен өзі жүргізеді;

2) Қажетті жағдайларда осы тергеу өндірісіне маман мен аудармашы шақыртылады;

3) Қажетті жағдайларда почта-телеграф жөнелтілімдерін тексеру әрекетіне хаттама толтырылады, онда қандай почта-телеграф жөнелтілімі тексеруге алынды және кім тексеруге алынғаны көрсетіледі, адресатқа көшірмесі берілген берілмегені, жөнелтілгені, жөнелтілмегені не қанша мерзімге ұсталғаны көрсетіледі;

4) тергеуші мен прокурор тұтқындау мүмкіндігі аса қажет болмаған жағдайда почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындауды алып тастайды, бірақ кез келген жағдайда да тұтқыннан алып тастау тергеу аяқталғанға дейін жалғасуы керек.

Хабарды жол-жөнекей ұстау (ҚР ҚІЖК 236-бап). Хабарды жол-жөнекей ұстау — бұл техникалық, оның ішінде компьютерлік байланыс арналары арқылы берілетін хабарларды жолдан ұстау және компьютерлік жүйелерден тергеліп отырған іске қатысты ақпаратты алу тергеушінің прокурор санкциясы берген қаулысы негізінде жүргізілетін тергеу іс-әрекеттері. Бұндай жағдайларда тергеушінің қаулысы жедел іздестіру қызметін жүзеге асырып отырған органға орындауға жіберіледі.

«Жедел-іздестіру қызметі туралы» ҚР Заңында (14-бап) былай деп берілген: жедел-іздестіру қызметі процесінде алынған материалдар тергеу іс-әрекеттері мен дайындығы үшін қолданылуы мүмкін және ол материаддар алдын ала ескертуге қатысты жедел-іздестіру шараларын өткізуде, қылмысты бұлтартпау не жолын қесу, қылмысты ашу кезінде қолданылуы мүмкін. Мынаны білу керек: анықтау қызметкерлері (жедел қызметкерлер) қылмысты тергеуге тергеушіге үлкен көмек көрсетеді және нәтижесінде қылмысты ашуда, қылмыскерді үстауда оны жауаптылыққа тартуда едәуір септігін тигізеді. Жол-жөнекей ұстау нөтижесінде алынған хабарлар мен компьютерлік ақпаратгар-ды арнайы маман белгілейді де тергеушіге жеткізеді. ҚР ҚІЖК-нің 129-бабының 4-тармағына сәйкес қылмыстық процесті жүргізетін органдардың ғылыми-техникалық құралдарды қолдануы іс-жүргізу хаттамаларында көрсетілуі тиіс, ол хатгамада міндетгі түрде ғылыми-техникалық құралдар туралы мәліметтер, оларды пайдалану шарттары мен төртібі, бұл құралдар колда-нылған объектілер мен одан алынған нәтижелер көрсетілуі тиіс.

Ескерте кету керек, хабарды жол-жөнекей үстау нәтижесінде алған ақпараттар қылмыстық іс бойынша дәледдеу ретінде қол-данылуы мүмкін жөне қылмыстық-іс жүргізу зандарына сәйкес тексеру жүргізіліп болғаннан кейін және оның іс жүргізу формалары, яғни хаттама формасына сәйкес келуі сақталғаннан кейін оны дәлелдеме деп қабылдауға болады.

6. Сөйлесулерді тындау мен жазу(ҚР ҚІЖК 237-бап).

Күдіктінің, айыпталушының және қылмыс туралы, ауыр жөне аса ауыр қылмыстар туралы істер жөнінде мәліметтерді білуі мүмкін басқа да адамдардың бейне және дыбыс жазу техникаларын немесе өзге де арнаулы техникалық қүралдарды пайдалану арқылы әңгімелесулерін жасырын тыңдау мен жазу, сондай-ақ телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқы-лы сейлескен сөздерін тындау мен жазу тындау нәтижесінде іс үшін маңызы бар мөліметтер алу мақсатында жүргізілетін тергеу әрекеті.

Бұған қоса, күш қолдану, қорқытып алу және басқа қылмыстық әрекеттерді жәбірленушіге, куәға немесе олардың от-басы мүшелеріне қолдану қаупі болған кезде тергеушінің прокурор санкциясы берген қаулысы бойынша олардың келісімімен бейне және дыбыс жазу техникаларын пайдалану арқылы әңгімелесулерінің жасырын тындалуы және жазылуы, сондай-ақ олардың телефондары немесе басқа сөйлесу қүрылғылары арқылы сөйлескен сөздерінің тыңдалуы және жазылуы мүмкін.

Бұндай шаралар тергеуші мен анықтау органында тыңдау арқылы қажетті мәліметтер алуға болатынына жеткілікті негіз болғанда ғана жүргізіледі. Бұндай шараны жүзеге асыру үшін тергеуші уәжделген дәлелді қаулы шығарады, ол қаулы прокурордың санкциясымен ғана жүргізіледі және орындалу үшін сәйкесті органға жолданады (ҚР ҚІЖК 237-бап).

Тергеушінің сейлесулерді тыңдау және алу туралы дәлелді қаулысында мыналар белгіленеді:

1) тергеу әрекетін жүргізетін қылмыстық іс пен онын, негіздемесі;

2) сөйлесулері тыңдауға және жазып алуға алынған адамдардың фамилиясы, аты, әкесінің аты;

3) сөйлесулерді тындау және жазып алуды жүзеге асыру мерзімі.

Прокурордың санкциясынсыз-ақ тергеушінің сөйлесулерді тындау және алу туралы дәлелді қаулысы бойынша күттірмейтін, тосын жағдайларда тындау және жазып алу әрекеттері жүргізіле береді. Алайда жиырма төрт сағатгың ішінде тергеу өрекетін жүргізгені туралы оған хабар жеткізіп отыруы тиіс. Прокурор бұл тергеу әрекетін тексере отырып, оның заңды не заңсыз екені туралы шешім қабылдайды. Сөйлесулерді тыңдау және жазып алу әрекеті заңсыз жүргізілсе, іс бойынша ол мәлімет дәлелдеме ретінде іске аспауы мүмкін.

Занда сөйлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңдау мен жазып алу алты айдан аспайтын мерзімге белгіленуі мүмкін. Олар бұл шараларға қажеттілік жойылған кезде, бірақ кез келген жағдайда тергеу аяқталған соң кешіктірмей тергеушінің қаулысы арқылы тоқтатылады.

Тергеуші ол қаульща белгіленген бүкіл мерзімнің ішінде кез келген уақытта техникалық тыңдауды жүзеге асырып отырған органнан тексеру және тыңдау үшін фонограмманы талап етуге құқылы. Фонограмма тергеушіге мөрмен бекітілген түрінде, тыңдаудың негізі, құралдардың қажетті техникалық сипаттамалары мен жазудың сапасы көрсетілген ілеспе хатпен бірге тапсырылады.

Фонограмманы тексеру мен тыңдауды тергеуші куәгерлердің және қажет болған жағдайда маманның катысуымен жүргізеді, бұл туралы хаттама жасалады, онда сөйлесу фонограммасының іске қатысы бар бөлігі сөзбе-сөз жазылып, сөйлесіп отырғандардың сөздерінің естілу сапасына сипаттама берілуге тиіс. Сөйлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңдау мен жазуға қатысушы адамдарға өздеріне белгілі болған мәліметтерді жария еткені үшін жауапкершілігі туралы ескертіледі.

Фонограмма хаттамаға қоса беріледі, бұл ретте оның іске қатысы жоқ бөлігі үкім заңды күшіне енген соң немесе қылмыстық іс тоқтатылғаннан кейін жойылады.

Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау (ҚР КІЖК238-бап). Жәбірленушінің, куәнің, күдіктінің, айыпталушының оқиға болған жерде берген айғақтарын тексеру әрекеті тергеліп жатқан оқиғаға қатысты өз бетінше жүргізіліп жатқан тергеу әрекеті ретінде жиі қолданылады. Оны анықтау органдары және аддын ала тергеу органдары мынадай мақсаттарда пайдаланады:

— айғақтардың растығын оларды болған оқиғаның жағдайымен салыстыру арқылы анықтау;

— тексерілетін іс-әрекет болған бағытты жөне орынды анықтау;

— жаңа нақтылы деректерді анықтау мақсатында жүргізіледі. Негізінде «айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау» мақсаты бұрын жауап алынған адам мынадай әрекеттерді жүзеге асырса айқын байқалады:

— зерттелініп отырған жердің мән-жайы мен жағдайын сол жерде көрсетсе;

— іске қатысы бар затгарды, қүжатгарды, іздерді іздестіріп, тауып көрсетсе;

— нақты әрекеттерді бейнелеп, сол заттар мен оқиға әрекеттері зерттелініп отырған істе қандай рөл атқаратынын көрсетсе;

— оқиға болған жердегі жағдайлардың өзгерісіне назар аударса;

—өзінің алдыңғы жауаптарын нақтылап, айқындаса.

Айғактарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау әрекетінің іс жүргізулік тәртібі. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау кезінде мыналарды жүргізуге тыйым салынады:

— бұл іске өзге біреулердің қытасуына;

— жәбірленушіге, куәға, күдіктіге, айыпталушыға жетекші сұрақтар қоюға;

— бірнеше адамдарға бір уақытта оқиға болған жерді тексертуге және нақтылауға.

Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау кезінде куәгер міндетті түрде қатысуы керек. Тергеуші қажетті жағдайларда маман шақыруға құқылы. Айғақтарды тексеру және нақтылау жауап алынып отырған адамға оның айғақтары тексерілетін бағыт пен орынды ерікті түрде көрсетуді ұсынудан басталады.

Мысалы, өлтіру ісі бойынша тергеу әрекеттері жүргізілген кезде айыпталушы өзінің жасаған қылмысын мойындап, сол ауылда өлген адамның мүшеленген денелері қазылған жерді сенімді түрде тауып беріп, өлтірілген қару мен балтаны жасырған орнын көрсетсе, бұл тергеу әрекетінің дәлелдеу мәні бұрын сонды белгісіз болған ақпаратты алумен, кінәлінің қылмыс жа-сағаны туралы анық хабардар болумен қорытындыланады. Айғақтар айтылғаннан кейін, айғақтары тексеріліп отырған адамға сұрақтар қойылуы мүмкін. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау барысында табылған іс бойынша дәлел ретінде маңызы болуы мүмкін заттар мен қүжаттар алынып, буып-түйіледі және олар мөрмен бекітіледі, оларды алу фактісі хаттамада тіркеледі.

Заңда оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау кезінде кажет болған жағдайда елшеу, суретке түсіру, дыбыс және бейнежазба жасау, киноға түсіру жүргізілетіні, жоспарлар мен схемалар жасалатыны туралы көрсетілген. Бұл құрал-дарды пайдалану ҚР ҚІЖК-нің 219-бабында баяндалған ережелер бойынша жүргізіледі.

7.Тергеу эксперименті(ҚР ҚІЖК 239-бап). Тергеу эксперименті — бұл іс үшін маңызы бар мәліметгерді зерттеліп отырған оқиғаның белгілі бір әрекеттерін, жай-жапсарын, мән-жайларын қайта жаңғырту және тәжірибе жүргізу арқылы тексеру мен нақтылау мақсатында жүргізілетін тергеу іс-әрекеті. Бұған қоса, қарастырылып отырған бапта осы тергеу әрекетінің жалпы мақсаты көрсетілген. Мақсаты — тексеру жолымен дәлелдемелер туралы мәліметтер алу, белгілі бір фактілерді қабылдау мүмкіндігі, белгілі бір оқиғалардың болу мүмкіндігі туралы мәліметтер алу, сондай-ақ болған оқиғадан кейінгі әрекеттерді анықтау және олардың іздерін анықтау механизмі.

Тергеу экспериментінің өзіне тән сипатты белгісі — бүл түрлі шарттарда және әртүрлі жағдайларда қайталама экспери-менттерді жүргізу.

Тергеу эксперименті айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау әрекетінен былай ажыратылады: эксперимент айғақтарды оқиға болған жерде тексеру жөне нақтылау әрекетінде жүргізілмейтін тікелей тәжірибелі әрекеттер арқы-лы жүзеге асырылады. Бұған қоса, айғақтарды оқиға болған жерде тексеру жөне нақтылау әрекетінде бұл тергеу ісін жауаптары тексерілетін адамның қатысуынсыз жүргізуге болмайды.

Қылмыстық іс жүргізу заңы тергеу экспериментін жүргізудегі жалпы тәртіпті белгілейді. Онда мыналар қарастырылады:

а) куәгерлердің қатысуы;

б) жәбірленушіні, күдіктінің, айыпталушының, куәнің қатысуы мүмкін;

в) маманның қатысуы мүмкін;

г) тергеу экспериментіне қатысушы адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп келтіретін, олардың ары мен намысына нұқсан келтіретін оларға материалдық зиян келтіретін әрекеттерге тыйым салынады.

д) эксперименттің барысын, шарттарын, нәтижесін мұқият баяндайтын хаттаманың жасалуы;

е) суретке түсіру, дыбыс және бейне жазу, киноға түсіру, басқа да техникалық құралдарды қолдану, жоспар, схема, сызбаларды жасау мүмкіндігі.

Тергеу эксперименті зерттелетін оқиғаға қатысты қолданылатын құралдармен, сол оқиғаға қатысты ауа-райымен, тексерілетін оқиғаның шарттарына сай жүргізіледі.

Тергеу экспериментінің жүргізілгені туралы хаттама жасалады, онда кіріспе бөлім, мазмұндалатын бөлім, және қорытынды бөлім болады. Кіріспе бөлімінде эксперимент жүргізілген уақыт, орын және оның шарттары мен мақсаты көрсетіледі, адамдардың құқықтары түсіндіріледі, жауаптылығы туралы ескертіледі. Мазмұндалатын бөлімінде эксперимент өндірісіндегі әрекеттер баяндалады және оның реті көрсетіледі. Қорытынды бөлімінде — эксперимент нәтижесі беріледі. Тергеу экспериментінің нәтижесі онын жеткілікті және дәлелді мәнінің тәртібі бойынша бағаланады.

8. Қазақстан Ресубликасының «Сот сараптамасы туралы» Заңында сот сараптамасы органдарына Қазақстан Республикасы тәуелсіз, мамандандырылған объективті сот сараптамасын жүргізетін сот өндірісімен қамтамасыз ету мақсатында сот-сараптама әрекеттерін жүргізу қызметін атқаратын мемлекетгік органдар жатады. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің сот сараптамасы орталығы мен Қазақстан Республикасы Денсаулық сақгау министрлігінің сот медициналық орталығы Қазақстан Республикасы сот сараптамасының тірек органдары болып табылады.

Сот сараптамасы сондай-ақ лицензия негізінде сот-сараптама қызметін атқаратын адамдар арқылы да жүргізіледі. Олар мемлекеттік сот-сараптама мекемелері ретінде тең құқыққа жөне жауапкершілікке ие. КР ҚІЖК-нің 243-бабына сәйкес сот сараптамасын жүргізу мыналарға тапсырылуы мүмкін:

1) сот сараптамасы органының қызметкерлеріне;

2) лицензия негізінде сот-сараптама жүргізетін адамдарға;

3) заң талаптарына сай бір ғана мүмкіндікпен басқа да адамдарға.

Сараптаманы жүргізу процеске қатысушылардың өздері ұсынған адамдарға да сеніп тапсырылады.

Сараптама ұғымы. «Экспертиза» сөзі латынның «ехрегііх» сөзімен, яғни «тәжірибелі білгір адам» деген мағынаны беретін сөзімен байланысты.

Сараптама — бұл сарапшының арнайы білімдер негізінде жүргізетін іс материалдарын зерттеу нәтижесінде іс үшін маңызы бар мән-жайлар алу мақсатында жүргізетін тергеу әрекеті.

Арнайы білім — бұл жалпыға танымал білімдерден тыс ғылым мен техниканың өзге салалары туралы білім.

Сот сарапшысы — бұл іске мүдделі емес арнайы ғылыми білімі бар, сот, тергеуші, анықтаушы сот сараптамасын жүргізуді тапсырған адам.

Сарапшы бір ғана қызметті, яғни дәлелдемелерді зерттеуді ғана таратуға кұқылы.

Сот сараптамасы тек іске қатысы бар арнайы ғылыми білім негізінде сараптама жүргізу қажеттігі туындаған, соның нәтижесінде іс үшін маңызы бар материалдар алуға мүмкіндік туатын жағдайларда ғана тағайындалады.

Сот сараптамасы — бұл мәні, маңызы істі шешуге қатысы бар жағдайларды, мән-жайларды белгілеу мақсатында арнайы білім негізінде іс материалдарын зерттеу болып табылатын өз бетінше жүргізілетін ерекше іс жүргізулік әрекеті.

Сараптаманың міндеті — бұл жаңа дәлелдеме алу — сарапшының қорытындысы, қылмыстық істің жаңа мән-жайларын белгілеу.

Сараптама жүргізу шарттарына мыналар жатады: