Дәріс. Тақырып:Ядролық қаруды таратпау мәселесі

Тақырып: Ядролық қаруды таратпау мәселесі.

Дәрістің мақсаты: Ядролық мәселе, Ядролық қауіпсіздік туралы мәлімет беру. Қарулануды бақылаудың жолдары, құралдары мен әдістерін айқындау.

Тірек сөздер: Яролық қарулану, қауіпсіздік, қорғаныс технологиясы.

Негізгі мәселелер және дәрістің қысқаша мазмұны:

Қазіргі өркениеттердің ядролық мәселесі.Ядролық қауіпсіздік. Қарулануды бақылаудың жолдары, құралдары мен әдістері. Қорғаныс технологиясын жетілдіру мен жаңа өзгерістер. Қазақстанның қорғаныс технологиясының басқа елдерден айырмашылығы. Қазақстанның басқа елдермен әскери-саяси байланыстарының тереңдеуі.

Қазіргі әлемдегі ядролық қаруды таратпау мәселесі.

Қырғи-қабақ соғыстың аяқталуы әлемдік саясатта әскери қауіпсіздік факторінің рөлі мен орнының кардиналды өзгерістерімен сәйкес келді. 80-90 жылдардың аяғында қырғи-қабақ соғыстың әскери конфронтациясының жаһандық потенциалын масштабты қысқарту көрінеді. 80 жылдардың екінші жартысында қорғанысқа әлемдік шығын тұрақты төмендейді.

Әлемдік қоғамдастықтың демократиялық біртиптілігі, сонымен қатар әлемдік экономиканың интернационализациясы соғыстың жаһандық институттарының саяси-экономикалық ортасын қысқартады. Басты фактор болып қырғи-қабақ соғыстың барлық жолымен дәлелденген ядролық қарудың революциялық мағынасы сипатталады.

Ядролық қаруды жасау кең жағынан алғанда қандай да бір жаққа жеңістен айырылуды білдірді.1946 жылдары американ ғалымы Б. Броуди ядролық қарудың сапалы сипатына көңіл аударды және өзінің қатаң ойын білдірді, яғни оның алдағы басты тапсырмасы мен функциясы болып соғысты болдырмау болды. Бірнеше уақыт өткеннен кейін бұл аксиоманы А. Д. Сахаров мойындады. Қырғи-қабақ соғыс кезінде АҚШ-та, КСРО-да бұл революциялық шындықтың айналу жолын табуға тырысты. 50 жыл өткеннен кейін, 25 мың шамасында стратегиялық ядролық боезарядтар құрып, мынадай ядролық державалар шарасыз қорытындыға келді: ядролық қаруды қолдану тек қарсыласты құрту емес, сонымен қатар кепілденген өзін-өзі өлтіру.Ядролық қару қырғи-қабақ соғыты «мәжбүр әлемнің» ядролық державалар арасындағы әртүрлілігі етті.

Ядролық қарудан толық бас тарту оның негізгі функциялырының жоғалғанын білдіреді – соғысты болдырмау, срнымен қатар әдеттегі соғысты болдырмау. Бұдан басқа державалар қатары,мысалы, Ресей немесе Қытай ядролық қарудың болуын олардың әдеттегі қарулану потенциалдарының әлсіздігіне қатысты уақытша компенсация ретінде қарай алады., ал Ұлыбританямен және Франциямен – ірідержавалықтың саяси символы ретінде.

1998 жылы күзде Үндістанмен және Пәкістанмен өткізілген ядролық қаруды сынау конфронтацияда осы елдер арасындағы паталық жағдайды баяндайды. Бұрынғы қарсыластарымен ядролық мәртебені легализациялау оларды ескірген жанжалдың принципиалды реттеу жолын іздеуге мәжбүр етеді.

Ядролық, химиялық, бактериологиялық қаруды жасау, сонымен қатар орта қашықтақта ракета жасау, ал алда контитнентаралық ракеталар жасау перспективасы мемлекеттер қасында осындай қорқыныштан қорғану проблемасын стратегиялық ойлау орталығына шығарады.

Басқа актуалды проблема болып локалды жанжалдар феномені табылады. Қырғи-қабақ соғыстың аяқталуы локалды жанжалдардың жай активизациямен сипатталды. Олардың көпшілігі халықаралықтан гөрі мемлекетішілік болды, яғни олардың қарсылығын туғызған сепаратизммен, бір мемлекет ішінде территория немесе билік үшін күреспен байланысты. Жанжалдардың көп бөлігі КСРО мен Югославияның құлауына алып келді. Басқа жанжалдар, мысалы, Африкадағы жанжал мемлекеттілік пен экономикалық құлдыраудың әлсізденуіне алып келді. Үшінші категория – Таяу Шығыстағы, Шри Ланкадағы, Афганистандағы, Кашмир айналасындағы «дәстүрлі» жанжалдар.

Локалды қарулы жанжалдардың жаһанжық бейнесі тұтастай өзгереді. 1989 жылы 32 аудандарда 36 орынды ірі жанжалдар болды, ал 1995 жылы 25 аудандарда осындай жанжалдардың 30-ы тірккелді. Олардың ішіндегі кейбіреулері, мысалы, Шығыс Африкадағы тутси және хуту халықтарының бір-бірін қырып-жоюы геноцид сипатын иеленеді. Масштабатр мен «жаңа» жанжалдардың динамикасын шынайы бағалауға олардың эмоционалды түсінулері кедергі болды. Олар дәстүрлі тұрақты болып саналған аймақтарда жанданды.

Бүгінгі таңда белсенде болып қарулы операциялар танылып отыр, олар батыс елдерімен басқарылып отыр, бірінші кезекте АҚШ халықаралық құқықты, демократиялық немесе гуманитарлық норманы бұзатын елдерге қарсы көрнекі мысал болып Иракқа қарсы операция табылады. Оның мақсаты Кувейтке қарсы агрессияны бұзу, Босниядағы ішкі жанжалдардың қорытынды кезеңінде әлмге көндіру, Гаити мен Сомалиде заңдылықты қайта құру. Бұл операциялар БҰҰ-ң Қауіпсіздік Кеңесінің санкцияларымен өкізілді. Басты орынды ірі масштабты әскери операция алады.

Жүйелік, Қытайдың қарулы күш модернизациясы ұзақ мерзімге перспективада оның Азия Тынық мұхиты аймағында әскери күшін күшейтуі оның маңызды қолынан келуін көтеруіне негіз болды.

Жаһандыһ әскери қауіпсіздік саласындағы жаңа жағдай тұтастай соғысты классикалық мағынадва қолдануға шек қою тенденциясымен анықталады. Бірақ бір уақытта күшті қолданудың жаңа формасы туындайды, мысалы, «гуманитарлық сылтау бойынша операция». Әлеуметтік-саяси және экономикалық облыстағы өзгерістермен мұндай процестер әскери салада халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуына маңызды ықпал тигізеді.