Импульстің сақталу заңдары

САҚТАЛУ ЗАҢДАРЫ

жөне жылдамдықпен бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалып келе жатқан массаларыт₁ жәнет₂ екі шардың өзара ерекеттесуін қарастырайык (1-сурет). Өзара әрекеттесу күштері қандай болса да,олар Ньютонның үшінші заңы бойынша байланысады:

Мұндағы —өзара әрекеттесу уақыт аралығы, — шарлардың өзара әрекеттесуінен кейінгі жылдамдықтары.

Шарлардың өзара әрекеттескенге дейінгі импульстерін теңдіктің бір жағына, өзара әрекеттескеннен кейінгі импулъстерін теңдіктің екінші жағына шығарсақ, онда

.

болады.Енді шыққан өрнекке көз жүгіртіп қарайық.

Теңдеудің сол жағында денелердің өзара әрекеттескенге дейінгі, оң жагыңда өзара өрекеттескеннен кейінгі импульстернің қосындысы берілген жөне олар өзара тең. Әрбір дененің импульсі өзгергенімен, олардың импульстерінің косындысы өзгеріссіз қадды.

Қорытынды:Тұйық жүйедегі өзара әрекеттесетін денелер имплулъстерің қосындысы өзгермейді (сақталады):

Реактивті қозғалыс

Реактйвті қозғалыс импульстің сақталу заңының техникада табысты колданылуына жаркын мысал бола алады. Дененің бір бөлігі одан қандай да бір жылдамдықпен бөлінген кездегі козға- лысын осылай деп атайды.

Үрлеп, оданкейін еркін қоя берілген ауа шарының қозгалысын реактивті козғалыстың карапайым мысалы ретінде карастыруымызға болады (2-сурет)

Үрленген шардың ішіндегі кысым сыртқы атмосфералық қысымнан едөуір артық болатыны белгілі, ал бос қоя берілген шардың ішіндегі біраз ауаның төменгісаңылау арқылы сыртқа шығуы шардың жогары карай көтерілуін тудырады. Ол біраз уақыт бөлме ішінде әрлі-берлі ұшатын болады. Шар ішінен шығатын ауа оны қарама-қарсы багытта қозгалуга мәжбүр етеді.

'

Енді реактивті козғалыс принципін зымыран қозғалысы мысалында карастырайық.

Қарапайым зымыран жану камерасы бар отын толтырылған кабықтан түрады (3сурет). Отынның жануы кезінде жоғары температураға дейін қызған жоғары кысымдағы газ сопло деп аталатын ерекше пііпіні бар камерадан үлкен жылдамдыкпен (4 км/с-қа дейінгі) аткылап шығады.

Осы күнгі зымырандар көп сатылы болып жасалады, яғни оның әр сатысының отын коры, тотықтандырғышы жөне реактивті козғалтқышы бар болады (4-сурет). Бірінші сатыдағы отынның барлық қоры түгел жанып біткенде, ол бөлініп қалады. Осыдан кейін екінші жөне үшінші саты массаларының косындысына тең зымыран бөлігі қозғалады. Массаның азаюы екінші, одан кейін үшінші сатыдағы отынды үнемдеуге және зымыранның жылдамдығын одан әрі қарай арттыруға себеттеседі. Егер зымыранның Жерге қайтып оралуы жоспарланған болса, онда үшінші саты қосылардың алдында ғарыш кемесі 180°-ка бұрылады. Үшінші сатыдағы жану өнімдері зымыранның қозғалыс бағытына қарама-қарсы бағытталған импульс береді, ал бүл оның жылдам-дығының азаюына, яғни тежелуіне әкеледі.

Орытынды: Дененің бір бөлігі одан қандай да бір жьілдамдықпен бөлініп шыққан кездегі қозғалысы реактивті қозғалыс деп аталады