Сөйөмбикә

Эй Хоҙайым! Осорһаңсы ошонда

Әсәм телен белгән осҡор ҡошоңдо!

Осһон ине ул ҡош атам-инәмә,

Ҡыҙҙарының хәсрәткәйен һөйләргә...

Хоҙай орһон Шәйехғәли-яһилды —

Бысаҡһыҙ ҙа телгеләне йәнемде!

Төшһөн уға ләғнәтем! һәм — бәддоға

Мине һатып ебәргән ҡазандарға!..

Петр (күҙ йәштәрен һөртөп һамаҡлай).

Шомланмасы, бер үк, ханбикә һылыу!

Иламасы нескә талдай һығылып!

Илтмәйбеҙ бит һине мәсхәрәләргә, —

Мәскәү үҙе көтә һине һағынып!

Бөйөк хөрмәт ҡаҙанырһың Урыҫта —

Ултырырһың һарайҙың иң түрендә!

Ҡолдарыңа бойороусы булырһың,

Булғаныңдай ошо Ҡазан ерендә.

Йәш егеттәр — хан улдары күп беҙҙә —

Кейәү һайлап алыу һинең иректә.

Һинең кеүек гүзәл гөл бит иң яуыз

Батшаның да таш бәғерен иретә...

Сөйөмбикә (алтын башлығын атып бәрә).

Сафагәрәй, хужам, һөйөклө ханым!

Өҙөлөп һөйгән һылыу ханбикәңде күр!

Мал хәлендә әйҙәлә ул... Эй ханым,

Ҡол булғансы, алһын ине мине гүр!

Улың менән бергә беҙҙе илтәләр

Ытырғаныс телле урыҫ иленә...

Эй бәғерем, беҙҙе һатҡан Ҡазандың

Урыҫ ене һуҡһын биртек биленә!

Ҡарышырлыҡ хәлем инде ҡалманы,

Ҡазаныңды фетнә уты ялманы...

Аһ бәғерем! һөйөклө ханым минең!

Асы сеңләүемә ҡолаҡ һалһаңсы,

Тәрән ләхетеңде миңә асһаңсы,

Мәңгелеккә ҡуйыныңа алһаңсы!..

2-нсе сәхнә

Сәхнә түңәрәге әкрен генә әйләнә. Иң алдан — Петр, уның артынан — ике ҡатындың ҡултыҡлап оҙатыуындағы Сөйөмбикә, ә иң арттан мыҡты ир-егет Үтәмешгәрәйҙе күтәреп бара.

Петр (туҡталып). Ханбикәм, соңғы тапҡыр Ҡазаныңа күз салың, ҡайғыңны түгеп ҡалың.

Сәхнә — әйләнеүҙән, кешеләр атлауҙан туҡтай: алыҫта асылған панорамаға текләйҙәр. Унда мәсет манаралары сурайған Ҡазан ҡалаһы.

Сөйөмбикә.

Хәсрәтемде илап кемгә түгәйем?

Улымамы — гонаһһыҙ сабыйыма?

Атамамы? — Ул Яйыҡ аръяғында!

Һөйләйемме ант боҙған ҡазандарға,

Сабый ханын дошманға һатҡандарға?..

Ләғнәт яуһын, ләғнәт шаҡшы ҡалаға! —

Тик шул теләк булыр минән Аллаға!..

Ҡазан, Ҡазан! Туҡталды һиндә аҙан!

Шулдыр инде башыңа етер ҡазаң!..

Ҡуҡырайтып манаралар теҙмәһен,

Ханың тажы ауғанын да һиҙмәйһең!

Биғәйни, һин — етем ҡалған тол ҡатын...

Сәсен йолҡоп илар хәлдә дәүләтең...

Аһ!.. — ҡушылып сеңлә миңә, гүр-ҡала, —

Шанлы көндәреңде инде үрт ала!..

Петр. Да-а-а... Шәһри Ҡазанның көннәре санаулы ҡалды...

Ала өҫтөн, ысынлап та үрт алғандай, ҡанһыу-ҡыҙыл шәүлә томалай. Сәхнә түңәрәге хәрәкәткә килеп әйләнә, кешеләр баяғы атлауҙарын дауамлай.

Шаршау

ЭПИЛОГ

Артайып салланған — мыйығын, ҡаштарын, сәсен ап-аҡ бәҫ ҡаплаған кенәз Петр Серебряный буш офоҡҡа бағып тора.

Петр. Сөйөмбикәнең асы ҡарғышы төштө — мәғрур Ҡазан ҡалаһы тар-мар ҡылынды. Ҡазан ханлығы ер йөҙөнән юйылды. Күрәҙәсе Гәүһәршаттың күрәҙәләүе көнө-йылынаса теп-теүәл һәм тап килде. Бәндәләргә ғибрәт булһын ине был...