Тарау. Тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер

6.1. Тыныс алу жүйесін қуаттаушы дәрілер.

Тыныс алу жүйесін қуаттаушылар үш топқа бөлінеді:

1. Тікелей тыныс алу жүйенің орталығының белсенділігін арттыратын дәрілер: бемегрид, кофеин, этимизол (Aethimizolum).

2. Тыныс алуды рефлекторлы түрде қуаттаушы дәрілер: цититон, лобелин гидрохлориді.

3. Аралас түрде қуаттаушы дәрілер: кордиамин, көмір қышқылы (карбоген), камфора.

6.1.1. Тыныс алу жүйесінің орталығына әсер ететін дәрілер.

Бұл топқа жататын дәрілер мидың қыртыс асты туындыларының және сопақша ми орталығының белсенділігін арттырады. Бірақ қыртыс миды басып отырады. Оларды тек тыныс алуды қуаттап отыруға ғана емес, сонымен бірге бұлар психиатрияда тыныштандыру үшін де қолданылады.

Этимизол - 0,1 г түймедақ түрінде және ампуласы 1 % ерітіндісі - 3 мл; 1,5% ерітіндісі - 5 мл егуге пайданылады. Наркотиктермен және анальгетиктермен уланғанда, содан соң нәрестенің асфиксиясында тыныс орталығын қоздыру үшін қолданылады. Адренокортикотроптық гормон арқылы қабынуға қарсы әсері болғандықтан артриттер, бронхылық демікпеде, өкпе ателектазында және аллергиялық ауруларында пайданылады.

Біраз қолданғаннан кейін жанама әсерлері де байқалады: құсу, диспепсиялық көрініс, бас айналу, ұйқының бұзылуы және т.б. өзгерістер пайда болады.

Этимизолды қолдануға болмайды: қимыл және психикалық белсенділігі жоғары ауруларда, ұйқы қашқанда, артериялық гипертензияда, жүрек-тамыр жүйесінің органикалық ауруларында.

Rp.: Sol. Aethimizoli 1,5% - 5ml

D.t.d. № 10 in amp.

S. 3-5 мл тері астына егу.

#

Бемегрид пен кофеин алдыңғы тақырыпта талданды.Бұлар бірінші топтағы дәрілер анальгетиктермен және ұйықтататын (барбитураттар) дәрілермен уланғанда қолданылады.

6.1.2. Рефлекторлы түрде қуаттаушы дәрілер.

Бұл топқа жататын дәрілер синокаротидтік аймағының Н-холинорецепторларын қоздырып, ол жерден афференттік импульстер сопақша миға келіп, тыныс алу орталығы белсенділігінің жоғарылауын қамтамасыз етеді. Оның әсері қысқа бірнеше минут қана. Цититон мен лобелинді морфинмен, барбитураттармен, көмір қышқыл газымен уланғанда, жарақаттанғанда, операцияларда, шокта, коллапста қолданады. Бұларды Н-холиномиметик тақырыбында анықтадық (бұл дәрілер холинергиялық тақырыпта берілген).

6.1.3. Аралас түрде қуаттаушы дәрілер.

Бұл топқа жататын дәрілер каротидтік түйіршіктік хеморецепторына әсер етеді. Медициналық тәжірибеде қолданатын 5-7 % көмір қышқылы және 93-95% оттегі екеуінің қосындысын карбоген деп атайды. Бұны ингаляция дем алдыру арқылы береді. Бұл кезде тыныс алу орталығында көмір қышқылының жиналуынан тыныс алуды қоздырады.

Кордиамин алдыңғы тақырыптарда берілді.

6.2. Жөтелге қарсы дәрілер.

Жөтелге қарсы қолданылатын дәрілер үш топқа бөлінеді:

1/ Сопақша мидағы жөтел орталығына әсерін тигізетін дәрілер. Оларға наркотикалық анальгетиктер жатады: кодеин фосфаты (Codeini phosphas) және этилморфин гидрохлориді (Aethylmorphini hydrochloridum).

2/ Қосымша әсері бар дәрілер: глауцин гидрохлориді (Glaucini hydrochloridum) және тусупрекс (Tusuprex).

3/ Сыртқы тыныс жолына әсер ететін дәрі - либексин (Libexin).

6.2.1. Жөтел орталығына әсер ететін дәрілер.

Кодеин фосфаты (Кодеин, Туссамаг кодеині және т.б. Кодеин қосымша күрделі дәрілердің құрамына кіреді: Коделак, Терпинкод, Пенталгин, Седалгин, Кодтерпин “Жөтел түймедағы” және т.б.) - опийдан алынған алкалоид, морфинге ұқсас, бірақ ауырсынуды басатын әсері біршама төмен келеді. Морфиннен артықшылығы тікелей сопақша мидағы жөтел орталығына тежеулік әсері жоғары келеді.

Кодеин фосфат тыныс жүйесін аздап болса да тежеп отырады және ұзақ қолданғанда құмарлыққа, яғни тәуелдікке әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, артериялық гипотензия, ішек және қуық босауы, жүрек аритмиясы және аллергиялық өзгерістер болады.

Бұл дәріні қолдануға болмайды: тыныс жетіспеушілігінде, қан қысымы төмендегенде, бас-ми жарақатында, жүкті әйелдерге, бауыр және бүйрек қызметінің бұзылуында қолдануға болмайды.

Кодеин фосфат түймедақ және ұнтақ ретінде мөлшері 10-20 мг жөтелді тыныштандыру үшін қолданылады.

Rp.: Codeini phosphatis 0,015

D.t.d № 10.

S. 1 ұнтақтан жөтелге.

#

Этилморфин гидрохлориді (Дионин, Диолан және т.б.) - морфиннен алынған жасанды дәрі, кодеинге ұқсас, бірақ жөтелдің әсерін төмендету үшін қолданады. Бұл дәрі көбінесе созылмалы тыныс жолдарының қабыну ауруларында (созылмалы бронхит, өкпе туберкулезі және т.б.) жөтелуді және ауырсынуды басу үшін қолданылады.

Э тилморфин негізі офтальмологиялық тәжірибеде көп қолданылады (жергілікті жансыздандыру және тыныштандыру үшін). Көптеген көз ауруларында ісіну, қабыну (кератит және т.б.) асқынып бара жатқанда пайдаланып отырады.

Бұл дәрі түймедақ және ұнтақ ретінде мөлшері 0,01 және 0,015 г жөтелді тыныштандыру үшін, ал көз ауруларына 1-2 % май және тамшы түрінде қолданылады.

Rp.: Ung. Aethylmorphini hydrochloridе 2% - 10,0

D.S. Жатарда көзге тарту ретінде беріледі.

#

6.2.2. Қосымша әсерін тигізетін дәрілер.

Глауцин гидрохлориді және тусупрекс. Бұлардың наркотикалық әсері жоқ, бірақ қосымша жөтел орталығына әсері бар. Бұл дәрілер сопақша мидың орталындағы жөтелу рефлекстерін басып отырады.

Глауцин гидрохлориді (Глаувент және т.б.) наркотикалық әсері жоқ, бірақ қосымша жөтел орталығына әсері бар және жергілікті тыныс жолымен бірге сопақша мидың орталығында жөтелу рефлекстерін басып отырады. Бұл опий тұқымдастығы өсімдіктерінен алынған алкалоид. Жөтелдік қарсы әсері жақсы, тыныс жүйесіне әсер етпейді, қанша қабылданса да құмарлық пайда болмайды.

Глауцин гидрохлоридін көбінесе өкпе және тыныс жолдарының қабыну ауруларындағы жөтелге қарсы пайдаланып отырады.

Біраздан кейін қан қысымын төмендетуі мүмкін. Гипотензия және миокард инфарктында қолдануға болмайды.

Бұны күніне 2-3 түймедақтан немесе дражеден тамақтан кейін береді. Мөлшері 50 мг қапталған сары 20 түймедақтан шығарылады.

Rp.: Dragee Glaucini hydrochloride 0,05

D.t.d. № 20.

S. 1 дражеден күніне 2-3 рет.

#

Тусупрекс (Окселадин, Пакселадин және т.б.) – негізгі эстоцинге (жасанды анальгетик, жөтел басатын әсері бар) ұқсас, орталық жөтел рефлексін тежейді, ал тыныс алу жүйесіне және тыныс орталығына әсері жоқ. Қанша пайдаланса да құмарлыққа келтірмейді. 10 және 30 мг түймедағы; 20 мг № 250 қапталған қызғылт түймедақ түрде шығарылады. Күніне 3-4 рет ішуге беріліп отырады.

6.2.3. Шеткі тыныс жолдарына әсер ететін дәрілер. Бұған либексин жатады. Бұл жоғарғы тыныс жолдарының кілегей қабатын жансыздандырады, орталық жүйке жүйесіне әсер етпейді, сонымен бірге тәуелділік шақырмайды.

Либексин (Глибексин, Преноксдиазин, Тибексин және т.б.) – жасанды дәрі, күштілігі кодеин фосфатымен бірдей. Тыныс алу жүйесіне әсері жоқ және құмарлыққа келтірмейді. Жергілікті жансыздандыру және тыныс алу жолдарының спазмын басады.

Тыныс жолдарының жедел және созылмалы ауруларында (бронхит, бронхопневмония, демікпе, эмфизема және т.б. қабынулық өзгерістер) жақсы әсерін тигізеді.

Бұның мөлшері 100 мг күніне 3-4 рет беруге болады, тек түймедақты шайнамай жұтып жіберу керек, ол ауыз ішінде ери бастаса кілегейлі ауыз қабығын жансыздандырып жібереді.

Rp.: Libexini 0,1

D.t.d № 20 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 3 рет.

#

6.3. Қақырықты шығаратын дәрілер.

Қазіргі кезде қақырықтың шығаруын жеңілдететін дәрілер екі топқа бөлінеді:

1/ Тыныс алу жолының секрециясын белсендіретін дәрілер, яғни жергілікті рефлекстік әсерімен қақырықты тебіндіріп сыртқа шығарып отырады (термопсис (Herba Thermopsidis), алтей тамыры (Radices Althaeae), мия тамыры (Radices Glycyrrhizae), анис жемісі (Fructus Anisi vulgaris) және т.б. шөптен алынған дәрілер мен натрий бензоаты (Nаtrii bеnzoas), тағы басқа да химиялық заттар). Бұлар асқазанның шырышты қабықшасын тітіркендіріп, содан кейін тыныс алу жолдарының кілегейлі қабықшасын тітіркендіреді. Осы әрекеттердің тыныс және құсу орталықтарымен байланысы бар, сондықтан кейбір құстыратын дәрілер (апоморфин және т.б.) тым аз мөлшерімен қақырықты айдап шығаруға болады. Осы дәрілердің ішіндегі тез қанға сорылатын дәрілердің (натрий және калий йодидтері, аммоний хлориді, натрий гидрокарбонаты және т.б.) кейін резорбтық (сорылу) әсері күшейеді. Олардың құрамындағы эфирлік майлар тыныс жолына шыға бастайды. Содан соң олар жергілікті жабысып қалған қықырықты жібітіп және сұйылтып сыртқа шығуға көмегін тигізеді. Қазіргі кезде бұл дәрілер жанама әсерлері болғандықтан және тиісті әсерінің жеткіліксіздігінен сирек қолданылады. Бұлардың орнына көбінесе муколитикалық заттар пайданылады.

2/ Жергілікті қақырықты сұйылтатын, яғни муколитикалық заттар. Бұған біріншіден, ертеден қолданып келе жатқан ферменттік дәрілер (кристалдық трипсин (Trypsinum crystallisatum), рибонуклеаза (Ribonucleasum ) және т.б.), екіншісі қазіргі кездегі шығарылған жасанды заттар (ацетилцистеин (Acetylcysteinum), бромгексин (Bromhexinum), амброксол (Ambroxolum) және т.б.). Бұлардың ішіндегі ең тиімдісі жергілікті эндогендік сурфактантты белсендіретін амброксол болып табылады.

6.3.1. Жергілікті рефлекторлық әсерімен қақырықты шығаратын дәрілер.

Термопсис шөбі (Мышатник шөбі). Бұл шөптің құрамындағы алкалоидтар асқазан рецепторларын тітіркендіреді, тыныс алуды қоздырады, содан соң рефлексті жолмен кеңірдек бездерінің сөл бөлуі көбейеді. Қақырықтың сұйық болып және көп шығуы жеңілдейді. Егер мөлшерін біраз көбейтіп жіберсе құстырады. Бұл уланудың алғашқы белгілері. Термопсисті жас балаларға беру өте қауіпті.

Термопсис көбінесе тұндырма ретінде қолданылады және кепкен экстракты, ұнтағы, түймедағы бар.

Rp.: Herbae Thermopsidis 0,01

Natrii hydrocarbonatis 0,25

D.t.d. № 10 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 3-4 реттен.

#

Жалбызтікен (алтей) тамыры (алтей сиропы, кеуделік жинақтар, мукалтин т.б.). Бұлар көбінесе тыныс жолдарының созылмалы қабыну ауруларында қақырықты жылдам шығару үшін және жөтелді басу үшін қолданылады.

Мукалтин (Mucaltinum) - алтей шөбін кептіріп, үгіп ұнтақ және түймедақ түрінде мөлшері 50 мг күніне 1-2 рет ас алдында қолданылады.

Rp.: Inf.red. Аlthaeae 3,0-100 ml

Sir.Althaeae 20 ml

M.D.S. 1 шай қасықтан

#

Mия тамыры (Лакричн тамыры, Глицерам, кеуде элексирі және т.б.) - мия тамырынан жасалған дәрілері өкпе қабыну ауруларына қарсы, қақырық шығаруға және асқазанның жарасына тез жазуға ықпал етеді.

Глицерам (Glycyrramum) мия тамырынан алынған глицирриздық қышқыл. Бұл дәрі бүйрек үсті безінің гликокортикоидтық гормонын белсендіреді, сол арқылы қабынуға қарсы әсеріне және өкпеден қақырықты шығаруға ықпалын тигізеді.

Бұлардың мөлшері: 50 мг кептірген сығыны ас алдында 1-2 түймедақтан 2-4 рет күніне беріледі.

Rp.: Extracti Glycyrrhizae sicci 0,05

D.t.d. № 50 in tab.

S. 1-2 түймедақтан күніне 3-4 рет.

#

Aнис жемісі (анис майы, мүсәтір-анистік тамшы). Анис жемісінен жасалған дәрілер қақырықты шығарады және ішті босатады. Ішті босататын шай 1 ас қасықтан күніне 3 рет, қақырықты шығаратын – мүсәтір -анистік тамшысы – 10-15 тамшыдан (балаларға 3-4 тамшыдан) күніне 2-3 рет және анис майы – 2-3 тамшыдан күніне 4-5 рет беріледі.

Rp.: Liquor ammonii anisatus 100 ml

D.S. 10-15 тамшыдан күніне 2-3 рет.

#

Hатрий бензоаты – басқа қақырықты шығаратын дәрілермен бірге тыныс алу жолдарының қабынулары кезінде (бронхит т.б. созылмалы ауруларында) қолданылады.

6.3.2. Жергілікті қақырықты сұйылтатын (муколитикалық) дәрілер.

Кристаллдық трипсин (ұнтақ түрінде ампула мен флаконда мөлшері 0,005 және 0,01 г-нан егуге және бүрку (ингаляция) ретінде пайданылады; Дальцекс -трипсин және Пакс – трипсин іріңді жараға арналған сальфетка түрінде жапсыруға) - ірі малдың ұйқы безінен алынған белсенді ферменттік дәрі. Трипсиннің өліеттенген тінді ыдыратулық әсеріне байланысты баттасып қалған қақырықтың сұйылуына әкеледі.

Бұл дәріні деммен қабылдау ретінде пайдалынады. Ол үшін 5-10 мг дәріні 2-3 мл натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісіне қосып ингалятормен немесе эндотрахеалық зондпен беріледі.

Rp.: Trypcini cristallisati 0,01

D.t.d. № 6 in amp.

S. 2-3 мл-ден ингаляция ретінде.

#

Рибонуклеоза – ферменті дәрі ірі малдың ұйқы безінен алынған, РНҚ деполимеризация арқылы моно- және олигонуклеотидтерге дейін бұзады, сондықтан бұл іріңді, қою және жабысқақ - баттасты қақырықты сұйылтып, одан әрі қабыну үрдістерін де тоқтатады.

Бұл дәрінің бір жақсы қасиеті РНҚ-ы бар вирустардың көбеюін тоқтатады. Негізі трипсинге ұқсас болғандықтан, сол дәрі сияқты пайдаланып отырылады.

Бұның мөлшері 0,01; 0,025 және 0,05 г-нан жергілікті ұнтақ түрінде, аэрозоль және егу түрінде де қолданады.

Rp.: Ribonucleasae 0,01

D.t.d. № 6 in amp.

S. Ингаляция ретінде 5-10 мл.

#

Aцетилцистеин (Бронхолитин, Мукосольвин, Мукобене, Мукомист, Туссиком және т.б.). Бұл дәрі цистеин амин қышқылының туындысы – муколитикалық тиімді зат, қақырықтың сұйылтуға және шығаруға әсерін тигізеді.

Ацетилцестеин жергілікті қабыну жүрістеріне ықпалы күшті. Сондықтан бұл созылмалы іріңді жұқпа ауруларға және жұқпалы-аллергиялық, бактериялық ірің мен асқынған ауруларға да қолданып отырылады.

Бұны деммен қабылдауға болады, онда оны 2-5 мл 20% ерітіндісін күніне 3-4 рет беріп отырады, кейде кеңірдектің ішіне зондпен 1 мл-ден 10% ерітіндісін сағат сайын созып береді, ал бұлшық етке егу ретінде 10% ерітіндісін күніне 2-3 реттен.

Rp.: Sol. Acetylcysteini 10%-2 ml

D.t.d. № 10 in amp.

S. 2 мл-ден күніне 3 рет күніне 4-5 (2 жас балаларға).

#

Бромгексин (Бисольвон, Бронхотил, Муковин, Паксиразол, Сольвин, Флегамин және т.б.) түймедақ және драже түрінде мөлшері 4 және 8 мг-нан; сиропы және тамшысы 0,8% және 0,16% ерітіндісі 50 мл-ден 250 мл-ге дейін; 0,2% - 2 мл ампуласы бар.

Бұл дәрінің муколитикалық және қақырық айдайтын әсері бар. Бұның тағы бір қасиеті жергілікті сурфактанттың белсенділігін өндіріп отырады және аздап болса да жөтелді басады.

Сондықтан бұны қақырық шығару ретінде жедел және созылмалы бронхит кезінде, асқынған бронхоэктазада, жұқпалы-аллергиялық демікпеде, туберкулездің жеңіл түрінде, жедел және созылмалы пневмонияда қолданылады.

Бромгексинді көбірек қолданғанда аллергиялық және диспепсиялық бұзылыстар байқалуы мүмкін.

Бұны жүкті әйелдерге және бала емізіп жүргенде қолданбайды.

Rp.: Sir. Bromhexini 0,08% -250 ml

D.S. 2-3 шай қасықпен күніне 3-4 рет.

#

Aмброксол (Амбробене, Амброгексал, Амбролан, Лазолван, Ласольван, Мукосольван, Халиксол, Фервекс от кашля т.б.). Бұл дәрі бромгексинге өте ұқсас келеді, ал айырмашылығы шала туылған баланың және олардың тыныс алу жетіспеушілінде жергілікті сурфактантты жақсы белсендіріп отырады.

Бұны балаларға 5 мл (15 мг) келесі мөлшерлерді жасына қарап: 2 жасқа дейін 2,5 мл күніне 2 рет; 2 ден 5 жасқа дейін – 2,5 мл күніне 3 рет; 5 жастан бастап – 5 мл күніне 2-3 рет. Ингаляция ретінде 5 жасқа дейін 2 мл күніне 1-2 рет, ал 5 жастан әрі 2-3 мл күніне 1-2 рет тыныс жолымен беріліп отырылады.

Rp.: Sol.Ambroxoli 0,75% - 100 мл

D.S. 2-3 мл бүркуге күніне 2 рет.

#

6.4. Демікпеде қолданылатын дәрілер.

Демікпеге (тұншығу бара-бара ұстамалы ауруға айналады, сондықтан жедел көмек керек) қолданылатын дәрілер үш топқа болінеді.

6.4.1. b - адренорецепторларының белсенділігін арттыратын дәрілер.

Изадрин, адреналин және эфедрин. Ең тікелей кеңірдекке әсер ететін дәрі изадрин болып табылады. Ол кеңірдек тамырының қысылуын жою үшін ингаляция ретінде қолданылады. Жүрек соғуын жиілетіп, күшейтеді, артериялық қысым өзгертпейді.

Изадрин көбінесе созылмалы демікпеге, бронхиттерде және бронхоскопия жасағанда қолданылады.

Кеңірдек тарамының қысылуына қарсы адреналин де қолданылады. Оның әсері тез әрі қысқа. Ал эфедриннің әсері ұзақ болғанымен күші адреналиннен төмен.

Қолдану кезінде жанамалы әсерлері: ауыздың құрғауы, дененің дірілдеуі, жүрек фибрилляциясы болуы мүмкін.

Бұл топқа тағы да басқа дәрілер: орципреналин, фенотерол, салбутамол жатады.

Изадринге қарағанда бұлар ұзақ уақытқа әсер етеді.

Осы топқа жататын дәрілердің әсер ету механизміне келсек, бұлар кеңірдек тарамының b₂–адренорецепторларын белсендіріп, жасуша ішіндегі ц-АМФ-ты көбейтіп, тегіс бұлшық еті қимылының қысымын төмендетеді. Сонымен қатар үлкен жасушалардан гистаминнің шығуын тежейді.

6.4.2. М–холинді бөгегіштерге атропин, метацин, платифиллин және т.б. дәрілер жатады.

Бұлардың әсерлік механизмі М-холинергиялық жүйке жүйесін тежеуімен байланысты. Бұл кезде ц-АМФ азайып, содан соң М-холинергиялық ұшынан шығатын серпін тоқтайды.

6.4.3. Салалы бұлшық етке әсер ететін спазмолитиктерге эуфиллинжәне т.б. дәрілер жатады.

Эуфиллин фосфодиэстеразаны басады, ц-АТФ-ты көбейтеді. Талшық ішіндегі калий йоны азайып, кеңірдек тарамының салалы бұлшық еті босайды. Кіші шеңбердің қан қысымын төмендетіп, жүректің, бүйректің, мидың қан айналысын жақсартады. Орталық жүйке жүйесін қоздырады. Шамалы зәр айдайтын қасиеті бар.

6.5. Өкпе ісінуінде қолданылатын дәрілер.

Жүрек-тамыр жүйесінің, бүйрек, ми ауруларда, әртүрлі жұқпалы ауруларда, химиялық заттармен өкпе зақымданғанда пайда болатын өкпе ісінуінде емдеу үшін қолданылатын дәрілер бірнеше топқа бөлінеді.

6.5.1. Опиоидтық анальгетиктер.

М орфин, фентанил, таламонал. Бұлар шеткі қан тамырларын кеңейтіп, гемодинамиканы күшейтеді.

6.5.2. Ганглиоблокаторлар (тежегіштер).

Гигроний, пентамин, бензогексоний және т.б. ганглиотежегіштер әсерінен ірі тамырлар кеңіп, өкпе ісінуі басылады.

6.5.3. Қан тамырларын кеңейтетін дәрілер.

Натрий нитропруссиді, эуфиллин және т.б. миотроптық спазмолитиктер тамырдың салалы бұлшық еттерін босатады, содан кейін тамырлар кеңейеді.

6.5.4. a - адренотежегіштердың беленсенділігін арттыратын дәрілер.

Фентоламин және одан да басқа дәрілер аминазин, дипразин жатады. Бұлар артериялық қысымды төмендетіп, жалпы гемодинамиканы қалыптастырады. Жүректің қызметі жоғарылап, кіші шеңбердегі қысым төмендейді. Өкпедегі ісінуді басады. Өкпе тамырларынан сұйықтық шығуы төмендеп, сіңірілу көбейеді.

Егер артериялық қысым қалыпты жағдайда болса, өкпе ісінуін азайту үшін осмостық зәр айдайтын дәрілерді қолданады.

6.5.5. Дегидратация жасайтын дәрілер.

Маннит, мочевина – осмостық зәр айдайтын дәрілер. Бұлар денедегі артық сұйықтықты қан-тамыр арқылы сыртқа шығарады. Басқа тез зәр айдайтын дәрілер – фуросемид, этакрин қышқылы қан айналымының көлемін төмендетеді.

6.6.6. Тыныс алу жолын көбіктен ашатын дәрілер.

Альвеола ісініп, көбік жиналғанда оны жоюға этил спирті және антифомсилан ингаляция түрінде қолданады.

6.5.7. Өкпе ісінгенде глюкокортикоидтарды (преднизолон және т.б.) да қоса қолданады. Олардың қабынуға қарсы және иммунодепрессиялық қасиеті бар.

6.5.8. Барлық жағдайларда өкпе ісінгенде ең тиімді емнің бірі – оксигенотерапия.

6.5.9. Кейбір жағдайда жүрек және қан-тамырдың гемодинамикалық күшін жоғарылату үшін жүрек гликозидтерін (Строфантин К) қолдануға болады.

6.5.10. Сурфактанттар – Куросурф, колфосцерил пальмитат (экзосурф нәрестелік), альвеофакт және т.б. шала туған нәрестелердің дистресс-синдромы байқалғанда тыныс алу жолының белсенділігін көтеруге қолданылады.

Rp.: Suspensionis Curosurfi 8% - 3 ml

D.t.d. № 5

S. Кеңірдекке 2,5 мл 1 кг салмағына енгізуге арналған.

#

7 тарау. Жүрек-тамыр жүйесіне әсер ететін дәрілер.

Қан айналымын реттейтін дәрілер медицинада жүрек қызметі бұзылғанда және қан тамырларының қысымы өзгергенде қолданылады. Олар бірнеше топқа бөлінеді:

І. Жүректің қызметі бұзылғанда қолданылатын дәрілер:

1. Жүректің қызметі төмендегенде

2. Жүректің соғуының ырғағы бұзылғанда

3. Миокардты қанмен қамтамасыз ету нашарлағанда.

ІІ. Артериялық қысымның өзгеруіне әкелетін және әртүрлі бұзылыстық жағдайларда қолданылатын дәрілер:

4. Артериялық гипертензия

5. Гипотензиялық жағдайлар

7.1.Жүрек гликозидтері.

Жүрек гликозидтері өсімдік дәрілерге жатады. Оларды миокардтың дистрофиясына байланысты жүректің қызметі бұзылғанда қолданады. Жүрек гликозидтері екі бөлімнен тұрады: қантты (гликон) және қантсыз (агликон). Жүрекке әсер ететін агликондар. Гликозидтердің ерекшелігі - ерігіштігі және ұлпаларға байланысуы гликондарға байланысты. Гликон байланыстардың белсенділігіне және улылығына әсер етеді. Медицинада көп қолданылатын жүрек гликозидтері келесі өсімдіктерден алынады.

1. Қан-қызылды оймақгүл (Digitalis purpura) – дигитоксин (Digitoxinum).

2. Түкті оймақгүл (Digitalis lanata) –дигоксин (Digoxinum), целанид (Celanidum).

3. Көмбе строфантасы (Strophanthus Kombe)–строфантин К (Strophanthinum K)

4. Меруертгүл (Convallaria) – коргликон (Corglyconum) және т.б.

Жүрек гликозидтері жүректің өткізгіштік жүйесіне тікелей әсер етеді. Қыдырмалы жүйкені күшейтіп, қоздырудың жылдамдығын төмендетеді, аралығы алшақтайды.

Кардиотоникалық әсері бұлшық еттің талшықтарындағы мембранасының Са^2+, К⁺, АТФ-засын басып, жасуша ішіндегі Са²⁺ көбейтіп, ал К⁺ азайып, жасуша ішіндегі Са²⁺ көтерілуін жасуша сыртындағы иондық Са-ның алмасуын күшейтеді.

Жүрек декомпенсациясы кезінде жүрек гликозидтері көк тамырда қанның іркілуін азайтады. Нәтижесінде көк тамыр қысымы төмендеп, ісік баяу жойыла бастайды. Артериолдық қан өзгермейді немесе қысымы сәл көтеріледі, торшалардың қанмен қоректенуі, оксигенациясы жақсарады, ішкі мүшелердің қызметі қалпына келеді, зәр шығаруы жоғарылайды. Жүрек гликозидтері денеде жиналуға бейім болады. Әсер етуі ұзарған сайын жиналуы да көп болады.

Оймақгүлдер соның ішіндегі дигоксин, дигитоксин көбінесе созылмалы жүрек ауруларында, оның ішінде асқынған жүрек-қан тамыр жетіспеушілігіне тиімді әсер етеді. Жүрек гликозидтердің ішінде ең жылдам жүрекке әсер көрсететіндері строфантин мен коргликон болады.

Бұлар қан айналым жетіспеушілігінің жедел түрлерінде және созылмалы жетіспеушіліктің ауыр түрлерінде қолданылады.

Дәрілердің мөлшерін арттырып жібергенде, жүрек соғуының бұзылуы байқалуы мүмкін.

Енді бұларды жүрек пен қан тамырларының органикалық өзгерістерінде, жедел стенокардитте, эндокардитте, ауыр кардиосклерозда қолдануға болмайды.

Дигитоксин (Дигофтон және т.б.) – жедел және созылмалы жүрек ауруларында қолданылады.

Жанама әсерлері – жүрек айну, құсу, тәбет қашу, ұйқы бұзылу, брадикардия, қарыншаның дірілдеуі. Атриовентрикулярлық блокада және миокард инфаркты кезінде қолдануға болмайды.

Диготоксин түймедақ түрінде мөлшері 0,0001 г-нан және балауызы 0,00015 г. қолданылады. Бірінші күні тәулік мөлшерінен ⅓ беріледі. Әр адамға өтиісті мөлшерін ұсыну керек. Орташа мөлшерге жеткен соң мөлшерін азайту керек, содан соң 1 – ½ түймедақтан күніне 1-2 рет, ұзақтығы 10-12 күнге дейін беріледі. Улы әсері байқалса (брадикардия және т.б.), әрі қарай қолдануды тоқтатқан жөн, содан соң атропин, кофеин, панангин және унитиолды беру керек.

Rp.: Digitoxini 0,0001

D.t.d. № 10 in tab

S. кесте бойынша.

#

Дигоксин (Дилакор, Диланацин, Ланикор. Ланоксин, Новодигал және т.б.) мөлшері 0,00025 г үлкендерге және 0,0001 г балаларға түймедақ түрінде ішуге және 0,025% ерітіндісі 1 мл-ден егуге арналған.

Бұның систолалық әсері өте күшті. Жүрек ритмі баяулайды және зәрді жақсы айдайды. Дигитоксинмен салыстырғанда улылығы аз келеді, өйткені қандағы белоктармен шамалы байланысады.

Тек созылмалы қан айналымы жетіспеушілігінің І-ІІА және І-ІІ Б сатысында қолданылады. Жүректің ритмі бұзылғанда (жыбыр аритмиясының тахикардиялық түрінде).

Rp.: Sol. Digoxini 0,025% - 1 ml

D.t.d. 10 in amp.

S. 0,5 мл-ден глюкозамен бірге тамырға егуге.

#

Целанид (Изоланид, Ланатозид С, Цедигалин т.б.) мөлшері 0,00025 г түймедағы және 0,05% ерітіндісі 10 мл тамшысы; 0,02% ерітіндісі 1 мл егуге.

Бұл дәрі басқа оймақгүлдің дәрілеріне қарағанда жылдам әсерін тигізеді және қан көп жиналмайды. Басқа әсерлері дигоксинге ұқсас.

Rp.: Sol. Celanidi 0,05% -10 ml.

D.S. 5-10 тамшыдан күніне 2-3 рет.

#

Строфантин (Строфантидин ацетаты) - 0,025% және 0,05% ерітіндісі 1 мл-ден глюкозамен қан тамырға егуге – қан айналымы жетіспеушілігінің жедел және созылмалы жетіспеушілігінің ауыр түрлерінде қолданылады.

Мөлшерін арттырып жібергенде жүрек соғысының бұзылуы байқалуы мүмкін.

Жүрек пен қан тамырларының органикалық күрделі өзгерістерінде, жедел стенокардитте, эндокардитте, ауыр кардиосклерозда қолдануға болмайды.

Rp.: Sol. Strophanthini 0,05%-1 ml

D.t.d. № 10 in amp.

S. 0,5 мл-ден глюкозамен бірге тамырға.

#

Коргликон 0,06% ерітіндісі 1 мл ампуласы глюкозамен қан тамыр арқылы егіледі. Қолдануы және басқа әсерлері строфантинге ұқсас, бірақ ықпалы ұзақ уақытқа созылады.

Меруертгүлдің түнбасы басқа да жүрек гликозидтермен бірге жеңіл-желпі жүрек қызметінің жетіспеушілігіне пайданылады.

Rp.: T-rae Convallarae

T-rae Valerianae

Adonisidi aa 10 ml.

M.D.S. 15-20 тамшыдан күніне 2-3 рет.

#

7.2. Жүректің ырғағы бұзылғанда қолданылатын дәрілер (аритмияға қарсы).

Жүректің аритмиясы әртүрлі себептерге - миокард ишемиясы, жүрек ақауы, қышқылды-негізді тепе-теңдіктің бұзылуы, химиялық заттармен улану, жұқпалы ауруға байланысты пайда болады. Бұл кезде автоматизм мен өткізгіш жүйенің, жүрек бұлшық еті жасушасының өткізгіштігі бұзылады. Автоматизм бұзылған жағдайда ырғақ жүргізушілерінің (синоатриалды түйін) қызметі бұзылады.

Өткізгіштік бұзылған жағдайда жүректің өткізгіш жүйесінде әртүрлі сатыда тоқырау болады. Осы кезде ЭКГ көрсеткішінде әртүрлі интервалдардың өзгерісін (мысалы: атриовентрикулярлы түйіннің тоқырауы кезінде Р-Р интервалының ұзаруын) көруге болады. Сонымен қатар, жүректің жиырылу ырғағы адренергиялық және холинергиялық иннервациялардың қысымымен және қандағы катехоламиндердің концентрациясымен байланысты.

Жүректің жиырылу ырғағының бұзылуын емдеу және алдын алу үшін көптеген аритмияға қарсы дәрілер қолданылады, әсер ету механизміне қарай мынандай жүйелерге бөлінеді:

I. Жүрекке тікелей күшті әсер ететін дәрілер.

А/ миокардтың торша мембранасын тұрақтандыратын дәрілер.

1-топша: (хинин және хинидин тәрізді дәрілер) хинидин сульфаты, новокаинамид және т.б.

2-топша: лидокаин, дифенин.

Б/ кальций каналын тежейтін дәрілер: верапамил.

В/ іс-әрекет потенциалының ұзақтығын арттыратын дәрілер: амиодарон.

Г/ әртүрлі дәрілер: калий хлориді, панангин, аспаркам, жүрек гликозидтері (дигитоксин және т.б.).

II. Жүректің эфференттік иннервациясына әсер ететін дәрілер:

А/ адренергиялық әсерді әлсірететін дәрілер: адреноблокаторлар – анаприлин және т.б.

Б/ адренегиялық әсерді күшейтетін дәрілер: адреномиметиктер: изадрин, адреналин гидрохлориді; симпатомиметиктер: эфедрин гидрохлориді.

В/ Холинергиялық әсерді әлсірететін дәрілер: М-холиноблокаторлар: атропин сульфаты және т.б.

Г/ Холинергиялық әсерді күшейтетін дәрілер: антихолинэстераздық дәрілер: эдрофиний, a-адреномиметиктер – мезатон.

Жүрекке тікелей күшті әсер ететін дәрілер. Бұл топқа жататын дәрілердің әсер етуі нәтижесінде жүрек торшаларының автоматизмі төмендейді. Бұл негізнен диастолалық депляризацияның созылуымен байланысты. Аритмияға қарсы қолданылатын дәрілер, мысалы: хинидин, новокаинамид өткізгіштікті төмендетеді.

Жүрек жиырылу ырғағы бұзылғанда ең көп қолданылатын жүрек миокардының торша мембранасын тұрақтандыратын дәрілер: хинидин сульфаты, новокаинамид және т.б. болып табылады.

Хинидин сульфаты - әртүрлі аритмияға жақсы әсерін тигізеді, басқа дәрілермен салыстырғанда тиісті ықпалдығы жоғары. Аритмиялардың алдын алу үшін және ұстамалы түрінде қолдану ыңғайлы. Түймедақ түрінде 0,1 және 0,2 г-нан ас қабылдар алдында күніне 6 реттен, өйткені ұзақтығы 4 - 6 сағат. Ырғақтың қалпына келуі тек, 2-3 сағаттан кейін болады.

Жанама әсерлері де жеткілікті, өкінішке қарай кейде “хинидинді шок”, бөртпе, құсу, тыныс алудың нашарлауы мүмкін.

Миокард инфаркты, жүкті әйелдерге, атриовентрикулярлық тоқырау кезінде қолдануға болмайды.

Rp.: Chinili sulfatis 0,1

D.t.d. № 20 in tab

S. 1 түймедақтан күніне 3 рет.

#

Новокаинамид (Амидопрокаин және т.б.) мөлшері 0,25 және 0,5 г түймедақ түрінде және 10% ерітіндісі 10 мл флаконда егуге арналған. Бұл дәрі новокаинге ұқсас, жергілікті жансыздандырғыш әсері бар, өмірге өте қауіпті жүректің соғу жиілігі бұзылған кезде қолданылады.

Қосымша жалпы жанама әсерлерінен шаршау, бас ауыру, жүрек айну, құсу және т.б. өзгерістер болады. Алдымен бір реттік мөлшерін беріп байқау керек, аллергиялық серпіліс пайда болу мүмкін.

Новокаинамидті қолдануға кері көрсеткіштер: новокаинге аллергия болғанда, атриовентрикулярлық тоқырау, жүректің жетіспеушілігі, қан қысымының төмендеуі және т.б. жүрек-тамырдың бұзылыстары кезінде.

Rp.: Novocfinamidi 0,25

D.t.d. № 20 in tab..

S. 1 түймедақтан күніне 3 рет.

#

Екінші топшаның дәрілері – лидокаин, дифенин, верапамил, амиодарон, калий хлориді және т.б.

Лидокаин (Ксикаин, Ксилоонт, Ксилокаин, Ксилоролланд, Лигиокаин, Лидокарт, Луан, және т.б.) – алдында айтылып кеткендей ең жақсы және күшті жергілікті анестетик ретінде пайданылады. Лидокаиннің тағы бір әсері жүрек бұлшық еті мен Пуркинье талшығында диастолалық поляризацияның жылдамдығын төмендетіп, автоматизмді нашарлатады. ЭКГ көрсеткішінде Q-Т интервалы қысқарады. Бұл дәрі қарыншалар аритмиясы, операциядан кейінгі аритмияларда қолданылады.

Аритмиялар кезінде 6 мл 2% ерітіндісін 60 мл изотоникалық натрий хлоридімен араластырып көк тамырға жылдам 3-4 минут ішінде беру керек. Тәулігіне осы 0,2% ерітіндісін 1 литр (мөлшері 2 г) енгізуге болады. 10% ерітіндісін 2-4 мл бұлшық етке 3 сағат егуге пайданады. Қан тамыр арқылы қолданғанда байқап отыру керек, өйткені күре тамыр қысымы төмендеп есінен танып қалуы мүмкін (Жергілікті анастетиктерді қараңыз).

Rp.: Sol. Lidocaini 10% - 2 ml

D.t.d № 10 in amp.

S. 2-4 мл бұлшық етке егуге.

#

Дифенин (Фенитоин т.б.) – қояншық ауруына қарсы әсерінен басқа аритмиялық белсенділігі жақсы, сондықтан бұны көбінесе жүрек гликозидтерімен улану кезіндегі аритмияға қарсы қолданады ал әсер етуі лидокаин сияқты.

Rp.: Diphenini 0,1

D,t.d. № 20 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 3-4 рет.

#

Верапамил (Изоптин, Финоптин, Верамил, Каверил, Данистол және т.б.) – кальций каналдарын ттежейтін дәрі. Ол торша сыртындағы иондық Са-ді ішке кіруін қиындатады, атриовентрикулярды түйіндегі рефлекстерді кезеңді көбейтіп, өткізгіштікті жояды. Сөйтіп, ол құлақшалардың қарыншаларға келетін стимулын тоқтатып, жұмысын қалыпқа келтіреді.

Алдын ала стенокардия ұстамасында, экстрасисталияда, әр түрлі аритмияларда және артериялық гипертензияда қолданылады.

Ұстамалы стенокардияда немесе аритмияда 5-10 мг верапамилді 2 минуттің ішінде көк тамыр арқылы егу керек. 2 мл - 0,25% ерітіндісін 100-150 мл изотоникалық натрия хлоридтің ерітіндісіне немесе 5% глюкоза араластырып жүйелік егу пайданылады.

Қолданған кездегі жанама әсері: бас айналу, кұсу, беті қызару, шеткі ісіну, аллергиялық серпіліс т.б., ал мөлшері асынқырап кетсе күре тамыр қысымының төмендеуі және жүрек жетіспекшілік болуы мүмкін.

Бұл дәріні қолдануға болмайды: кордиогендік шок кезінде, брадикардия, гипотензия, жүкті әйелдерге т.б. күрделі жағдайларда.

Верапамилдің мөлшерлері мен түрлері: түймедақ түрінде 0,04; 0,08 және 0,12 г; қаптамасы 0,04 және ампуласы 0,25% - 2 мл шығарылады.

Rp.: Verapamili 0,04

D.t.d. № 30 in tab

S. 1 таб күніне 3 рет.

#

Амиодарон – коронарлы қан айналым жетіспеушілігі кезінде жақсы әсер береді. Аритмияға қарсы әсері адренергиялық ықпалын әлсіретумен байланысты. Стенокардия ауруында ол миокардтың қажеттілігін төмендетеді. Амиодарон жүрекке адренергиялық әсерді төмендетіп, глюкагонның антогонисті болып табылады. Жүректің соғуын баяулатып, аритмия қысымын төмендетеді.

Rp.: Amiodaroni 0,2.

D.t.d. № 20 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 3-4 рет.

#

Калий хлориді – қан плазмасында, миокардта К иондары мөлшерінің азаюы кезінде жақсы ықпал тигізеді. Калий иондары жүрекке ацетилхолин тәрізді әсер етіп, кезбе жүйкені тітіркендіреді. Олар жүректің жиырылу ырғағын баяулатып, миокардтың өткізгіштік. автоматизм және қозуын нашарлатады.

Rp.: Kalii chloridi 0,5

D.t.d. № 10 in tabull.

S. 0,5 стакан суға 1 түймедақтан күніне 2 рет.

#

7 7.4. Қан қысымын төмендететін (гипотензиялық) дәрілер.

Артериялық қысымды төмендететін дәрілер гипотензивті дәрілер деп аталады. Мұндай дәрілерді негізінен артериялық гипертензияға қолданады. Артериялық қысым деңгейі жүрек жұмысына, шеткі тамырлар қысымы және икемділігіне, көлеміне, қан айналымындағы электролиттер құрамына және сұйықтығына байланысты. Міне осылардың барлығы нейрогуморальдық бақылауда болады.

Қан қысымын төмендететін дәрілердің әсері артериялық қысым жүйесін реттейтін әртүрлі физиологиялық жүйелерге бағыттылған. Ең маңызды қызмет вазоконстрикторлы адренергиялық әсерін төмендететін нейротропты заттар болады. Нейротропты заттар вазомоторлы орталыққа, сонымен бірге адренергиялық (симпатикалық) иннервацияның шеткі бөлімдеріне – ганглийлерге, постганглийлерге, адренорецепторларға – төмендеткіш әсер етеді. Мұндай орталықтардың жұмысы төмендеген соң қан тамырлары кеңейе түседі. Осы заттың гипотензиялық ықпалы жүректің жұмысын төмендетеді.

Күре тамырдың қысымы төмендететін тағы бір жол, бұл қан айналымындағы қанның электролиттік құрамын және көлемін өзгерту болып табылады. Артериялық гипертензияны емдеуге қолданылатын гипотензиялық заттардың жіктелуі жоғарыда берілген пікірлерге негізделген.

I. Жүрек – тамыр жүйесіне адренергиялық иннервацияның әсерін төмендететін дәрілер.

1/ вазомоторлы орталықтың қысымын төмендетін дәрілер: клофелин (Clophelinum),, метилдофа (Methyldopa), және т.б.

2/ вегетативті ганглийлерді бұзатын дәрілер (ганглиоблокаторлар): пирилен, пентамин, бензогексоний және т.б.

3/ адренергиялық нейрондарды пресинаптикалық деңгейде төмендететін дәрілер (симпатолитиктер): октадин, резерпин.

4/ Шеткі адренорецепторларды бөгейтін дәрілер (адреноблокаторлар):

а/a-адренорецепторларды бөгейтін дәрілер: фентоламин, тропафен және т.б.

б/ b-адренорецепторларды бөгейтін дәрілер: анаприлин, атенолол және т.б.

в/ a- және b-адренорецепторларды бөгейтін дәрі: лабеталол

II. Тамыр салалы бұлшық еттерін босататын (миотропикалық спазмолитиктер) дәрілер:

1/ ұсақ күре тамырларды кеңейтетін дәрілер: апрессин (Apressinum), миноксидил (Minoxidilum).

2/ ұсақ күре тамырлар мен ұсақ көк тамырларды кеңейтетін дәрілер: натрий нитропруссид (Natrii nitroprussidum) және т.б.

3/ Әртүрлі миотроптық дәрілер: дибазол, магний сульфаты және т.б.

III. Кальций каналын тежейтін дәрілер (кальций антагонистері): фенигидин және т.б.

IU. Ренин – ангиотензин жүйесіне әсер ететін дәрілер:

1/ ангиотензин - II жасанды ингибиторы: каптоприл және т.б.

2/ ангиотензин рецепторларын бөгейтін дәрілер: саралазин және т.б.

U. Су-тұз алмасу жүрісіне әсер ететін дәрілер (диуретиктер): дихлотиазид, фуросемид, спиронолактон және т.б.

Клофелин (Клонидин, Гемитон, Катапресан, Хлофазолин және т.б.) имидазол туындысы, орталық жүйкеге әсер ететін гипотензиялық дәрілерге жатады. Ол постсинаптикалық a– адренорецепторлардың белсенділігін арттыру нәтижесінде вазомоторлы орталықты нашарлатады. Бұл сопақша мидағы тамыр қысымын реттеуіне қатысатын нейрондарды жояды. Ал ол преганглийлерді симпатикалық талшықтардың эфферентті импульсінен бірден тоқтатады. Ұзаққа созылатын гипотензия жүректің жұмысын баяулатады (брадикардия пайда болады), шеткі тамырлардың қарсылық көрсеткішін төмендетеді. Клофелин қосымша тәбетті ашып, сілекей бездердің белсенділігін төмендетеді.

Клофелин негізгі әртүрлі қалыпты артериялық гипертензия, эклампсия, гипертониялық ауру, бүйрек жетіспеушілігі кезінде қолданылады. Клофелинді қолданғанда жанама әсерлері міндетті түрде байқалады: тахикардия, бас ауыру, бас айналу, лоқсу, құсу, дене қызуының көтерілуі, терлегіштік, терінің зақымдануы. Атеросклероз және шеткі невропатия кезінде клофелин қолданбайды. Тек емханада ғана егу түрінде пайдалануға болады, өйткені есінен танып қалған жағдайда қажетті аспаптармен тез жедел көмек көрсету керек болады. Өте аз мөлшермен әсері жақсы көрінеді. Күніне 2-4 рет, 0,075 мг бастау керек, содан соң мөлшерін 0,15-0,3 мг көтеруге болады.

Rp.: Clophelini 0,000075

D.t.d. № 30 in tab.

S. ½ түймедақтан күніне 3 рет.

#

Метилдофа (Альдомет, Альфадопа, Допанол, Допегит, Экибар және т.б.) орталық a₂ – адренорецепторларды белсендіреді, содан соң жоғарыдан келе жатқан симпатикалық импульс тежеледі, сондықтан артериялық қысым төмендейді. Метилдофа гипертензиялық аурудың IIа және IIб сатысында қолданылады, күніне 0,25 г-нан 2-3 рет, қажет жағдайда мөлшерін 1,5-2 г көтеруге болады.

Ганглиотежегіштер: пентамин, пирилен, гигроний және т.б. Әсерлері қысқа дәрілер (гигроний) күре тамырларға хирургиялық операциялар өткізу кезінде қысымды тез түсіру үшін қолданады. Басқа дәрілерді (пентамин) гипертензиялық кризде қолдануға болады. Пириленде тек емдік ретінде басқа да гипотензиялық дәрілермен қосып тағайындалады.

Симпатолитиктер: октадин, резерпин және т.б. – гипертониялық ауруды емдеу үшін қолданады. Олар шеткі адренергиялық ұштарында эфферентті импульстерді бөгейді, сөйтіп жүректің жұмысын, шеткі тамырлардың қысымын төмендетеді.

Адреноблокаторлар: a-адренорецепторларды тежейтін (фентоламин, тропафен; және осы топқа әсері бірыңғайлы жақын түратын дәрі - a және b -адреноблокатор: лабеталол). Бұлардың ерекшелігі шеткі күре тамырдың қысымын жылдам және өте күшті төмендетеді, ал лабеталол және b-рецепторлар арқылы жүректің де қысымын бәсеңдетеді. Өздігімен b-адреноблокаторлар (анаприлин, атенолол) жүрек жұмысының өте күштілігінен пайда болған гипертензияға (үлкен спортпен айналысқан адамдарда болады) гипотензиялық жақсы әсер тигізеді.

Миотропты спазмолитиктер (апрессин, диазоксид, миноксидил, натрий нитропрусиді және т.б.).

Апрессин (Гидрозалин, Депрессан және т.б.) шеткі вазодилататорлар, ұсақ тамырлардың (артериолалар) қарсыластық әсерін азайтады және артериялық қысымды төмендетіп, содан соң миокардқа түсетін жүк азаяды және жүректің қан айдау қызметі арта түседі. Апрессиннің құрамындағы гидрозиндық топқа байланысты қантамырды кеңейтуге себеп болатын шарт - азот тотығын (NО) бұздырмай біраз уақыт сақтап тұрады, сондықтан бұның спазмолитикалық тамырға беретін ықпалы байқалады. Бұл дәрі прекапиллярлы ұсақ тамырларды кеңейтіп, қан қысымын төмен түсіреді де, рефлекторлы түрде жүрек ырғағы жиілейді.

Апрессин әртүрлі артериялық гипертензия, гипертензиялық криз және гипертензиялық аурумен қосымша бүйректің жетіспеушілігі кезінде қолданылады.

Rp.: Apressini 0,01

D.t.d. № 20 in obd.

S. 1 түймедақтан күніне 2-3 рет.

#

Миноксидил (Алопекси, Лонитен, Ригейн және т.б.) шеткі вазодилататорлық әсерінен жүйелік күре тамырдың қысымын төмендетеді және миокардтың артық күш түсуін азайтады. Бұл дәрінің тамырды кеңейтетін тағы бір әсері тамырдағы салалы бұлшық еттің калий каналын ашады. Миноксидилді тек өте ауыр түріндегі артериялық гипертензияда қолданады. Мөлшерін 5 мг-нан бастап 2-3 күннен, 10-25 мг жеткізеді, содан кейін қан қысымы бір қалыпқа келгенде мөлшерін баяу төмендету керек.

Rp: Minoxidili 0,01

D.t.d. № 20 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 3 рет.

#

Натрий нитропруссиді (Нанипрус, Ниприд, Нипрутон және т.б.) – ықпалы өте күшті шеткі вазодилататор, қан тамырға енгізгенде әсері жылдам және күштілігі басым келеді, көрсеткіштігі біршама уақытқа созылады. Қосымша басқа дәрілермен бірге беріледі, көбінесе жедел көмек ретінде жүрек жетіспеушілігі кезінде, өкпе ісінуінде және қан айналымы бұзылғанда қолданылады. Егу ретінде пайдаланғанда қан қысымын қадағалап қарап отыру керек, кейде жылдам төмен түсіп кетсе, қалпына келтіру қиынға соғады. Мұндай улану көрсеткіші цианидтік улануға ұқсайды. Тамыр арқылы енгізгенде 3 мкг/кг минуттан асырмау керек, тамыр қысымы 30-40 артық төмен түспеуі тиіс.

Rp.: Natrii nitroprussidі 0,05

D.t.d. № 10 in amp.

S. Алдымен ерітіп, қан тамырға егуге.

#

Ренин-ангиотензин жүйесіне әсер ететін дәрілер. Кейінгі жылдары шыққан дәрілерге ангиотензин ферментінің таңдамалы тежегіштері жатады. Оларға каптоприл жатады. Ол ангиотензин-конверттеуші ферментіне жоғарғы сезімтал. Каптоприл ангиотензин - II синтезін төмендетеді. Нәтижесінде бүйрек үсті бездерінің қыртысты қабаты мен тамырлардың белсенділігін төмендететіндіктен, альдостерон минералокортикоидтар азаяды. Сөйтіп денедегі иондарды ұстап қала алмағандықтан экстрацеллюлярлы сұйықтықтың көлемі де азаяды. Каптоприл брадикининнің инактивациясын нашарлатып, тамырдың кеңеюін тудырмайды. Сонымен бірге саралазин да осы топқа жатады.

Каптоприл (Капотен, Каприл, Ангиоприл, Систоприл, Тензиомин және т.б.) ангитензинді өзгертетін ферментті тежейді, сол арқылы шеткі тамырларды кеңейтеді, содан соң қан қысымы төмендейді. Гипертониялық ауруда бірінші кезде 0,0125 г мөлшермен бастау керек 2-3 рет тәулігіне, керегінде 0,05 г апаруға болады, ал балаларға 1-2 мг/кг күніне тағайындалады.

Эналаприл (Энам, Энап, Энаприл және т.б.) белсендігі каптаприл мен салыстырған күшті және әсері ұзаққа созылады (24 сағаттан асады). Қалған көрсеткіштері каптоприлге ұқсас келеді.

Такие же, как у каптоприла, а также при диабетической нефропатии, вторичном гиперальдостероизме, болези Рейно, склеродермии. Начальная доза 5 мг в день однократно, затем дозу подбирает индивидуально. 0,005; 0,01 және 0,02 түймедақ түрінде және 0,125% ерітіндісі 1 мл-ден ампуласы.

Периндоприл (Престариум және т.б.) – қан қысымын төмендету үшін және жүрек қызыметі жетіспеушіліктік жағдайда, қосымша диабетиалық ангиопатия кезінде қолданылады. Негізі қан тамырдағы ренин-ангиотензин ағза гормондарын азайтады, соның арқасында миокардтағы гемодинамикалық жүрістер жеңілденеді.Бұны көбінесе артериальдық гипертензияға және созылмалы жүрек қызыметінің жетіспеушілігіне 4 мг түймедақ түрінде қолданылады.

б) Блокаторы рецепторов ангиотензина ІІ (АТ₁-рецепторов) – пептидное соединение близки по структуре к ангиотензину ІІ и является его конкурентным антагонистом. Они являются более эффективными и специфическими блокаторми ренин-ангиотензивной системы, чем ингибиторы ангиотензинпревращающего фермента (АПФ). По переносимости блокаторы АТ₁-рецепторов превоходит ингибиторов АПФ, не уступая им в антигипертензивной эффктивости.

Лозартан (Презартан, Козаар және т.б.) ангиотензин рецепторға антагонист болып табылады, сондықтан тамыр қысымын төмендетеді, жүрекке күш түсірмейді.Гипотензивті ретінде қан қысмын төмендетеді және жүрекке күш береді басқа да дәрілермен бірге қолданылады. Түймедаға 25 және 50 мг.

Валсартан (диован) - ренин-ангиотензин - альдостерондық үлпа гормондарын төмендетеді және жүрек қысымын босатады.

Гипертониялық ауруға және жүрек қызметі төмендегенде қолданылады. 80 және 160 мг капсула түрінде беріледі.

Су-тұз алмасу жұмысына әсер ететін дәрілерге диуретиктер жатады. Диуретиктердің негізгі гипотензиялық әсері экстрацеллюлярлы сұйықтықтың көлемін төмендетеді. Нәтижесінде жүректің жиырылуы баялайды. Диуретиктер тамырлардың вазоактивті заттарына әсер етеді, депрессорлық дәрілердің күші жоғарылап, прессорлық норадреналин, ангиотензин - II нашарлайды.

7.5. Қан қысымын жоғарылататын дәрілер.

Күре тамыр қысымның төмендеуі жүрек жетіспеушілігіне және тамырлардың кеңеюіне байланысты болуы мүмкін. Емдік дәрілер қолданбас бұрын қан қысымының неге байланысты төмендегенін біліп алу керек. Күре тамыр қысымының төмендеуі жүректің қан айдау жұмысының және шеткі қарсыласудың төмендеуіне байланысты болғандықтан, негізгі гипертензиялық дәрілерді мынандай топтар түрінде көрсетуге болады:

3. Миотропты әсер ететін дәрілер: ангиотензинамид (Angiotensinamidum), мидодрин (Midodrine) және т.б.

1.Жүректің қан айдауын және шеткі тамырлар қысымын жоғарлататын дәрілер: a- және b–адреномиметиктер - адреналин гидрохлориді және т.б., бірен-саран a- және b -адреномиметик - норадреналин гидротартраты.

2.Шеткі тамырлар қысымын жоғарлататын дәрілер: a-адреномиметик – мезатон, добутамин және т.б.

Ангиотензинамид (Гипертензин және т.б.) – тамырларды тарылтып, күре тамырға миотропты әсер етеді. Әсіресе ішкі мүшелердің, тері жамылғысы мен бүйрек тамырларын тарылтады. Ангиотензинамид альдестеронның шығуына тікелей әсер етіп, электролиттік алмасуды өзгеріске түсіреді. Сонымен бірге бүйрек үсті безінің милы қабатынан адреналиннің шығуын күшейтеді. Бұл дәрінің әсері 2-3 минуттан аспайды, сондықтан қан тамыр арқылы егу ретінде тамшылатып бірнеше сағат, кейде тәулік бойы енгізу қажет болады. Бұны тек қан қысымы төмен, есінен танып қалған, әртүрлі күрделі аурулармен науқастарға қолданады. Бастау мөлшері 5-20 мкг/минутына, өте нашар жағдайда 50-60 мкг/минутына, артериялық қысым 90-100 мм сын. бағ. болуы керек.

Rp.: Angiotensinamidi 0,001

D.t.d. № 40

S. 1000 мл ер