Сурврмуд болн даалһвр.

1.Алдр Төрскән Харсгч дәәнд олн келн - улс ямр кевәр орлцҗ?

2. Арвн нәәмтә Юра көвүн ямаран зөрмг йовдл һарһна?

3. Олн келн-улсин иньгллт поэмд яһҗ үзүлгдҗәнә?

4. Билглҗ бичлһнә көдлмш кех: «Юрий Клыков-зөрмг цергч».

Дорҗин Басң

1918-1969

Дорҗин Басң- шүлгч, түүкч, орчулач болн журналист.

Баһ Дөрвтә нутга Тугтн гидг хотнд 1918 җил угатя малчин бүлд Басң көвүн төрсн болдг. Арвн һурвтаһасн авн көдләд, гесән теҗәһәд йовсмн.

Түрүн шүлгүдән Дорҗин Басң Баһ-Дөрвдә школд сурчаһад эклҗ үүдәсмн. Школын сурһульчнрта литературн кружок тогтаһад, эн һарар бичдг урн үгин «Улан туг» гидг журнал һарһдг бәәсмн. «Ленинә ачнр», «Улан хальмг», «Улан баһчуд» газетмудин халхсар Басңгин шүлгүд бас барлгдла.

1935 җил Элстд Хальмг Таңһчин бичәчнрин негдгч хург болхла, Баһ Дөрвдә школас литературин кружокин элчнр гиичнр болҗ ирҗ. Эн делегациг һардҗ ирсн Дорҗин Басң шүлгүдән энд умшсмн. Тер цагт ямр чигн эрдмин халхар көдләчнр хатяр бәәҗ. Тегәд багшнр белдлһнә ахр болзгта курс тогтасмн. Терүнд Дорҗин Басң сурад, багш болна. 1938 җил Дорҗин Басңгиг Элстүр дуудҗ, редакцд көдлгнә.

1939 җил «Мини шүлгүд» гидг нертә түрүн хураңһунь барас һарч. Эн җил СССР-ин бичәчнрин Ниицәнд орулҗ авгдсн болдг.

1941 җилин эклцәр Дорҗин Басңгин «Шүлгүд болн поэмс» гидг нерәдлһтә дегтрнь һарсмн.

Дорҗин Басң Алдр Төрскән харсгч дәәнд орлцсн күн. Политрук болҗ Сталинградын өөр шидр дәәнд орлцҗасн стрелковый дивизьд церглҗ йовсмн. Төрскән харсгч Алдр дәәнә салдс болад, кесг медальмудар ачлгдсн болдг. Дәәнә төр Дорҗин Басңгин билгләнд бас орман олсмн. Үлгүрнь, иим шүлгүд: «Дәәчин эк», «Төрскән харс», «Төвкнлт ирх» болн нань чигн.

1943-гч җилин бар сарин 28-д цуг хальмгудла хамдан Сиврүр туугдсмн. 1957 җиләс авн сүл өдр күртлән Дорҗин Басң «Хальмг үнн» газетин редакцд дааврта сегләтр болҗ көдлсмн. Кеҗәх көдлмшән кинән седкләр күцәдг бәәҗ.

Дорҗин Басң орчулдг эрдмтә бәәҗ. А.Пушкинә «Евгений Онегин», М.Шолоховин «Күүнә тәвсн хөв» гидг үүдәврмүдиг хальмг келнд орчулҗ.

Дорҗин Басң хөр шаху дегтрин түүрвәч. Үлгүрнь, «Цагин селгән» (1976), «Эзн», «Туурмҗ», «Чик хаалһ», «Мини хотн» гидг үүдәврмүд бичәчин билг әвртә хурц, мергн, келнь сүркә байн бәәсиг медүлнә.

«Хальмг АССР-ин ачта көдләч» гисн күндтә нер Дорҗин Басңгд зүүлгдлә. Дорҗин Басң 1969 җилин лу сард баһ насндан сәәһән хәәсмн.

Элстин өрүн

Маңһар талрҗ тиниһәд,

Маңхасн өдр эклхлә,

Мана теегт җиинәд,

Мандлсн нарн өөдлхлә,

Удна орад көөгтәд,

Утархсн будн талрхла,

Уудьврта харңһу көөгдәд,

Ууҗмин баран илрхлә,

Экләд өнцг болһнас,

Энд, тенд-булңгас

Эврәд, әмләд көндрдг

Элстин өрүнд дуртав.

Чиигин сувсар авлгдсн

Чивтхлсн модна ацмуд,

Амар дүүрәд хавлгдсн

Аршан цевр аһар,

Балын амтар балһулсн

Бамб цецгин үнр,

Хамр таангрулҗ киилүлсн

Хамг- сәәхн сенр.

Балһсна әмдрлиг сергәһәд,

Байрин өдрәр экллднә,

Бәәсәрн цуһар адһлдад,

Бәәр-бәәрән темцлднә.

Тегш насни бичкдүд

Тенд-эндән бүрглднә,

Темдгтә- школ болһнан

Темцәд, адһҗ гүүлднә.

Теднә тургланла авлцад,

Тосхачнр бас цүврлднә,

Тоста көдлмшч хувцта

Торд-торд адһлдна.

Күмни көндрләг дахад,

Күрҗңнсн машидин ә

Күгдләд, балһсиг авлад,

Күчндән орҗ ниилнә.

Энд-тенд ниргәд,

Элсн, чолун бүргәд,

Элвг теегин цолд

Элст минь сергәд.

Өдрин урһлтыг дахад,

Өслтин урмд ниилнә.

Өнцг дөрвн шанаһарн

Өмәрән эрвҗ делнә.

Җирһлин сиилврнь сәәхрәд,

Җирһл метәр буслна.

Җилктә оңһцшң нәәхләд,

Җивәд делссн болна.

Әмтәхн дурни таалыг

Әрүн, өнр хөвтәһим,

Баһ насни зүркиг

Байрин эркн агчмтаһим

Кевтнь авлҗ авсн,

Көөрк, кишгм болсн,

Күндлгч Элст балһсн,

Кезәчн мини әмнч.