Главная Случайная страница


Полезное:

Как сделать разговор полезным и приятным Как сделать объемную звезду своими руками Как сделать то, что делать не хочется? Как сделать погремушку Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами Как сделать идею коммерческой Как сделать хорошую растяжку ног? Как сделать наш разум здоровым? Как сделать, чтобы люди обманывали меньше Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили? Как сделать лучше себе и другим людям Как сделать свидание интересным?


Категории:

АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника






Сурврмуд болн даалһвр.





1.Шарада баатр ямаран күн бәәҗ?

2.Шарада баатр кен гидг баатрла бәәр бәрлдв?

3. Туулиг әңглтн, зура тогтатн.

Аңһр» болн җанһрчнр.

«Җаңһр»

Хальмг келн улс кезән - кезәнәс нааран чилш уга олн тууль, тууҗ, үлгүр хадһла юмн. Болв, тууль, тууҗ, үлгүр дотрас урн сәәхн чимлһәрн, уха өггч сурһмҗарн үлү болгчнь «Җаңһр» мөн. «Җаңһр»-хальмг улсин келнә билгин нер һарсн баатрльг үүдәвр.

«Бидн, хальмг бичкдүд, хаврин асхнд ишкә герт цуглрад, җаңһрчиг чиңнхләрн, кииһән авдг уга биләвидн,- тедү дүңгә сәәхнәр җаңһрч кезәнә цагин баатрмудын тускар, тер «сәәхн цагин» тускар, баатрмудын зөрмг үүлдврмүдин тускар келҗ өгдг билә»,- гиҗ хальмг баатр генерал Ока Городовиков келсн болдг.

«Җаңһриг» хальмг улс Алтад бәәх цагтан, ик кезәнә, тавн зу һар җил хооран үүдәҗ һарһсмн.

Тооһарн цөөкн хальмг улс (дөрвн өөрд) олн зүсн дәәсдләрн ноолдҗ, бийән харсҗ бәәсмн. Орн- нутган, келн улсан харсгч дәәнд Хоңһр, Савр, Санл, Җаңһр мет күчтә баатрмуд туурсмн. Догшн Шар Гүрг, Әәх Догшн Маңна хан, Хар Кинс болн ик олн маңһсмуд хальмг улсин хортн - дәәснь болҗ «Җаңһрт» үзүлгднә. Дәәсн ямаран күчтә болв чигн хальмг баатрмуд аштнь диилнә.

Баатрмудын орн- нутгнь – «Үкл уга мөңк, үрглҗд хөрн тавн насни дүрәр бәәдг» әмтстә, бүр- бүр хурта, сер- сер салькта, үвл уга хаврин кевәр, зун уга намрин кевәр бәәдг- Бумбин орн болҗ һарна. Иим җирһлтә Бумбин орнд, дән уга, төвкнүн, мөңкинд амулң эдлҗ бәәхнь күсл болад йовдг бәәсмн. Болв, тавн зун җил хооран тиим җирһл зүүднд орхас биш, нүднд үзгдшго юмн билә.

400 җил хооран хальмг келн улс Әрәсәһүр ирҗ, аһу ик орс келн улсла элг бәрлдәд, ах- дүүһинәр бәәв. Шинәс учрсн төрскн нутган- Әрәсәг харсад, хальмг улс кесг дәәнд орлцсмн. Тер олн дәәнд хальмгуд «Җаңһрин» баатрмуд метәр зөрглҗ, мах- цусан өгч, баатр- зөрмг йовдлмударн олн келн улс дундан туурсмн.

Хальмг улсин туурсн «Җаңһр» өдгә цагт орс келәр һарсн бәәнә. Эпосиг бүклднь һарһсн бәәнә. «Җаңһриг» Моңһл Улсин Республикд бас бүклднь һарһсн бәәнә. «Җаңһриг» Европин орн- нутгудын кесг номтнр бас сәәнәр меднә.

«Илиада»,«Одиссея»,«Давид Сасунский»,«Калевала», «Манас»,«Игорин цергин туск үг» гидг алдршсн олн эпосмудла әдлцсн мана «Җаңһр» кесг зун җилд умшсн улсин өврмҗ болх мөн. Урн сәәхн келнь- келнә көрңгд немр, утхнь- уха орулм урсхлта булг, орн- нутган хархдан сүзглсн баатрмудын дурнь- олн умшачнрт сурһмҗ.

Аңһрчнр.

Хальмг келн улсин урн үгин деед өргл болсн бахмҗта сәәхн үүдәвр

«Җаңһр» мана цаг күртл күрәд ирҗ хадһлгддг учрнь- җанһрчнрин урн сәәхн эрдм. Эн ачта эрдмтнрин нилчәр «Җаңһрин» хөр һар бөлг манд зөөр болҗ, бичгдҗ үлдсн мөн. Җаңһрчнр – хальмгин аһу ик билгчнр. Эднә күңкл ухан, сарул чееҗ, хурц, мергн билг кесг миңһн шүлгтә ик, ут бөлгүд хадһлҗ йовад, бичүлҗ, дегтрт хүврәсмн.

Кедү үйдән, кедү зун җилд мергн җаңһрчнр үрн- садарн, билгчнрәр дамҗулҗ «Җаңһрин» сәәхн бөлгүд хадһлҗ үлдәҗ йовсн болх! Эцкәс көвүнд, үйәс үйд үлдә йовҗ, урн чимлһнь улм ясрад, утх- ухань, сурһмҗ өггч әрүн чинрнь улм немгдә йовҗ, умшсн, соңссн күүнә уха авлм урн бүтәл болҗ тохрсн «Җаңһр» мана цагт дәкж хүвршго, өңгән геешго сувсн мет болҗ, мөңкрҗ үлдв. Ач иктә күңкл җаңһрчнр урд цагт олн бәәсмн. Болв, теднә нерд мана цаг күртл хадһлгдҗ ирсмн уга..

Кезәнә, Дөрвн Өөрдин цагт, хуучн Хальмг таңһчин цагт җаңһрчнр әәмгәс әәмг кедәд, нутгас нутг кедәд, олн хурсн һазр эргәд, «Җаңһр» дуулдг бәәсмн. Күүкнә хүрм, көвүнә гер авлһн, олна хург болҗах, олн күн цуглрсн һазрт көгшн буурл җаңһрч өвгн ирҗ дуулдг, эрдм үзүлдг бәәҗ.

Җаңһрчд эмәлтә мөр, терг илгәһәд, авхулад чигн дуулулдг санҗ. Деед бийд, күндтә ормд, дунд цаһан ширдг делгәд, ик гидгәр күндлҗ суулһад, ундынь өгч амраһад, «Җаңһр» дуулхинь сурдг бәәсмн. Җаңһрч өвгн, өвдглж сууһад, хууран һартан авад, чашкурлҗ айслулад, җиңнсн сәәхн дууһар:

«Эрднин экн цагт» гиһәд эклхлә, цуглрсн улс тагчг болад, бәәсн оньган дуучд өгәд, чиңнәд суудг.

Җаңһрчин дуулсиг соңсачнр тодлад, баатрин зовлң- җирһл үзсн болад, һазр дор чигн орад, теңгр деер чигн һарад, санаһарн хортнла дәәллдсн болад, Хоңһр мет зөргтә, чидлтә, Миңгъян мет сәәхн, Савр мет һавшун, Санл мет һольшг, Алтн Чееж мет медрлтә, күңкл болсн болад оддг бәәсмн.

Зәрмснь халурхад, хәәкрәд, зәрмснь ик өргмҗтә һазрт махлаһарн һазр цокад, бослдад оддг. «Көөрк!», «Хәәмнь!», «Э-эдь!» гиһәд хәәкрснь соңсгддг билә гиҗ, сән җаңһрчнр чиңнҗ йовсн көгшд ода келнә. Җаңһрчнрин эрдм тедү дүңгә сүртә, күүнә зүрк авлм күчтә бәәсмн. Кезәнә, 200 һар җил хооран, Увш хаана цагт, кецү гидг эрдмтә, кесг бөлг меддг алдршсн җаңһрч бәәҗ гиҗ номт Бергманн бичнә. Зуг нернь уга. Неринь күн медхш.

Түүнәс нааран, 1850- 1870 җилмүд алднд Поврам, түүнә көвүн Санҗ гиҗ, Авһнр әәмгт (Приозерн район) йовҗ. Поврама Санҗин көвүн Бука гидг нертә җаңһрч теднә хөөн йовҗ. Эднәс 1862 җилд «Догшн Хар Гүрг» гидг сәәхн бөлг бичгдҗ. «Догшн Хар Кинс» гидг сәәхн бөлг, Иҗл деер, Баһ Цоохр нутга җаңһрчас бас тер җилд бичҗ авгдсмн. Зуг җаңһрчин нернь эс тодлгдҗ.

Болв, 1908 җилд нернь туурсн җаңһрч Ээлән Овла олдсмн. Овлаһас арвн бөлг бичҗ авч. Советин йосна цагт олна билгиг зөөр гиҗ үнләд, оньган өгч цуглулдг болсн кемд Басңга Мукөвүн, Шавалин Дава, Лиҗин Төөлт, Коозан Анҗука, Чован Ара, Балдра Наснк гидг жаңһрчнр олдсмн. Эднәс кесг бөлг бичгдв.

Date: 2016-07-20; view: 460; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА...



mydocx.ru - 2015-2024 year. (0.006 sec.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав - Пожаловаться на публикацию