Бичкд, баһ наста кү йөрәлһн

Ут нас наслҗ,

Утьлта җирһл эдлҗ,

Аавдан ачта болҗ,

Ээҗдән ээлтә болҗ,

Төрскндән туста болҗ,

Түмн олндан нертә болҗ,

Нарн мет герлтҗ,

Намч мет делгрҗ,

Нәр-наадар цеңгҗ,

Найн нас наслҗ,

Насн турш җирһҗ,

Улс дундан алдшрҗ,

Олн дундан цол зүүҗ,

Зун нас наслҗ,

Зун намр үзҗ,

Үрглҗд эрүл, менд,

Өвчн, шалтгас зәәлҗ,

Өлзәтә җирһләр җирһтхә.

Наста күүнә өөнин йөрәл

Зун нас наслҗ,

Зун хавр үзҗ,

Үрн, ачиннь сәәниг үз,

Үрә дааһнаннь хурдниг үз,

Ачнран таньшго өнр бол,

Агтан таньшго байн бол,

Үрән таньшго өнр бол,

Үрәһән таньшго байн бол,

Ут нас наслҗ,

Утльта[11] җирһл үзҗ,

Цаһан сәәхн саната

Цал буурл өвгн бол!

Сурврмуд болн даалһврмуд.

1.Шин гер-бүл болҗах баһчудт көгшд ямаран селвг өгч йөрәҗәнә?

2. «Ачнртан таньшго өнр бол» гисиг тадн яһҗ тәәлнәт?

3. Йөрәл дуралһад, өөрхн утхтаһар келҗ үзтн.

4. 1-2 йөрәл чееҗәр дастн.

Магталмуд

Хальмг күн хурц урн үгд дурта болна. Амн үгин зөөрт магталмуд ончта орм эзлнә. «Магтад оркхларн -өргәд оркдг» хальмг келнә урн билгин нег сәәхн янзнь магталмуд олн җилин эргцд эдлгдҗ, келлһнә нег чинртә хүвнь болҗ бәәхнь орта.

Магталмуд олн шинҗсәрн йөрәлд өөрхн. Магтал йөрәлшң үгин ид-сидт[12] иткәд үүдәгдсн болдг. Аңхн[13] цагин күн мел келсәр болх гиҗ сандг, үгин сидт йорлдг бәәсмн. Заң-үүлин үүл-чинриг, аһулһиг дахулҗ, учринь илткҗ, йөрәл, магтал келгддг. Болвчн эн хойр зокъялыг йилһҗәх темдг бас бәәнә. Үлгүрлхд, йөрәл иргчин сәәг дурдҗ магтна, магталд өргдҗҗ буульгдҗах юмн өдгә цагт үзүлгдҗ дүрслгднә.

Магталыг аһулһарнь олн әңгд хуваҗ болхмн. Баатр эриг, һольшг эмиг, һазр-ус, аң-шову, мал-аһрус эн тоотыг магталд орулҗ, ке сәәхн үгәр тодрхалҗ келдг.

Хамгин түрүнд магтал хальмг олн-әмтнә дуулвр «Җаңһрт» харһна. Үлгүрләд келхд, өргмҗин авцар келгдсн тоот «Җаңһрт» олн, тедн дунд Бумбин орна магтал, баатрмудын магталмуд, Аһ Шавдлын магтал темдглҗ болхмн.

«Җаңһрин» баатрмуд эврә күлг мөртә. Мөрн баатр күүнә хойрдгч әмн болҗана, мөрн баатрин хамгин өөрхн нөкд, юңгад гихлә ноолдсн кемд эврәннь дөң - тусан баатрт эн күргнә.Тегәдчн күлгин магталмуд амн үгин зөөрт өргнәр харһна.

Күлгин магтал

Өмн хойр көлән

Өдрә һазрт тәвәд,

Ар хойр көлән

Хонга һазрт хаяд,

Өргәрн һазр дөңнәд,

Өвцүһәрн һазр шудрад,

Өлңгәс боссн

Өл цаһан туула мет

Өрвкәд йовна…

Туруһаснь өсрсн шавр

Тенд, энд тусад,

Теегт болзатын бор уул болад,

Тонталдад үлдәд йовна.

Адуч күүнә магтал

Арһмҗ ахр болв чигн

Алдл уга хайдг,

Адун маната болв чигн

Әл уга ордг,

Чонас бишңкинь унсн,

Чолунас бишңкинь эдлсн,

Адуна манад нөөрнь хатсн,

Арһмҗин килһснд альхн шатсн.

***

Нүкн болсн бөөргт[14],

Нүдн чичм харңһуд,

Алдл уга хаяд,

Тәвл уга татдг,

Туульсн мөрнәс унад уга,

Тордсн агтыг алдад уга,

Аля-дүүвр залу-

Арһмҗин хан-адуч.