Зекті жөке. Жөке ағаштар тұқымдасы.

Tilia cordate mill Tiliaceal

Сипаттама. Биіктігі 25-м-ге дейін жететін ағаш. Діңі жуан, қоңыр түсті, сайлы, қабықты болады. Жас бұтақтарының қабығы қызғылт қоңыр түсті. Жапырақтары жүрек тәрізді, ұзындығы 5-10 см, жапырақ тақтасының үстіңгі беті қою жасыл, астыңғы жағы ақшыл-жасыл түсті, жиектері үшкір түс тәрізді жиектелген. Гүлдері жапырақ қолтығында 3-тен 11-ге дейін қалқанша гүл шоғырын құрап орналасқан. Жөке гүлінің ұзындығы 3-4мм, тостағаншасы жапырақшалы 5 реңсіз күлте, 30 аталықтан, бір аналықтан тұрады. Жемісі көп ұялы, көп тұқымды қауашақ. Маусымнан тамызға дейін гүлдейді.

Таралуы. Қостанайда, Алтайда, Бетпақ далада, Іле, Күнгей Қырғыз Алатауларында, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі. Еліміздің Европалық бөлігінде, Кавказда, Батыс Сібірде, Батыс Европада, Балканда, Кіші Азияда таралған.

Дайындалуы. Дәрі жасау үшін жөкенің гүлдерін /Flores Tiliae/ пайдаланады. Гүлдену кезінде гүл шоғыры мен күлтешелерін жинап, жұқалап жайып, көлеңкелі жерде кептіргіштерде 40-50⁰ температурада кептіруге болады. Жинауды құрғақ кезде, тек күндіз жүргізу қажет.

Сыртқы белгілері. Гүлдері қос жынысты, тостағаншасы 5 жапырақшалы, гүл тостағаншалары сопақша, сұрғылт-жасыл болып келген. Гүл тәжі сопақша, жалаңаш, дәмі тәттілеу болады.

Сандық көрсеткіштер. Ылғалдылығы 13% -тен, дақтары бар гүл шоғырлары 2% -тен, қарайған дақтары бар гүл шоғырлары 4%-тен, органикаоық қосылыстары 0,3% -тен, минералдық қосылыстары 0,1%- тен жоғары болмауы керек.

Химиялық құрамы. Гүлінің құрамында флавоноидтар 4-5%, тилианин, кварцетин, кемпферолдың глюкозидтері, полисахаридтер 7-10%, олардың ішінде глюкоза, рамноза, арабиноза, галактурон қышқылы болады.

Бұлардан басқауштерпеноидтар, фенол қышқылдары, С витамині бар.

Қолданылуы. Ғылыми медицинада қабынуға қарсы, бүркегіш дәрі ретінде қолданады. Ауыз қуысының ауруларындағ бронхитте қолданады.

Дәрі-дәрмектер. Қайнатпа тұндырма. Тері шығаратын, дәрілердің құрамына енеді.

Лекциялық сабақ 5