Сукцессии и климакс лесных экосистем. Причины и классификация смен пород. Взаимосмены основных лесообразователей

Сукцессия – последовательное направленное изменение экосистемы в результате действия внешних и внутренних причин.

Первичная сукцессия – начинается с формирования биоценоза на незаселённом пространстве (субстрате).

Вторичная сукцессия – начинается в пространстве, с которого удалены важнейшие части прежнего биоценоза.

Климакс – предел, обусловленный биотопом, к которому ассимпатично приближается биоценоз экосистемы.

Деструктивные сукцессии – сукцессии, которые не завершились окончательным климаксом.

Прогрессивная сукцессия – изменения в сторону климакса, а обратные – регрессивная сукцессия.

Г.Ф.Марозаў выдзяляў наступныя групы прычын змены парод:

1) кліматычныя фактары;

2) біялагічныя і экалагічныя асаблівасці саміх дрэвавых парод;

3) антрапагенныя фактары.

Часцей адбываецца змена елкі, сасны і дуба драбналісцевымі пародамі, дуба яго спадарожнікамі, сасны дубам і елкай. Змена парод магчыма ў зоне іх сумеснага разпаўсюджвання і пры адпаведнасці лесараслінных умоў біялагічным асаблівасцям пералічаных парод. Аднак змену хваёвых і дуба драбналісцевымі патрэбна дапускаць у абмежаваных маштабах, паколькі ў выніку такіх змен зніжаецца агульная прадукцыйнасць, а таксама таварнасць і таксавая вартасць насаджэння. Таму змена парод можа быць станоўчай і пажаданай толькі ў тых выпадках, калі ў тых ці іншых лесараслінных умовах менш каштоўная парода змяняецца больш каштоўнай.

У.М.Сукачоў (1954 г.) дае наступную класіфікацыю сукцэсій:

1. Сінгенетычныя - вынік размнажэння і рассялення раслін; вызываюць сінгенез (з¢яўленне) другога фітацэнозу на месцы зыходнага.

2. Эндаэкагенетычныя - вынік змянення асяроддзя фітацэнозу і экалагічных умоў яго месцаіснавання. Да гэтай катэгорыі змен адносяцца эндагенна-дыгрэсіўная, узнаўляючая (дэмутацыйная) і эндаэкагенетычная змены прыроднай (непарушанай) расліннасці.

3. Голагенетычныя - вынік змянення больш вялікага адзінства, у састаў якога ўваходзіць дадзены біягеацэноз.

4. Экзаэкагенетычныя - назіраюцца пад уплывам змянення экалагічных умоў, выкліканых знешнімі прычынамі. Яны, у сваю чаргу, падраздзяляюцца на клімата-, эдафа-, піра-, заа- і антрапагенныя.

5. Філацэнагенетычныя змены - вынік эвалюцыйных змяненняў відаў раслін, якія ўтвараюць фітацэноз, гэта значыць - паслядоўная і безупынная эвалюцыя асацыяцый, якую яны прайшлі ў геалагічна працяглы час.

П.Д.Ярашэнка (1961 г.) прапанаваў некалькі іншае размеркаванне змен парод:

1. Агульныя змены, якія зведваюць раслінныя зоны і вобласці, прадстаўлены значнай колькасцю фітацэнозаў.

2. Асобныя, якія назіраюцца незалежна ад агульных змен і ажыццяўляюцца ў асобных фітацэнозах.

3. Эвалюцыя фітацэнозаў - сінонім філацэнагенезу.