Логопедтік пунктің қызметін ұйымдастыру тәртібі 5 page

Бақылау сүракіар мен тапсырмалар:

- Көруінде ауытқуы бар балалардың арнайы білім алу процесін сипаттаныз.

- Көруінде ауыткуы бар балалармен жүргізілетін түзету-дамыту жүмысының негізгі бағыттары қандай?

- Көруінде ауыткуы бар түлғалардың кәсіби білім алу мүмкіндіктері атты тақырыпка баяндама дайындаңыз.

Әдебиеттер:

- Основы тифлопедагогики ІЗ.П.Ермаков, Т.А.Якунин /учебное пособие - М,- 2000 г

- Коррекционная педагогика и специапьная психология. Словарь - Ярославль 1999.

- Специапьная псдагогика/Под ред. Н.М.Назаровой.- М.- 2001.

Дәріс № 34-35

Аутизм жагдайдагы түлгаларга арнайы білім беру жүнесі Жоспары:

- Ерте жастағы аутизм туралы түсінік, клиникалык-психологиялық- педагогикалық сипаттама

- Аутизм жагдайындагы балапарга түзету - гіедагогикалык көмек көрсету

Түсініктер: аутизм, әхолалия.

1. Ерте жастағы аугизм туралы түсінік, клиникалық-психологиялық- педагогикалык сииаттама

Аутизм - бапа дамуындағы ауытқушылықгын ауыр түрі, ол әлеуметтік ортамен қарым-қатынастың жоқгығын білдіреді. Симптом ретінде аутизм көптеген психикалық ауруларда кездеседі, бірақ кейбір жағдайларда ерте жастан байкапыгт, бапа дамуына кері әсерін тигізеді. Кұл жағдайды ерте балапык аутизм (БЕА) синдромы деп атайды. Ол болса психикалык даму закымдапуының бір нұскасы ретінде қарастырылады. Сонымен катар бала бойында аутизмнің кейбір клиникалык керіністері байкалса оны - аутистикалык тұлғалық қасиеттер деп атайды. Нақтысимптом ретінде 2-3 жаска карай қалыптасуы мумкін.

Ең апғаш аутизм деген терминді 1912 жылы швейцар елінің психиатірі Ә.Бләйхер ұсынған. Аутизм ауруын бірінші ашып зерттеген америка психиатірі (1943 ж) - Лео Каннер. Балапык аутизмі әр турлі болады және зиятпен сөйлеу дамуының деңгейлері әр түрлі болады. Л.Каннер бойынша ерте балалық шактағы аутизм синдромы келесі үш көрсеткішті біріктіреді: аутистикапык уайымдар, стереотипті, үйреншікті, бір калыпты мінез-құлық, сөйлеу тілінде ерекше сипаттағы кемістіктер.

Қазіргі уақытта аутизмнің нақгы себептері анық зерттелмеген. Көп гапымдардың деректері бойынша аутизммен ауырған балалардың себебі орталық жүйке жүйенің бұзылуы салдарынан болады. Тұкым қуалаушылық фактордың әсері мол екенің көптеген зерттеушілер мойындайды. Сонымен бірге мидың органикалык зақымдалуы да аугист балаларда жиі кездесетін көрініс.

Тұқым куалаушылык хромосомалық өзгерістер, зат алмасу өзгерістері, анасы жүкті және туу кезінде алған жарақаттар, нейроинфекциялар, т.б. барлығыда жағымсыз әсер ету мүмкіндігі бар.

Кейде аутист бала туған кезде ерекше болады: солғын, тамақ сұрап мазаламайды, жөргек суланса және бір жері ауырса сезбейді. өскен кезде ештеңеге қызықпайды, кейбір сөздерді немесе сөйлемдерді кағып апып, түсінбей кайталай береді. Жақын адамдармен, анасымен байланысты симбиотикалык (әмоционалды емес), сондыктан жақын адамдарды түсіну, аяу, көну деген ұғым жоқ.

Аутист бала- ерке, тәртіпсіз сияқгы әсер береді, бірақ диагнозды ерте қойып, ерте емдесе баланы жазып апуға болады. Аутист бала ешкіммен арапаспайды, тұйық болады, яғни ешкіммен қатынаспайды.

Жалпы тұйык мінез әр түрлі себептерге байланысты.:

- Баланың жеке мінезіне

- Көру мен есту кемістігіне.

- Зияттың жетілмеуіне

- Сөйлеу аппаратының бұзылгандығына >

- Невротикалық өзгерістерге.

- Ұзақуақыт қарым-катынассыз қапғандыққа (госпитализм)

Аутист бала: қоршаған ортаға, қоғамға мүлде қызықпайды; тұрақты қорқыныштар пайда болады; агрессия; тұрақты бағытта; өзіне- өзі агрессиялы, кол жұмсау; бала ескен сайын сейлеу мен зият дамуы темендейді. Аутист балапардың назарын адамға және баска нысандага аудару және оган бірнәрсе үйрету киын. Ауру бапа өзіне айткан сездерге, сұрақгарға және атын аттап шакырғанга кеңіл аудармайды, естімеген керең сиякты болып керінеді.

ерте жастан байкапыгт, бапа дамуына кері әсерін тигізеді. Кұл жағдайды ерте балапык аутизм (БЕА) синдромы деп атайды. Ол болса психикалык даму закымдапуының бір нұскасы ретінде қарастырылады. Сонымен катар бала бойында аутизмнің кейбір клиникалык керіністері байкалса оны - аутистикалык тұлғалық қасиеттер деп атайды. Нақтысимптом ретінде 2-3 жаска карай қалыптасуы мумкін.

Ең апғаш аутизм деген терминді 1912 жылы швейцар елінің психиатірі Ә.Бләйхер ұсынған. Аутизм ауруын бірінші ашып зерттеген америка психиатірі (1943 ж) - Лео Каннер. Балапык аутизмі әр турлі болады және зиятпен сөйлеу дамуының деңгейлері әр түрлі болады. Л.Каннер бойынша ерте балалық шактағы аутизм синдромы келесі үш көрсеткішті біріктіреді: аутистикапык уайымдар, стереотипті, үйреншікті, бір калыпты мінез-құлық, сөйлеу тілінде ерекше сипаттағы кемістіктер.

Қазіргі уақытта аутизмнің нақгы себептері анық зерттелмеген. Көп гапымдардың деректері бойынша аутизммен ауырған балалардың себебі орталық жүйке жүйенің бұзылуы салдарынан болады. Тұкым қуалаушылық фактордың әсері мол екенің көптеген зерттеушілер мойындайды. Сонымен бірге мидың органикалык зақымдалуы да аугист балаларда жиі кездесетін көрініс.

Тұқым куалаушылык хромосомалық өзгерістер, зат алмасу өзгерістері, анасы жүкті және туу кезінде алған жарақаттар, нейроинфекциялар, т.б. барлығыда жағымсыз әсер ету мүмкіндігі бар.

Кейде аутист бала туған кезде ерекше болады: солғын, тамақ сұрап мазаламайды, жөргек суланса және бір жері ауырса сезбейді. өскен кезде ештеңеге қызықпайды, кейбір сөздерді немесе сөйлемдерді кағып апып, түсінбей кайталай береді. Жақын адамдармен, анасымен байланысты симбиотикалык (әмоционалды емес), сондыктан жақын адамдарды түсіну, аяу, көну деген ұғым жоқ.

Аутист бала- ерке, тәртіпсіз сияқгы әсер береді, бірақ диагнозды ерте қойып, ерте емдесе баланы жазып апуға болады. Аутист бала ешкіммен арапаспайды, тұйық болады, яғни ешкіммен қатынаспайды.

Жалпы тұйык мінез әр түрлі себептерге байланысты.:

- Баланың жеке мінезіне

- Көру мен есту кемістігіне.

- Зияттың жетілмеуіне

- Сөйлеу аппаратының бұзылгандығына >

- Невротикалық өзгерістерге.

- Ұзақуақыт қарым-катынассыз қапғандыққа (госпитализм)

Аутист бала: қоршаған ортаға, қоғамға мүлде қызықпайды; тұрақты қорқыныштар пайда болады; агрессия; тұрақты бағытта; өзіне- өзі агрессиялы, кол жұмсау; бала ескен сайын сейлеу мен зият дамуы темендейді. Аутист балапардың назарын адамға және баска нысандага аудару және оган бірнәрсе үйрету киын. Ауру бапа өзіне айткан сездерге, сұрақгарға және атын аттап шакырғанга кеңіл аудармайды, естімеген керең сиякты болып керінеді.

Л.Каннер аутизмді нақтыпсихикалық дамудын бұзылуы деп тапкан және келесі көрсеткіштерін ажыраткан:

- Жапғызыдыкты жақсы көру.

- Әмоциялык тұргыдан ешкіммен катынаспау.

- Ешкашан адаммен көзбе-көз кездеспеу.

- Мимикасынын, дауысының, дыбысының ыргагының, жестарының

болмауы.

- Багытының шарттары тұракты болуына тырысуы бәрі біркелкі болыгі

өзгермеуі керек.

- Біркелкі кимылдарды кайтапай береді (мысалы: теңселеді, сікілейді,

секіреді, бірдей дыбыстарды шыгарады, бір сөздерді кайтапай береді).

Кейбір, өзі калаган нәрселерден айырылгысы келмейді.

Аутист баланың сөйлеу процесі бұзылгандыкган, олардың 50 % пайызында мутизм болады және әхолапия жиі болады. (әхолалия- бір естіген дыбысты, сөзді, сейлемді еріксіз кайталай беру. Жіктеу есімдігін пайдалана алмайды, ягни білмейді, өзін: «сен, ол» дейді немесе өзін-өзін атайды. Керекті нәрсені жақсы сейлемдермен айтады. Мысалы: су беру керек, шыгу керегі жок.

Аутист бапа сүрак қоймайды және жауап та бермейді, мимика, жест аркылы карым катынас жасаудан бас тартады. Аутизм өте ерте белгілі болады, ягни 3 жасқа дейін анықталады.

Аутист балалардың моторикасы, сенсорикасы, зейіні, есі, сөйлеуі, ойлауы, қасіреті, қайгыруы бұзылган. Аутист балаларды 4- топқа бөлуге болады:

- аурудың ауыр көрінісімен сипатталатын топтагы балалар безушілік, ортадаң оқшалау, еш нәрсеге көңіл аудармау ерекшеленеді, көп уақытта түңіледі. Мұндай балалар сөйлемейді, адамдарга, адамның көзіне және бір нәрсеге көзін тікпейді, күлмсйді, жыламайды. Атын атап шакырганда үндемей, дыбыс шыгармай, ешқандай реакция білдірмейді. Олар бір жері ауырып жарақаттанса, қарындары ашып, тонганың сезбейді. Үй ішінде багытсыз ары- бері жүреді, жиџаздардың үстіне шыгады, терезенің алдында тиіспесең бірнеше сагаттар бойы тұруы мүмкін. Үлкен адам мұндай баланың назарын өзіне аударайын деп тырысқан жагдайда, бала айқайлайды, жылайды, төбелеседі, түкіреді, тырнайды, ягни қатты карсылык көрсетеді.

- Бұл топтын балалары адамның көзіне карамайды, баска нәрселерге де көзін кадап, багытты түрде қарай алмайды, бірак нәрселердің өздері, өздерінің түрлері мен дыбысымен сырткы пішінімен балардың назарын өздеріне аударткызады. Мысалы: кілсм немесе апаша біткенше жүре береді.

Бұл балапардың бір калыптылыгы: сагаттар бойы терезеде отырып, бір багытка карап отырады. Ал бір нәрсе керек болса, олар үлкен адамды ертіп апарып, керекті нәрсеге колын салады.

Балалар аздап белсенді, олар қоршаган ортадан толык безбеген; бетінде коркыныш бар, қимылдары еркін емес, сөздері түсініксіз, бір сөзді қайталай береді (әхолалия); күрмеліп сөйлейді, қимылдары импульсивті, ягни отырып - отырып аякасты жүгіріп кетеді, өзін- өзі жарақаттайды. Бұл топтагы бапалар ете дауласқыш, еш өкінбейді, бәрін керісінше жасайды. Бала өзіне ұрысканды қапайды. тек өзі сөйлейді, ешкімді тындамайды, сөйлеткізбейді. Сөйлегені өте жылдам, дыбысы катты. Сөзі- монолог түрінде. Кейде ересек адам сияқты, күрделі сөздермен сейлейді, бірак магынасын түсінбейді. Сөз коры жаксы, біракта диапог кұрастыра алмайды.

4) Бұл балапарда аутизмнін жеңіл түрі. Балалардың мимикасы шектеулі, аландаушы болып келеді, сондыктан сөздері жай, көздеріне карай алады, бірақ тұрақсыз. Олар ұялшак, жасқаншак болады. Олар өтірік айту, апдауды білмейді.

2. Аутизм жагдайындағы балаларга түзету - педагогикалык комек көрсету

Ресей галымдардың мәліметтері бойынша уақытмен түзетушілік көмек көрсетілген жагдайда аутист балалардың 60% жалпы білім беру багдарламалар бойынша, 30% арнайы білім беру багдарлама бойынша оқуға кабілетті, ал 10% отбасында әлеуметтенуге мүмкіндіктері бар. Бірақ түзетушілік көмексіз қалган жагдайдағы балалардың 75% әлеуметтік ортаға бейімделе апамайды, 22-23% шамалы бейімделеді, тек 2-3% әлеуметтік бейімделудің жеткілікті деңгейіне жетеді.

Аутист бапаларга арнайы көмек корсету жүйесі өткен ғасырдыц 60 жылдарында алғаш рет АҚШ пен Батыс Еуропа елдерінде қапыптуын бастаған. Еуропада ен бірінше аутист балаларга арналған мектеп Дания елінде 1920 жылы ашылған.Кейін кейбір жекеменшік мекемелер аутист балапарға көмек керсетуді бастаған, бірақ ол кезде, нақты оқыту мен түзетудің әдіснамалық, гылыми негіздемесі болмаган.

Қазіргі уақытта балалық ерте шактағы аутизмді түзетудің әдістемелік негіздері әр түрлі. Жиі кездесетін бихевиористік психологияның негізінде операнттік оқыту (мінез-құлықтык емдеу).

Бұл түзету әдісі АҚШ - та және баска да елдерде кеңінен тараған. Әдістің негізі - қажетгі қылықты, әрекетті қалыптастыру үшін сыртқы жагдайларды арнайы камтамасыз ету, әлеуметтік-тұрмыстык бейімделу, сейлеу тілін дамыту, оқу немесе еңбек ету дағдыларына үйрету. Бұл әдіс бойынша окытылган бапалардың 50-60% жаппы мектеп бағдарламасын меңгере алады. кейін орта, жоғары оку орындарында оқуын жалгастырады.

Оперантгік оқыту әдістен баска шет елдерде ТЕАССН атты бағдарлама (Ә.Шоплер, Р.Райхлебер), холдинг-терапия (М.Уәлш), күнделікті өмір сүру жағдайын қамтамасыз ету аркылы емдеу (К.Китахара) т.б. тәжірибеде жиі гіайдаланады.

Ресейлік тәжірибеде ең танымал К.С. Лебединская мен О.С. Никольскаяның аутизмді түзетудің кешенді медициналық-психологиялык- педагогикапық әдістемесі. Бұл әдістеменің негізгі ерекшелігі дәрігер (психиатр), педагог пен психологтардың бірлесе, тығыз байланыста жұмыс жасау.

Өткен гасырдын ортасынан бастап бапалык ерте жастагы аутизмді зертгеулер басталуына карамастан, казіргі уакытка дейін арнайы кешенді көмек көрсету жұйесі кұрастырылмаган.

Бұл жерде кейбір балаларды жалпы мектептегі арнайы сыныптарда оқыту тәжірибесі бар екенің айту керек. Бірак сол балаларга арнайы психологиялық-педагогикалык қолдау көрсету қажеттілігі негізгі талап.

Сонымен арнайы педагогикада балапық ерте жастагы аутизм жагдайындағы балаларды оқыту мен тәрбиелеу, арнайы көмек корсету кұрделі мәселе болып тұр, гылыми, әдістемелік зерттеулер мен тәжірибені кенейтуді талап етеді.

Бакылау сұрақтар мен тапсырмалар:

- Бапалық ерте жастағы аутизм синдромына сипатгама берініз.

- Аутизмді түзету саласындагы негізгі әдістемелер қандай? Сипатганыз.

- Аутист тұлгалардың әлеуметтену мүмкіндіктері бар ма, жаубыңызды дәлелдеңіз.

Әдебиет:

- Специапьная педагогика /Под ред. Н.М.Назаровой. - М. - 2001.

- Лебединская К.С., Никольская О.С. Дети с нарушениями общения. М. - 1989.

Дәріс № 36-37 Тірек-кимыл-қозғалысында ауыгкуы бар тұлғаларға арнайы білім беру

Жоспар:

- Тірек-қимыл-қозгалысында ауытқуы бар балалар

- Тірек қимыл-қозғалысында ауыткуы бар тұлғаларга арнайы білім беру

Түсініктер: сап ауруы, кимыл-қозгалыстагы ауытқуылар.

1. Тірек-қимыл-қозғалысында ауытқуы бар балалар

Тірек-қимыл-қозғалысындагы (ТҚҚ) жарақаттар және туа біткен немесе жүре пайда болған аурулар 5-7% балаларда байқалады. Тірек-кимыл- қозгалыстагы ауытқулардың түрлері:

- Жүйке жүйесінің аурулары: балалық церебральды сап ауруы (БЦС), полиемиелит.

- ТҚҚ ауытқуларының туа біткен дерті: омыртқа дамуындагы кемістік (сколиоз)), аяк-қолдың толық жетілмеуі, туа жаңбас сүйегің шыгып кетуі, қол саусактарының кемтар дамуы.

3. ТҚҚ -нің жаракаттануынан болған аурулар мен кемістіктер: бас мидың және аяк - колдың жаракаттануы: полиартрит; каңка ауруы (туберкулез, сүйектегі ісік, остеомиелит); каңқаның жүйелі ауруы (рахит).

ТҚҚ кемістігі бар балалардың жетекші тірек-қимылындағы қызметінің толық жетілмеуі, бұзылуы маңызды ерекшелігі болып табылады. Олардың негізгі тобын орталық церебральді сал аурумен ауыратын бапапар (89%) қүрайды, ол балалар қимылындағы кемістік психикалык және сейлеу тіліндегі ауытқушылықтармен үйлеседі. Сондықган да, бүл топтағы бапалардың көбісі емдік - әлеуметтік көмекті, логопедиялық түзетуді және психологиялық-педагогикалық колдауды кажетсінеді. Ал баска тірек-қимыл қозғалысында ауытқуы бар балалардың таным әрекеті қапыпты дамыған, олар арнайы оқыту мен тәрбиесіз өмірге бейімделеді. Бірақ сонымен қатар, тірек-қимыл қозғалысында ауытқуы бар балапардың барлығына өмір сүру үшін, когамга бейімделіп, қосылу үшін арнайы жағдайларды камтамасыз ету кажет. Аталмыш балапарды әлеуметтік бейімдеудің екі бағыты бар:

- Қоршаған ортаны бала кажеттілігіне бейімдеу (арнайы техникалық құралдар мен жабдықгар арқылы).

- Бапаның әлеуметтік орта жағдайына бейімделуі.

Соңгы жылдары жүйке аурулар ішінде сап аурулары ең жиі кездеседі. Дүниеге келген мың нәрестенің аптауында БІДС байқалады. Ерте онтогенез кезіндегі мидың толық жетілмеуі немесе жаракаггануынан пайда болады. Әсіресе мидың «жас» бөліктері - үлкен жарты шарлар қатгы закым алады, сондыктан қимыл, психика, сөйлеу тілінде ақаулар пайда болады. Қимылдағы кемістік психика және тіл кемістігімен, баска да анализатордың ауытқуымен үйлеседі. БЦС пайда болу кезінде мидын жарақаттану уақытына назар аудару қажет. Нақгы әр 100 БЦС жагдайдың себебі: 30 ана құрсағында, 60 толғақ кезінде, 10 туылғаннан кейін. Балаға ана кұрсагында зиян келтіретін факторлар:

- жұқпалы аурулар

- жүрек тамыр аурулар

- уыттану

- резус-жанжал

- психикалық жарақат

- дене факторы (суық, ыстық алу, радиация нұры, ультрафиолет т.б.с.с.)

- бірқатар дәрі препараты;

- әкологиялык қолайсыздық.

БЦС туылғаннан кейінде пайда болуы мүмкін нейроинфекциялар мен мидын жарақат алу себептер салдарынан.

БЦС кезіндегі қимыл кемістігінін құрылысы

1. Бұлшык ет тонусының жогарылауы байкалады. Қимылдағанда бұлшық ет тонусының ұлғаюы тән. Сіреспелік кезінде бұлшык ет кысылады да, сіреспе жағдайында болады. Бұлшық ет әрекетінің ыргағы бұзылады. Қысымның төмендеуі кезінде аяқ-қол және дене бұлшық еттері әлсізденіп, салгырт тартады. Қысым төмендегенде бәсең қозғалыс көлемі қалыпты уакыттан біршама аргып кетеді. Құбылмалылық - бұлшык ет тонусыныц ауыткуы.

- Қозғалыстың шектеулілігі, көбінесе бұлшык ет күшінің төмендеуімен үйлеседі (сал, парездер). Мидың зақымдалу тереңдігіне байланысты кейбір қозғапыстар өте шектеулі (парез), немесе мүлде болмауы мүмкін- сал. Бұл жағдайдағы бапа аяқ, қолын еркін қимылдата алмайды. ГІарезде көбінесе ұсак қимыл-қозғалыстар зардап шегеді.

- Күшпен қимыл қозгалыстың болуы

Гиперкинез - бұлшык ет тонус ауысуынан болған күштеп қозғалу гиперкинез бен тремор ретінде керініс береді.

Гипернезия - бұлшық етінің құбылмалы тонусына тәуелді қимыл- козғалысты еріксіз күшпен жасалу сипатын білдіреді. Гиперкинезиялар демапу және қозғалыстада бірдей болады. Бұл балаларда күшпен козғалу мойын, бас, аяк-қол дене бұлшық еттерінде байқапады.

Тремор - аяқ қол, саусактарымен, дауыстың, тілдің еіксіз ырғакты тербелесі. Тремор нақты әрекег жасауда анық көрінеді, мысалы: жазуда.

- Тепе-теңцік пен қозгалысты реттеу, ұйымдастыруының ауытқуы (агаксия). Бұд жерде дене атақсиясы отыру, түру және жүру кезінде дене тұраксыздығы арқылы білінеді. Демеусіз тұра алмайды, жүрісінде аяктарын кең қояды.

- Қозгалыс сезімнің бұзылуы (кинестезиялар). Өзінің денесін ұстау сезімі қиындайды. Қимыл-қозгалысты сезінуді бұлшык еттерде, бұындарда, сіңірлерде орналасақан арнайы сезімтал денежасушандар (проприорецептірлер) қамтамасыз етеді. Проприорецептірлер жоғары жүйке жүйесіне дене мүшелері, аяк, қолдардың орналасуы, кимылы туралы ақпарат жеткізуге жауапты. Сал ауруы бар балапардың барлығында қимыл- козгалысты проприорецептер аркылы реттеу бұзылган, сондықтан олар қимыл-қозгалыстары жайлы сезімдерің ажырата білмейді.

- Тізбектеп койылған түзету рефлексінің толык жетілмеуі. Статокинестикалық рефлекстер денені тік ұстау, еркін моторикасын дамыту үшін маңызды. Бұл ауыткушылыктын салдарынан бапа езін күту, еңбек ету және оқуда көптеген қиындықтармен кездеседі.

- Синкинезия - бір қолды бүккенде екінші қолдың еріксіз бүгілуі.

- Патологиялық тоникалық рефлекстер, олардың көрінісі БЦС ауруынын негізгі кемістігі ретінде карастырылады. Қалыпты дамуда аса байқапмайтын тоникапык рефлекстер бірінші айдан пайда болуы мүмкін. Олар уакытымен азайып, жоғалган кезден бастап, позотоникалық рефлекстер калыптасады. Бала қалыпты дамыған жагдайда позотоникалық рефлекстер үш айдан кеійн болмайды.

Ал БЦС ауру жағдайында барлық туа, журе пайда болған рефлекстердің уақыты тыс өзгеруіне байланысты қимыл-қозғапыс дамуы бұзылады. Бес-он жастағы баланың қимылының дамуы бір жасар деңгейіне сай болуы мүмкін.

Жалпы сап ауру жағдайындағы бапалардың қимыл-қозғалысында көптеген ауыр кемістік пен ақаулар пайда болады. Сол кемістіктердің тереңдігі де түрлі деңгейде болғандыктан, балалар өзіне қызмет ету, жүріс- тұрысында, әлеуметгік бейімделу мен еркін жүруінде қатты кинапады.

БЦС кезіндегі психикалық ауытқушылықтар

БЦС жагдайындағы кемістіктің қүрылысы психикалық дамуға әсерін тигізеді. Психика дамуындағы кемістік механизмі күрделі және ол ми зақымдануының уақытымен, деңгейімен анықтапады. БЦС кезіндегі психикадагы кемістік танымдық іс-әрекеттің сезім - ерік жүйесінің қалыптасуына зақым келтіреді. БЦС кезіндегі таным ауыткушылык құрылысының ерекшеліктері:

1. Қоршаған орта туралы мәлімет пен үғымының аздығы. Бүл жағдайдың себептері:

- жеке қозгалысындағы қиындықгарға байланысты құрдас және ересек тұлғалармен катынастың аздығы, амалсыз шетте қалу;

- кимыл -қозғалысындағы кемістікке байланысты затгы практикалык әрекет үрдісінде коршаган әлеммен танысудағы қиындықтар;

- сенсорикалық қызметінің бұзылуы.

- Зиятындағы ауытқушылықтардың біркелкі емес сипаты, яғни бір функцияньің бұзылуы басқалардың дамуын, сақталуын тежейді. Сондыктан да дамудың ерте кезеңінде ми жарақатіанса, баска да қызметтер зиян шегеді. Жоғарғы ми қабаты қызметінің дұрыс калыптаспауы БЦС кезіндегі танымдық әрекеттердің бұзылуына әсер етеді. Кебінесе жекеленген ми кабатгары зиян шегеді. Балалардың бірқатарында ойлаудың көрнекті формасы дамыса, ал кейбіреулерінде, керісінше сөзді - логикалык ойлау дамиды.

- Психоорганикалық керініс-психикалық процестердің бәсендеуі, әрекеттің басқа түріне ауысудың киындыгы, зейінді шоғырландырудың тұраксыздығы, механикалык есте сақтау көлемінін төмендеуі. Балапардың көпшілігінде танымдық белсенділік темен болады. Ақыл-ой кабілеттің жоқгығы мидың қабынуына байланысты. БЦС-мен ауыратын балалардың зият жагдайына байланысты топтастыруға болады. Ьіреулерінде қапыпты ақыл-ойы болса, скіншілерінде психикалық дамуы тежеледі, ал үшіншілерінде олигофрения пайда болуы мүмкін. Негізгі таным әрекетінің гежелуі - психикалык дамуының церебралді-органикалық ауыткуы. Бұл топтағы балаларга әмоция-ерік жүйесінің бұзылуы тән: біреулері - ашуланшак, қозгыш, қимыл-қозғалысы тежелген, ал басқалары - ұялшак, қоркақ. Кебінесе көңіл күйлері құбылмапы болады, әмоция қозуының жоғарьшығы ашумен сирек үйлеседі. Кейбірде куанышты, кетерінкі көңіл - күймен де ерекшеленеді (әйфория). Мінез - құлықтың бұзылуы қозғалыстагы кемістікке байланысты туындайды. Біркатар балаларда немқұрайлылық байқалады.

Жеткілікті зият дамуы, көбінесе езіне деген сенімсіздікпен үйлеседі. Жеке тұлғанын толық жетілмеуі тұрмыстық және әлеуметтік тәжірибелер мәселелерінің шеше алмаудан байкалады. Әлеуметтік бейімделудегі

киындыктар жеке тұлғаны ұяндык, өз қызығушылығын қорғай алмау сияқты қасиеттердің қалыптасуына қабілетті. Бұл жоғары сезімталдык, өкпелеғіштікпен үйлеседі

БЦП-пен ауыратын балалардың ауытқушылықгарында тіл кемістіғі маңызды орынға ие. Ол 80%-ды кұрайды. Себептері: мидың жарақаттануы, білім көлемінін аздығы, практикалық әрекеттің жеткіліксіздіғі, тәрбиешінің қателігі (шектен тыс қамқорлық).