Логопедтік пунктің қызметін ұйымдастыру тәртібі 4 page

- денгей - есту кабілетінің төмендеуі 70 дБ аскан жағдайы.

Л.В. Нейманның топтастыруы бойынша қүлак мүкістігі бар бапапармен естімейтіндерді ажырату шекарасы 85 дБ деңгейімен анықгапады.

Л.С. Выготскийдің психологиялык ілімдеріне сүйене отырып оның шәкірті Р.М. Боскис (1963) естуінде ауытқуы бар балапардың дамуерекшеліктеріне зерттеу жүргізген. Осы гылыми зерттеудің нәтижесі Р.М. Боскис әзірлеген педагогикалык топтастыру болды. Ндкты естуінде ауыткуы бар бапалардың өзіндік даму деңгейін ескере отырып жаңа критерийлерді көрсеткіштерді үсынган; олар:

- есту кызметінің закымдалу деңгейі;

- есту қызметінің закымдалуының салдарынан жеке дара ерекшеліктері;

- естуі нашарлаган балаларга керсетілетін педагогикалык жагдайлар;

- есту анализаторындағы ақаудын пайда болган уакыты.

Естуінде ауыткуы бар балалардың ерекше бөлек топбында кейіннен естимей калган түлғалар. Бүл балаларда есту кабілеті закымдалған кезге дейін сөйлеу тілі калыитасқан. Аталмыш балалар есту мен сөйлеу тілінің түрлі деңгейлерімен сипатталады оларға уақытымен арнайы түзетушілік көмек ұйымдастырмаса қалыптаскан сөйлеу тілі жойылады.

Естуінде түрлі ауытқуы бар балаларды оқыту мәселесі естуіндегі кемістіктін денгейін ескере отырып, сөйлеу тілінің жағдайын есепке алуды қарастырады.

Естуінде ауытқуы бар балалар кемістіктін орнын жүйке жүйесінің иілімдігі аркылы толыктыруға кабілетгі. Бүл балалар дамуы кемтар балалардың барлығына ортак зандылыктар бойынша дамиды (В. И. Лубовский). Аталмыш балалар коршаган ортамен карым катынас жасауда қатты киналады және тұлгалык қалыптасуыда калыпты бапалардан өзгеше.

И.М. Соловьев естуінде ауытқуы бар балаларға тән екі заңдылықгы ажыратады. Естімейтін баланың сырттан кабылдайтын әсерлер көлемі аз және шектеулі, касындагы адамдармен қарым-қатынасқа түсуі қиын. Соңдыктан психикалык дамуы қарапайым болып сырткы әсерлерге деген реакциялары да төмендейді. Осындай жағдайдын салдарынан естуінде ауытқуы бар балалардың ойлауында өзгешіліктер байкалады, мысалы кернекі-бейнелеу ойлаумен логикалық-сөйлеу ойлау арасындагы ерекшеліктер; жазбаша сөйлеуі (импрессивті- оқу) және (әкспрессивті- жазу) ауызша сөйлеу тіліне карағанда маңызды.

Естуінде ауытқуы бар балапар сөйлеу тілін тек арнайы оқыту арқылы меңгере апады. Есту кабілетіндегі кемістіктердің орнын толықгыру үшін аса маңызды қызметті көру арқылы қабылдау аткарады. Бұл топтағы бапаларда заттарды тану мен ажырату баяу өтеді. Көрген заттарды санапы түсіну, уакыттпен кеңістіктегі заттар арасындағы карым-қатынасты меңгеруде қинапады, аударып, керісінше көрсеткен жагдайда заттарды шатастырады.

Естуінде ауыткуы бар балалар калыпты бапаларға карағанда дене дамуы жағынанда артта қалады. Статикапық және динамикалық тепетендікті сақгауда, кимыл-қозгаіыстарда сеңімсіздік байкадалы. Ерекше ұсак моторикаларында және артикуляциялык аппарат дамуында көптеген кемістітер жиі кездеседі.

Зейін дамуы естуінде ауыткуы бар бапалар үшін өте қажетті, өйткені сөйлеу тілін сөйлеп тұрған адамның ерін кимылынан керу аркылы, немесе дактильді сөйлеуді саусақ кимылынан кабылдау мұмкін болса, ал ол тек зейін салу аркылы мүмкіндік береді. Бұл жағдай естуінде ауытқуы бар балалардың зейін тұрақсыз, әлсіздігін білдіреді. Зейін салуы қабылданатын заттардың көркемдік бейнесіне тәуелді (А.В. Гоголева). Сондыктан бұл бапаларды оқытуда көптеген, түрлі көрнекілікті пайдалану кажет.

Есте сактау кабілеті саналы сипатқа ие. Аталмыш балалардың заттын бейнесін есте сактау қабілетіне, көру аркылы қабылдаудагы езгешіліктер әсерін тигізеді, нақты коршаган затгар арасында жеңіл-желпі көрсеткіштерін гез байқайды да, бейнесін есте сактауда қиналады. Т.В. Розанованың зерттеуі көрсеткендей көрнекі материалды еріксіз есте сактауда естуінде ауыткуы бар балалар барлық көрсеткіштер бойынша калыпты балалардан артта калуда: затгардын орнын, бейнесі, ұқсас заттарды шатасгырады. Ал ерікті есте сактауын қарастырсак, бұл балалардың есінде заттардың бейнелері бір жүйеге қалыптасуы қапыпты балалармен салыстырса төмен. Ерікті және еріксіз есте сактаудағы ерекшеліктер оку материалын қабылдап, тұрақгы есте сақтауына ықпал етеді. Соңдықтан образды есте сақтауын қалапты деңгейге жеткізу үшін - таным проңестерін жетілдіру, ойлаудын - салыстыру, талдаумен жинақтау сияқты процестерді дамыту қажет

Естуінде ауытқуы бар балалардың есте сақтауы сөйлеу есте сақтауын дамыту негізінде нәтижелі.

Естімейтін және нашар еститін балалардың ойлау процестері де өзгешіліктерге ие. Естуінде ауытқуы бар бапапар көрнекі-әсерлі ойлау аркылы тапсырмаларды орындау қабілеті калыпты балаларға қарағанда кеш және карапайым тәсілдер арқылы қапыптасады (А.В. Запорожец).

Көрнекі- бейнелі ойлау сәйлеу тілінің дамуына тәуелді. Естімейтін және калыпты балалар арасындағы көрнекі-бейнелі ойлаудағы айырмашылықтар бастауыш мектеп жасында байкагіады. Ал 7 мен 10 жас арапығанда көрнекі-бейнелі ойлауы жылдам дамиды. Логикалық ойлау көрнекі-бейнелі ойлау негізінде дамиды. Естуінде ауыткуы бар балапардың көрнекі-бейнелі ойлауы баяу дамуына тәуелді логикалык ойлауыда тежеледі.

Бастауыш мектеп жасындагы естуінде ауыткуьі бар балапар мәтінді оқыған соң оны нақтыелестетуде қиналады және көрнекі жағдаятта кажетгі көрсеткіштерді анықтай алмайды. Жасөспірім жасында сөйлеу тіл арқылы ұсынылған деректері талдау, жинақтау бұл балаларды қиналдырады. Ал 13 пен 17 жас аралығанда лоғикалық ойлауы толық дамиды. Т.В. Розанованың зерттеулері көрсеткендей, естуінде ауыткуы бар балалар арасында ойлау даму деңгейі калыпты балапармен бірдей балапар кездеседі. Бұл жағдай естуінде ауыткуьі бар балалардың арнайы оқыту жағдайында зият дамуын орнын толыктырудың жоғары мүмкіндігі бар екендігін білдіреді.

2. Естуінде ауыткуы бар тұлғаларга білім берудің педагогикалық жүйелері

Қазіргі сурдопедагогикада естуінде ауыткуы бар бапаларды ерте жастан анықтап, түзетушілік көмекпен қамтамасыз ету және үздіксіз білім беру жетекші бағыт.

Естуінде ауытқуы бар балаларға ерте жастан педагогикалық көмек көрсету, олардың екіншілік кемсітіктерін алдын алып, жалпы білім беру мекемелерге беру жағдайын жасайды (Шматко Н.Д., Пелымская Т.В. т.б.)

Перзентханапарда аудилогиялык скрининг өткізу аркылы "катер" тобындағы балаларды аныктауға болады. Кейін "қатер" тобындағы баланы сурдологиялык ортапыкта сурдолог арнайы терең аудиологиялык тексеру жүргізеді, Сол әрекеттің нәтижесінде баланың диагнозы аныкталады және қажетті шаралар бекітілеті (кохлеар операциясы, дыбысты жаксы кабылдау үшін операция, протездеу, т.б.). ҚР естуінде ауыткуы бар түлғаларға сурдологиялык көмек көрсету жағдайлары карастырылып, ережелері әзірленген.

Естімейтін және нашар еститін балалар арнайы бала бакшаларда және жалпы бала бақшалардағы арнайы топтарда және капыпты бапапар мен бірге қосылып тәрбие алуда. Мектеп жасына дейінгі естуінде ауыткуы бар балалар арнайы бала бақшаларға 1,5-2 жастан қабылданады, тәрбиелеу процесі бес алты жылга созылады. Бүл бапа бақша қүрамында күрделі кемістігі бар балалар үшін арнайы топтар ашылуы мүмкін. Арнайы бала бақшада диагностикалық, тәрбиелік-білім беру және түзету-дамытушы міндетгер жүзеге асады.

Естімейтін және нашар еститін балапарды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы бапалардың жас, психофизиологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып қалыпты күрбыларына дәйекті қүбылыстарды жаппы жан жақты меңгеруін қамтамасыз етуді көздейді. Ерекше қалдык естуін дамыту үшін қазіргі дыбысты күшейткіш аппаратураны кеңінең пайдалану (жеке, топтық, жаппы сыныпта). Оқу бағдарламасындағы қоршаган орта туралы мәліметтерді меңгеру үшін үш тәсіл бірлесе жүреді: әрекет ету, бейнелеу, сөйлеу (ауызша, жазбашаг даетиль аркылы). Багдарламаның өзгеше тарауы "Естіп қабылдауын дамыту мен дыбыс айтуға үйрету".

Мектеп жасындағы балалар арнайы мектептерде (естімейтіндер бөлек нашар естийтіндер бөлек), жалпы мектептердегі арнайы сыныптарда, қалыпты балалармен бір сыныпта оқытылады. Дәстүрлі тараган тәжірибе ол арнайы мектептерде оқыту. Білімнің мазмүны балалардың даму мүмкіндітеріне негізделген білім беретін оқу багдарламасында бекітіледі.

Естімейтін бапаларды оқытуда екі педагогикалық жүйе жүзеге асады, олар: билингвистикалық оқыту және сөйлеу тіліне негізделеген оқыту жүйесі, карым-катынастыстық (коммуникациялық).

Билингвистикалық оқьггу жүйесі өткен гасырдың 80-ші жж. дамыған, оның мәні - естімейтін түлғаларды оқытуда сөйлеу тілімен бірге жест тілін бірге пайдалану (Г.Л.Зайцева). Екінші жүйе естімейтіндерді оқытуда сөйлеу тіліне үйретуді жетекші деп есептейді (С.А. Зыков). Коммуникациялык оқыту жүйесінің негізгі ережелері:

- естімейтін балалардың сөйлеу тілің затгық-тәжірибелік әрекет арқылы қалыптастыру;

- сөйлеу тілін дамыту үшін арнайы сөйлесуді кажет ететің ортаны дайындау. Бүл жерде дыбыс күшейткіш аппаратураны тиімді пайдалану кажеттілігі туындайды. Барлык арнайы түзету үйымдарда оқыту процесі оку жоспары, сабак кестесімен реттеледі.

Бақылау сүрақтар мен тапсырмалар:

- Естімейтін, нашар естийтін, кейіннен естімейтін калған түлгаларға аныктама беріңіз.

- Естуінде ауыткуы бар балаларға арнайы білім беру жүйесін сипаттаңыз.

- Арнайы әдебиетгі талдап, естуінде ауыткуы бар бапаларға арнайы білім алу мүмкіндіктерін көрсетініз.

Әдебисттер:

- Специальная педагогика / Под ред. Н.М.Назаровой. -М,- 2001.

- Сурдопедагогика / Под ред. М.И.Никитиной.-М,- 1989.

- Сурдопедагогика / Под ред Г.Е. Речицкой.-М.-2004.

Дәріс № 32-33 Көруіндс ауытқуы бар түлгаларга арнайы білім беру

Жоспар:

- Тифлопедагогика пәні, мақсат-міндеттері

- Көруінде ауытқуы бар түлгаларды арнайы оқыту жүйесі

Тусініктер: сокырлық, нашар көрушілік, тифлопедагогика, тифлотехника

1. Гифлопедагогика пәні, мақсат-міндеттері

Арнайы педагогика соқырлық және нашар көрушілікті психофизиологиялық кемістік ретінде карастырады. Ол көру қабілеті шектеулі немесе мүлдем жоқ болғандығымен сипатталады, жеке түлғаның қалыптасуы мен дамуының барлык процесіне әсер етеді. Көруіндегі кемістігі бар түлғалардың іс-әрекетінде, карым-қатынасында және психофизиологиялык дамуында өзіндік ерекшеліктер туындайды, олар: қимыл-қозғалыс дамуындағы кемістік, кеңістікті бағдарлау, үгымдар мен түсінікті калыптастырудағы ақаулар, әлеуметтік карым-қатынас, қоғамга араласу, еңбекке бейімдеу саласындағы езіндік ерекшеліктер.

Көру кабілетінің зақымдалуына байланысты бүл топтағы түлгалар 2 топқа бөлінеді:

- Көрмейтіндер;

- Нашар көретіндер.

Сокырлар (кормейтіндер) - көруінде ауьггқуы бар балалар катарындагы жарыкты көру сезінуі толығымен бүзылып немесе калдык көру сезімдері

мен көру қабілеті бар (жаксы көретін кезіндегі өткірлікті көз әйнек аркылы түзету 0,04 дейін) және көру көлемі тарылу жагдйындагы, көру өткірлігі (0,08 дейін) прогредиентті сипатка ие көз аурулары бар балалар.

Нашар көретіндер - 0,05-тен, 0,2-ге дейін жақсы көретін көзінде түзететін қарапайым көзілдірік аркылы көретіндер. Нашар көретіндерде көру кабілетінің өткірлігінің темендеуімен катар, керу кызметінің басқа салалары да бүзылуы мүмкін, мысалы: жарық пен түстерді сезінуі, шеткі бинокулярлык көруі.

Тифлопедагогика - (грек сөзінен "Іурџ1оя"-сокыр дегенді білдіреді), арнайы педагогиканың пәндік саласы, көруінде ауыткуы бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін зерттейтін гылым.

Тифлопедагогика арнайы педагогиканың бөлімі ретінде, гуманистік тәрбиелеу қагидаларының негізінде, балалардың және ересек адамдардың зақымдалуын ескере отырып дамиды. Тифлопедагогиканың гылым ретіндегі келесі проблемаларды өңдеу болып табылады:

- көру кабілетін жаң жақты психологиялық-педагогикалық, ютиникалык түргыдан зерттеу,

- көрмейтін және нашар көретіндердің дамуындагы кемістіктердің орның толықгыру, кайта калпына келтіру оларды түзету жагдайларын анықтау;

- көру қабілеті закымдалган түлганың жаң жақты даму жагдайларын зерттеу.

Ерекше орын алатын міндетер, көрмейтін және нашар көретіндерді кәсіби еңбекке даярлау, нақтыгылым негіздерін оқыту үшін білім мазмүнын, әдістерін, оқытуды үйымдастыру формаларын анықгау. Бүл жерде көруінде ауытқуы бар балаларды арнайы мекемелерде оқыту мен тәрбиелеу және сол мекемелердін кұрамымен түрлерін аныктау маңызды міндет. Келесі міндет оку багдарламаларын әзірлеудін гылыми негіздерін өңдеу, сонын ішінде окулықтар мен арнайы әдістемелер. Сонымен бірге, арнайы техникалық қүралдардын жасалуына, және де көру қабілетінін бүзылыстарына жақсы жагынан әсер ететін таным мүмкіндіктерін кеңейтетін күралдарды өндеуге, осындай адамдарды оқыту, еңбекке даярлау үшін арнайы ғимараттарды жобалауға ерекше үлкен кеңіл бөлінеді. Негізін калаушылар: В.Гаюй (1745-1822), Л.Брайль (1809-1852).

Көруіндегі ауыткушылықтар туа немесе жүре пайда болады. Туа біткен соқырлык - жатаріштегі даму кезеңіндегі түрлі зақымдардан, түқым куапаушылыктан, анасының жүкті кезіндегі түрлі аурумен ауырғандыктан болады.

Жүре пайда болган сокырлык - көбінесе көру мүшесінің - торлы кабығынын, көздің касаң кабыгының, орталық жүйке жүйеснің ауруларынан (менингит, мидың ісігі, менингоәнцефапит) ауруларынан кейін жалпы мүшедегі аурулардан (кызылша, түмау, скарлатина) да болады. Сонымен бірге түрлі жарақат аіган кездегі мидын закымдалуынан немесе көздін зақымдапуынан болады. Баланың дене және психикалық дамуына көру анализаторындагы кемістіктің пайда болған уакыты аса маңызды әсер етеді. Сокырлық негұрлым ерте пайда болса, екіншілік кемістіктердің деңгейіде согүрлым терең болады. Соқыр болып туылган балалардың психикалык дамуы қалыпты балалардың зандылыктары сияқты жүреді, бірақ көру аркылы багдары болмагандықтан қимыл-козгалыс саласына және әлеуметтік тәжірибесіне жагымсыз әсерін тигізеді..

Кормейтіндердің жогары психикалық процестер (зейін, логикалық ойлау, есте сақгау, сейлеу тілі) қалыгіты дамиды. Бірақ соңымен катар сезім, зият сияқты қызметтер арасында өзгеше бүзылыстар пайда болады да абстрактілі ойлаудын басымдылык сипатын білдіреді.

Көрмейтін балаларды оқытуда, кемістіктің орнын толыктыру туылган кезден басталатынын ескеру кажет.

Нақты жагдайларда көрудің болмауы, есту және сипап сезу қабылдаулары дамиды. Сөйлеудегі игерулерді дыбыстық еліктеу арқылы жүзеге асырады.

Түйсінудің сакталуы анализаторлардың айыру сезімталдыгы сокыр балаларда сау бапаларга қараганда тезірек жүретіндігі, дамитындыгы көрсетілген. Тактильді кинестетикалық түйсік нашар көретін адамдарда маңызды ролді атқарады. Тері сезімталдыгының сенсибилизациясы әсіресе, апақанда, саусақтарда байқалады.

Тотальды соқырлық жагдайындагы түлгалардың көру бакылауын жоғалтканына тәуелді вестиБұляторлык аппараты жаксы дамиды. Көру арқылы қабылдауы белгілі нақтыкатегорияны айқындайды, олар: форма, көлемі, бағыты, түсі, сипап сезу, кабылдау бағыты, бүлардың бәрі белгілер түсінен баска, оған қосымша қосылу, салак, жылы және суык барлығы 11 белгі сигіап сезу мүшесіндегі тек мүлде сокыр болған кезде айқындалады. Көру кабілегінен айырылғанан соң, сипап сезу компенсациясында танымдық және баска функциялар орын алады.

Көруінде ауытқуы бар тұлғаларда ес процесінің бүзылыстары байқалады. Есте сақтаудың колемінің төмендеуі, колемінің кемуі және есте сақтауының жылдамдығы, есте сақтау материалының жеткіліксіздігі байкалады. Көрмейтіндер (соқырлар) және нашар көретіндер материалдың басы мен соңғы жақтарын жаксы есте сақталады. Көруінде ауытқуы бар балалар шаршагыш, ұмытшак болады. Нашар көретін балалардың орталык көру өткірлігі 0,05 дейін 0,4.

Сокыр адам коршаған ортадағы адамның әрекетін және кимылын қабылдау мүмкіндігінен айырылғандыктан, еліктей алмайды. Сонымен бірге, олар қоршаған ортадағы кұбылыс және объектің көптеген белгілерін қабылдай алмайды: түсті, форма, молшер, затгың кеңістікте орнапасуын кермейді. Бұларда нақтымазмүны жинакталмаған сөз корлары формальді дүрыс білім жинақтапады, әлеуметтік тәжірибе өз-өзіне қызмет жасау дағдысы шектелген. Нашар көретіндер заттар мен кұбылыстарды танудагы кейбір мүмкіншіліктері болады. Олардың көру кабылдауы сакталғанымен толық емес, баяу, нақты емес. Көрмейтіндердің ара-қашықгыктағы қимылсыз тұрған заітардан, берілмеген дыбыстарды түйсінуге кабілетті, олар иісті жаксы дифференциялайды, олардын бастамасын, бағытын аныктайды.

Көрудегі ауыткушылыкгар әмоция-ерік сферасы, тәртібие, өзіндік ерекшеліктерді қапыптастырады. Көрмейтіндер балапар ойын, оку және кәсіби әрекетті меңгеруде киыншылықтармен кездеседі. Ал бар ересек тұлғаларда түрмыстық салада кездесетін көптеген қиындыктар, негативті реакцияларды тудырады, уайым, қайғыру жағдайына әкеліп соғады.

Көптеген жағдайларда, соқыр балалардың мінез-күлкында пайда болған ерекшеліктер жағымсыз касиеттердің (сенімсіздік, бәсеңдік, ашуланшак) дамуына әсер етеді.

Л.Г.Выготский бойынша, соқыр адамдардың «аптыншы» (жылылық) сезімі болады. Ол біршама кашыктыкта түрган затты байқауға мүмкіндік береді. Сокырлык компенсациясы нәрестенің алғашқы айынан-ақ бастагіады.

Нашар көретіндерде - маңызды анализатор болып табылатын көз жанарын пайдалануға мүмкіндігі бар. Олардың қоршаған ортаны қабылдауы өте тар және анық емес, сондықган да олардың көзбен қабылдауы шектеулі. Сокыр және нашар көретін адамдардың қоршаган ортаны қабылдауында түйсік үлкен орын алады. Тактильді кабылдау түрі сезімдер кешенін алуды (жанасу, кысым, қозғапыс, жылылық, суық т.б.) камтамасыздандырылады және дененің формасы мен өлшемін анықгауға квмектеседі. Қолмен, саусақпен «көруге» үйренеді. Сөзді есту арқылы қабылдау үлкен роль аткарады, іс-әрекетгің көп түрін меңгеру жетістігі көрнекі - бейнелі үгымның, ойлаудың, кеңістікті багдарлаудың жоғары деңгейде дамуына байланысты. Бүл әсіресе, оқыту мен тәрбие, түзету үшін өте қажет жағдай.

2. Көруінде ауыткуы бар түлғаларды арпайы оқыту жүйесі

Көруінде ауытқуы бар балаларды отбасында тәрбиелеу мен оқыту көру анализатордағы кемістіктін пайда болу уақытына тәуелді. Көруінде ауытқуы бар балалардың ата аналары мамандардан (тифлопедагог, психолог, офтапьмолог т.б.) уакытымен кажетті кеңес алып туруы керек.

Ересек түлғапар жасаган іс әрекеттер барлығын сөзбен бейнелеп жеткізу керек. Ең маңыздысы кормейтін және нашар көретін бапалардың мүмкіндіктеріне қажетті жағдайларды қамтамасыз ету.

Соқырлық пен нашар көрушіліктің сапдарынан бала бойында жағымсыз әлеуметтік қиындықтар пайда болады. Көруінде ауыткуы бар бапалардың отбасында қоршаған ортамен карым қатынастар ерекше. Отбасы мүшелері баланы аяйды, аса кеп көніл бөледі, шексіз камқорлық көрсетеді. Бүл жағдайлар баланың түлғалык қалыптасуына кері әсер етеді.

Көруінде ауытқуы бар балапарды отбасында тәрбиелеу мен оқыту ата аналардан бала дамуын, ерекшеліктерін, көру анапизатордағы кемістіктін салдарын, қоршаған ортада қарым-қатынас жасау тәсілдері мен үйрету жолдарын білуді талап етеді.

Мектепке дейінгі көруінде ауыткуы бар бапаларды тәрбиелеп окытатын мемлекетік арнайы білім беру үйымдарға көрмейтін, нашар көретін және көзінде қылыйлықпен, амблиопиясы бар 2-7 жасқа дейінгі балалар кабылданады. Бұл арнайы білім беру ұйымдардын (арнайы бала бақшалар) негізгі міндеті балаларды тәрбилеу, емдеу, мұмкіндікке қарай керу қызметін каппына келтіру, оналту және ен негізгісі мекгепте білім алуга даярлау.

Тифлопедагогтар жұмысынын мазмұны жалпы бапа бакшапардың багдарламар негізінде әзірлеген арнайы багдарламарга сәйкес жұреді. Жалпы білім беру жұмысынан басқа дамудагы кемістікті тұзету ұздіксіз жұргізілуі тиіс. Әсіресе кеңістікті багдарлау мен өзіне кызмет керсету дагдыларын қалыптастыру әрекетіне көп назар аудару қажет. Балалар көру кабілетінің гигиенасы мен көзәйнектерді пайдалануга ұйренеді. Көру кызметін дамытумен қатар есту мен сипап сезуді жетілдіру жүреді.

Көрмейтін және нашар көретін балапар оқитын арнайы мектептер жалпы мемлекеттік арнайы білім беру жүйесіне кіреді. Бүл мектептердің міндеті агзадагы зақымдалган немесе дамымай қалган қызметерді қалпына келтіру, түзеу және орнын толыктыру, теңестіру. Бұл жүмысты атқару үшін Л.С. Выготскийдің кемтар баланың және қапыпты баланың даму заңдылықгарының ортактығы түралы теориясы өте маңызды.

Көрмейтін және нашар көретін балалар окитын арнайы мектептер келесідей кызметгер орындайды: оқыту мен тәрбиелеу,түзету мен дамыту, санитариялык-гигиеналық, емдік-сауықтыру, әлеуметтік бейімдеу және кәсіби бағдар беру. Бүл шаралар кешенді орындапуы көрмейтін және нашар көретін балапарды қоршаган ортамен қарым қатынас жасауға жол ашады.

Арнайы мектептегі оқыту мен тәрбиелеудің түзету және дамытушылық багыты көру анализатордың зақымдалу салдарынан пайда болган таным проңестерінің жетіспеушіліктерін түзетуге, сонымен қатар түлғалық капыптасуына мүмкіндіктерді іздестіруге көмектеседі (М.И. Земцова, Ю.А. Кулагин, А.Г. Литвак, Л.И. Солнцева).

Арнайы мектептерде окушылар білімнің үш деңгейін меңгере апады:

1 деңгей- бастауыш, II деңгей- негізгі білім, III деңгей- орта толык

білім.

Білімнің мазмұны жаппы білім беретін бағдарламаларындың негізінде әзірленеді, тек түзету-толықтыру жұмысымен ерекшеленеді. Арнайы білім беретің бағдарлама бойынша көру кабілетін түзету үшін арнайы оптикалық күрал жабдықтарды пайдапану қажеттегі белгіленген, нақтытифлоаспаптар, рельефті-графикапық қүралдар (көрмейтіндер үшін), жазыктык (нашар көретіндер үшін).

Керуінде ауыткуы бар балапар арнайы білім апу үшін жағдарлар (ерекше жарық, тифлотехникапык кұралдар, арнайы окулыктар, арнайы мамандар тарапынан көмек көрсетілсе) камтамасыз етілген жагдайда жаппы мектептерде білім алуға құкылы. Көруінде ауыткуы бар балалар үшін сол мектептерде арнайы түзету сабақгары өтуі тиіс: ырғақгы дамыту, емдік дене шынықгыру, сөйлеу тіліндегі кемістікті түзету, әлеуметтік-тұрмыстық және кеңістікті багдарлау, көру арқылы қабылдауын дамыту.

Арнайы мектептерде ерекше орынды емдік сауыктыру, оңалту жұмыстары алады. Бұл жүмысты атқаруда арнайы мектеп қызмегкерлері, окушылар мен ата аналары арнайы клиникалықортапыктарда кеңес алады.

Көруінде ауытқуы бар түлғаларға кәсіби бағдар беру жүмыстары медициналык рүқсат беру және шектеу қою ережелерге сүйенеді. Мектеп окушылары өз мүмкіндіктерін нақгы тандаған мамандыгына сәйкестігін ажырата алмайды, сол себегіте мектеп күрамында арнайы факультатив, үйірмелер болу мамандықгы тандауға көмектеседі.

Керуінде ауытқуы бар түлғалардың көпшілігі түрлі өндірістік мекемелерде жүмыс жасайды:, нақгы механика, қүрастыру, радиотехника сияқгы салаларда. Көрмейтін түлғар қатарында жоғары және орта білім беру мекемелердің оқытушылары, қоғам қайраткерлеріде кездеседі. Соңғы жылдары массаж жасау мамандыгы жиі таңцалып жатыр.