Оқытудыц беріктігі 2 page

Қазіргі білім беру саласындагы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жакты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мүғалімнің интеллектуалдык, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де баска көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді үйымдастыруына көмектеседі.

2. Арнайы мектептердегі оқыту әдістері

Оқытудың максаты окушының адамзат тәжірибесін игеруінде. Оқыту әдісі максатқа жетудің санапы гүрде қолданылагын тәсіл, ал максатка жету мүғалімнің шеберлігіне, онын оқыту процесін тиімді үйымдастыра білуіне окушылардың даярлық дәрежесіне, мүғалім мен оқушылардың белсенділігі педагогикалык ынтымақтастыққа байланысты.

Әдіс пен тәсілдің шек арасы өте жылжымалы, сондыктан олардың шекарасын анықтау өте қиын. Өйткені әдіс кейде тәсілге, ал әдістемелік тәсіл оқыту әдісіне айналады. Мысалы, егер мүгалім баяндау барысында суреттерді шеру арқылы көрсетсе, онда шеру әдістемелік тәсілге жатады. Ал оқушылар зерттеу негізінде суреттермен танысып, тақырып бойынша нақтыбілім алса, онда суреттерді шеру оқыту әдісіне, баяндау тәсілге жатады. Лабораториялық сабақтың мәнін және мағынасын аныктайтын әнгіме әдіс ретінде танылады. Сонда оқушылар тәжірибелік тапсырманы өз бетінше орындауға кіріссе, ал мүғалім сол дербес жүмыс процесінде тек әңгімені қолданса, әңгіме тәсіл ретінде пайдалынылады.

Оқыту әдістері мен тәсілдері жиындағы зерттеу мәліметтері мүгалімдер арасында әлі де бірыңғай түсініктер жоқтығын көрсетеді.

Оқыту процесінің нәтижесі ең апдымен оқушылардың оқыту әдістердін үйымдастыруға тәуелді. Сондыктан, мүғалімдер оқыту әдістерін жетілдіру үшін әртүрлі тәсілдер қолданылады.

Оқыту әдістері арнайы зерттеу ңегізінде топтарға бөлінді. Оқыту әдістерін әртүрлі белгімен топтастыруға болады. Мысалы, оқыту кезеніне байланысты жіктеуге болады.

- білім алудың алғашқы кезеніндегі әдістер;

- білімді бекіту кезеңіндегі әдістер;

- дамыту әдістері.

Арнайы педагогиканың дидактикасы, жалпы педагогиканың әдістерін колдана отырып, езінің арнайы әдістерін ажыратады. Олар:

- логикалық әдістер-бұл индукция, дедукция жолымен оқыту.

- гностикалық әдістер-іздеуге байланыстырылған әдістер

- репродуктивті әдістер — еске түсіру, қайталау әдісі

Бүл әдістер жалпы мектепте дербестілік жолымен болса, арнайы мектепте тек мүғалімнің жетекшілігімен ғана іске асырылуы мүмкін. Арнайы оқыту әдістерінің жіктелуі жалпы педагогиканың әдістерінің жіктелуімен бірдей. Ол жіктеу бойынша әдістер үш топқа бөлінеді.

- сөздік әдістер тобы;

- көрнекілік әдістер тобы;

- практикалық әдістер тобы.

Бұлай топқа бөлудің білім алуда негізгі танымдық іс - әрекеттің жетекші жолы ретінде қарау болып табылады.

Балалардың білім алу процесі мүғалімнің түсіндіруі мен сөзіне сүйенсе, онда оқытудың сөздік әдістерінің тобы пайда болады. Сөздік әдістер тобы: әңгімелеу, әңгіме, түсіндру, кітаппен жүмыс істеу.

Әңгімелеу - мүғалім оқу материалын бір ізділікпен баяндайды. Ол үшін материалды айқын, сенімді етіп бейнелейді. Дәректерге негізделген мәліметтер әнгімелеу түрінде сез етіледі. Әңгімелеуде талдау, жинақтау тәсілдері пайдалынылады. Әдетте, әнгімелеу, арнайы мектептің бастаушы сыныптарда он, он бес, ал жоғарғы сыныптарда жиырма -жиырма бес минутқа созылады. Әңгімелеу әдісі көбіне әдебиет, тарих география сабақтарында пайдаланылады. Әнгімелеу оқыту процесінің әртүрлі кезеңінде пайдаланылады: кіріспе, оқыту, бекіту.

Әңгімелеу әдісіне қойылатын жалпы педогогикалық талаптар:

- әңгімелеу мазмүны маңызды, оқу бағдармадағы тақырыпка сәйкес болуы тиіс;

- мүғалім әнгімелеумен бірге сурет, көрнекілік пайдалануы тиіс.

Арнайы мектеп окушыларының зейін ерекшеліктерін ескере отырып

әңгімелеу бір маңызды оқиға туралы болуы тиіс, сондықтан оқушыларды жиі сүрақпен аландатпау керек. Арнайы мектептерде әңгімелеуді үжыммен бірге жүргізуге болады. Мысалы, әңгімелеудің басын мүғалім бастайды, ал окушылар жалғастырады, бірақ оларға мазмүны таныс болуы тиіс. Қиын танымсыз сездерді алдын ала талдап оқыту керек.Әцгімелеу аяқталған соң мүғалім оқушылармен қорытынды әңгіме жүргізуге тиісті, өйткені олардың толық түсінгедеріне голық секімді болу керек

Әңгіме - оқытудың ең көп тараған әдісі. Әңгіме әдісі - сабақта сүрақ- жауап түрінде және сабақтын кез - келген кезеңінде қолданылады: үйдегі және ез бетімен жүмысты тексергенде, жаңа материалды түсіндіргенде, бекіту мен қайталауда, үй жүмысын корытындылағанда, оқушылардың сүрақгарына жауап бергенде тағы сол сияқты. Әңгіме зерттейтін материал бойынша окушылардың кейбір мәліметтері мен білімдері болған уақытта жүргізіледі. Әңгіме оқу материалын окушының жеке емірі тәжірибесімен байланыстыруға мүмкіндік береді. Әңгіме әдісі арқылы оқушы кажетті білімді кайта жаңғыртып және оларды жаңа оқу материапымен байланыстырады. Мүгалім кері байланысты жүзеге жақсы асыра апады. Оқу - нені біліп, нені білмейтінін аныктап, білімдегі кателерді тузету аркылы, жаңа мәліметтер бере алады. Әнгіме әдісін кез - келген сыныпта, оқу кезеңінде пайдалануга болады. Әдетте жаңа оку материалын түсіндіру әңгімеден басталады. Оның негізгі максаты - жаңаны еткен материалды еске түсіру және бапаға таныс нәрсемен байланыстыру.

Жаппы оқытуда негізінен әңгіменін екі түрі пайдаланылады: катехизикапык (сүрак, жауап негізіндегі әңгіме) және әвристикалық (жананы ойлап табу жолындағы әңгіме). Бастауышта катехизикалық әңгіме оқушылардың білімін тексеру және багапау, бекіту, окылған мәтінді талдау жүмыстары үшін, ал әвристикалық әңгіме жаңа білімдерді хабарлау мақсатында қолданылады. Әвристикалық әңгімеде сүрақгар мен берілуде тиісті жауаптар окушылар ойын жаңа кағидалар мен қорытындыларға әкелу бағытында қүрылады, окушыларда жана-пыеты өздері ашып отырғандай әсер қалдырады. Қазіргі кезде әңгіменің бүл түрі шешімі табылуға тиісті мәселе көтере отырып оқытуда (проблемапык) кең қолданылып жүр.

Әңгіменің нәтижесі сүрақтарды орындап қойып, оқушылардың мүмкін боларлық жауаптарын білуге көп байланысты. Мүғалім сүрақтары бала дамуын ескере, өте жинакы, артық түсіндірмелі сөздерсіз қүрьшғаны жөн. Сүрактың күрылымы тек оқушылар жауабына қарай өзгеру керек. Сүрақгар белгілі бір ойдың логикасын сактайды. Мысалы, жалпыдан жекеге қарай (дедукция), жеке және нақты деректерден жалпы қағидаға (ережелерге) қарай (индукция), салыстыру, талдау, сүрыптау, абстрактілеу және басқа да ойлау операциялары.

Арнайы мектеп окушыларын толык жауап беруге дағдыландыру керек, яғни ауызша байланыстырып сөйлеуге үйрету. Бүл - оқушының логикалык ойлауын дамытады және сөйлеуіндегі кемістіктерді түзетуге мүмкіндік береді. Мүғалімнің негізгі міндеті қойьшған сүраққа жауап апу, оқушының ойын түсіне білу, қажет болғанда қосымша сүрақтар қою арқылы оқушы ойын анықтап отыру. Айналып келгенде, мүның бәрі оқушының танымдық іс - әрекетін басқару болып табылады.

Сондықтан мүғалім алдын-ала жоспар жасап онда сүрақтарды мүқият ойластырады. Бүл оқушылардың білімін гакырып бойынша логикалық бірізділік қамтамасыз етеді. Оқушылардың ойлау болжауға және ойларын дәлелдеуге жеткізеді.

Жалпы педагогикапық талаптар.

- сүрактардың түжырымы қысқа және түсінікті түрде болуы тиіс

мүмкіндіктері шектеулі балалардың қабылдау еркшеліктерін ескере отырып, сүрақ пен жауап беру арасында кажетті уақыт беру керек. Сүрақ - жауап формасы естімейтін оқушылардың диапогты сөйлеуін калыптастырады. Әңгіме үстінде мүгалім оқушылардың қате берілген жауаптарын түзетеді, сонымен бірге сөйлеудің грамматикалық, стилистикалық, дыбысты айтудағы кемістіктерін түзетеді, және әңгімеде балалардың мәнерлеп сейлеуге, дүрыс интонациямен айтуға үйренеді.

Түсіндіру - гылыми дәлелдемелерде, ғылыми үғымдар мен қағидаларды қапыптастыруда, заңдар мен зандылықтарды зерттеуде қолданылатын негізгі әдіс. Бүл әдістегі басты мәселе - ой - пікірдің логикалық ғылыми дәлелдіпігі. Түсіндіру әдісін пайдаланганда оку материалының ғылыми сипатын еске аламыз. Ғылыми ойдың логикасы түсіндіруге койылатын негізгі талаптарды анықтайды. Осы түрғыдан қарағанда мүғалім оку пәнінің ғылыми мазмүнын терең білуі, сабаққа кажетті материалды таңдап ала білуі, түсіндіру терендігін білу керек. Одан әрі түсіндіру жүйесінде балалардың берілген материалды окуынын мақсатын белгілеуі, теориялық қағидаларды беліп алуы, дәлелдемелер қүрамын анықтауы, деректі материалды таңдап алуы керек.

Түсіндірудін қол жетерлігі көбінесе баяндау стиліне тәуелді болады. Алдын ала не түсіндіру барысында, әсіресе бастауыш мектепте, балаға түсініксіз жеке атаулардың (терминдердің) мәнін ашып айтып отыру арнайы дидактиканың талаптарының бірі. Өте күрделі, оралымсыз сөйлемдерден аулақ болып, мүғагіім сөзі түсінікті, сендірімді, сенімді келіп, одан окушыға деген күрмет сезілуі тиіс. Сабақта түсіндіру барысын өзгертпеуге тырысу керек, арнайы сөздік жүмысын еткізу талап. Бүл жүмысты орындауда мүғапім тарапынан жақсы нүскау керек.

Өз бетімен жүмыс жасау барысында білім апу дамудын негізгі жолы болғандыктан, оқушылардың таным әрекетінің ерекшеліктерін жан- жакты ескеру керек. Арнайы мектептегі мүғалім оку материалын баяндауда окушылардың белсенділігіне, ынтасына, ерекше білім деңгейіне сүйенеді, материалдың мазмүнын дәлелдейді, кейбір ережелердің зандардың мазмүнын ашады. Материапды түсіндіруде түрлі кұрапдарды есептер шығаруды, жазып апу кең түрінен қолданылады оқушылар баяндау процесінде сүракқа жауап береді, байымдайды, дәлелдеуге тырысады. Арнайы мектепке түсіндіру бастуыш сыныптарда бес-жеті минут, жогары сыныптарда он, он бес минуттан аспайды, өйткені бүл әдіс мүмкіндіктері шектеулі бапалар үшін киын, себебі таным процестерінің толык жетілмеуі. Арнайы мектеп оқушыларына түсіндіру әдісін колдана отырып, мүғалім олардан қалай нені тусіндіргенін әр қашан үздіксіз, түрақгы түрде тексеруі тиіс. Бүл жүмыс болашакта білімнің жартыкештігін алдын алады.

Оқыту әдістерінің бүл тобымен оқыту нәтижесі мүғалімнің сейлемді дүрыс күрастыруына және окушының сөзбен баяндалған материал мазмүнын түсіну білігіне тәуелді болады. Оқытудың сездік әдістері мүғалімнен түсіндіруде логикалық тізбектестікті және дәлелділікті, материалдың күмән тудырмай бейнелі және көтеріңкі көңіл - күй сезімімен баяндалуын, тілдің әдеби және айкындығын талап етеді.

Оқытудың көрнекілік әдістеріне көрнекі қүралдарды пайдалану жолдары жатады. Көрнекі күрал оқу материалын түсінуге елеулі ыкпап жасайды, окушы ойының мазмүны мен күрылымын аныктайды. Себебі кез - келген көрнекі күрал түсіндірмелі, тапданады, зерттелген мәселе бойынша негізі не косымша көз кайнары болып табылады. Сондыктан көрнекілік әдістер тек көрнекі құралдар көмегімен әрі әнгіме, әрі суреттеп айту, әрі баяндау, әрі түсіндіру, әрі өз бетімен оку болып табылады.

Көрнекі қүралдарды пайдалану окушының сезімдік бейнелеуіне, түйсігі мен қабылдауына сүйену оның танымдық іс - әрекетінің өзіндік қүрылымын жасайды, баланың бейнелі, нақты ойлауын, абстракңиялаудың жақсы негізін қалыптастырып, зерттелген теориялык кагиданы түсінуін қамтамасыз етеді.

Арнайы мектеп оқушьшарының психикалык даумының ерекшеліктері кернекілік әдістерін жүзеге асырудағы өзгешілігін анықгайды.

Шеру әдісі - тәжірибелерді, прибор, препарат, табиғи нысандарды, кинофильмдерді т.б. керсету арқылы жүзеге асады. Шеру әдісі әсіресе физика, химия, биология сабақтарында жиі қолданылады.

Иллюстраңия- әдісінің көмегімен окушыларға иллюстративті яғни корнекі-бейнелеу күралдарды (плакат, карталар, сурет, портреттер, карталар) көрсетуге болады.

Бакылау әдісін пайдаланып, оқушылар мұғалімнің тапсырмасы бойынша өз бетімен жұмысын жүргізеді. Бакылау жүмысы сынып бөлмелерінде химия, биология пәндерінен, мектептің оқу-тәжірибе аймақтарында еңбек, ботаника пәндерінен берілген тапсырмалар бойынша жүргізледі. Бакылау мәліметтерін оқушы үнемі жазып отырады, ал онын нәтижесі сабақта талқыланады, барлық жұмыс алдын ала жоспарланады, дайындық жүмыс қажет.

Арнайы ғылыми зерттеулер көрсеткендей (Ж.Ш.Шиф,И.М.Соловьев) естімейтін балапар арнайы көмекке дейін кезенде білімді тек бакылау аркылы меңгере алады, бірақ сол бақылауға деген ерекше қабілеттеріне қарамастан, олар көбіне маңызды көрсеткіштерді байкамай, болмашы көрсеткіштерге назарын аударады. Мысапы, ақыл ойы кемтар бала кұстың кеудесіне, жаппы бейесіне қарамай, қанаты немесе тырнағына назар аударады.

Мұғалім бақылау жұмысын жүргізу алдында балаларға нақтыжоспары, мақсаты, кезендері түсіндіруі тиіс. Бақылау тапсырмалары әртүрлі әрекеатгермен бірге болуы мүмкін (сурет салу, табиғи онімдерді жинау, жапырақ гүл). Арнайы мектепте бакылау әдісі өте маңызды. Түзету - педагогикалык жүмысының нәтижесі көрнекілік әдістерінің практикалық әдістермен бірге қолданған жағадайда жоғарлайды

Оқытудың тәжірибелік әдістеріне оқушылардың икемділігі мен дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру процесіне байланысты әдістер жатады. Сөз жоқ оқытудың кез - келген әдісі тәжірибемен байланыстырылады. Тәжірибелік әдістер оқушылардын сабақтағы негізгі іс - әрекеті тәжірибелік тапсырмаларды орындаумен байланысты деген сөз. Бұл әдістерге жазбаша және ауызша жаттығулар, практикалық және лабораториялық жұмыстар, ез бетімен орындалатын жұмыстардың кейбір тұрлері жатады. Аталған жұмыс түрлерінін ерекшеліктері қалыгітастырады оқушылардын икем мен дағдыларда болып табылады.

Окушылар бойындағы дагдылардың алғышарттарын қалыптастыру үшін матгематика, ана тілі, табигаттану, еңбек, музыка, бейнелеу өнері сабактарында дайындық, машықтандыру және жасампаздық жаттығулар кең қолданылады. Ерекше жағдай оқушылардың әрбір орындалатын жатгығуды әсіресе дағдыны қапыптастыратын алғашкы амапдарды бақылауға мүмкіндігі болған жөн. Мұғалім мен мәтін мен тапсырмаларды алдын ала тандап алады, бапалардың жұмысқа дайындыгын тексереді. Мүғалім тарапынан оқушының әрбір орындаған жаттығуы дер кезінде, әділ және дұрыс екені кадағагіап, бағаланады.

Практикалық және лабораториялық жұмыстарды арнайы мектеп окушьшар көбінде еңбек, сурет, табигаттану сабактарында, мектеп жанындағы бақшапарда орындайды. Жұмыстар нақтытакырыптар бойынша, оқушылардың алдын ала жаксы дайындығымен өтеді. Окушылар апдын апа еңбек және басқа оку құралдарымен жұмыс істеу, қауіпсіздік ережелері, еңбекті ұйымдастыру мәдениетімен таныстыру керек.

Окушылар өз бетімен жүмыс жасау барысында практикалық тапсырманың шешілу тәсілдерін өздері іздеп табуы керек, ал сол кезде міндетті түрде мұғалім қалай орындалып жатқаның бақылауы міндет. Тек осы жағдайда ғана ез бетімен жұмыс жасау жасампаздыққа, бастама көтерушілікке, сенімділікке тәрбиелейді. Мұғапімнің басшылық етуі - окушының тапсырмалар мен жаттығуларды орындауда өзін, шамасын көрсете білуін қамтамасыз етуге жол ашады. Мұның өзі мұғапім сынып оқушыларының даму деңгейін, жеке ерекшеліктерін, орындалуы мүмкін тапсырмаларды таңдай білгенде ғана жүзеге асады.

Арнайы мектепте практикалық жұмыстардың түрлері: еңбек және әлеуметік - түрмыстық бағытттау, заттық-тәжірибелік оқыту сияқгы сабақтарында жиі қолданады. Практикалық әрекетінде мұғалім оқушылардың біріккен әрекетін ұйымдастыру формапары өте маңызды.(мұғапім көмегін байқап мөлшерін анықтап көрсеткен жөн, сол көмек оқушылардың ынта дербестігін дамытуға кедергі жасамауы керек.

Жаттығулар - практикалык оқыту әдісі, ең жиі пайдапанды. Окушылардың іскерлік қабілеті, дағдысы, жаттығу арқылы қалыптасады. Жатығулардың түрлері: ауысша, жазбаша, сыныпта үй жағдайында орындалатыи. Жаттығудың тиімді әдістері жаңа материалды (ережелерді, анықгамаларды формаларды) саналықпен меңгеру, есте сактау, алған білімге сүйеніп тапсырмаларды орындау, жаңа мысалдар мен есептерді шығару тәсілдерін іздестіру.

Жатгығулар арнайы мектептерде оқушылардың жасаған қателіктерін түзетуге мол мүмкіндік береді. Кемтар балалар үшін жаттығулардың қиыншылығын мөлшерлеу қажет, түрлі нұскаларын пайдаланған тиімді болады. Сонымен, еөздік, кернекілік және практикалық әдістер оқыту процесін ұйымдастыруда аса маңызды кызмет аткарады. Арнайы білім беру оқыту әдістері іріктеуі келесі формалармен қапыптасады:

- есту, көру, кимыл қозғалысында мүмкіндіктері шектеулі болғандыктан сақтаулы анализаторларға сүйене отырып калыпты әдістерді пайдалану;

- мүмкіндіктері шектеулі баллалардың барлығына ортак кемістік - сөйлеу тіліндеғі ауытқушылық сондыктан білім берудін алғаш кезенінде сөздік әдістер көрнекілік және тәжірибелік әдістерғе орын берді, яғни жалпы жетекші болмайды;

- балалардың дамуында түрлі бүзылуы бар бейнелі ойлау және көрнекі әсерлі ойлау көпшіліғінде қалыптасады, ап лоғикалық ойлаудың дамуы киындайды. Сонымен бірге әдістерді іріктеуде түзету -оқыту мақсаттарымен және жакындағы нақтымаксаттарымен лайықты болуы тиіс.

Арнайы оқытуды дүрыс үйымдастыру үшін тиімді оқыту әдістерін таңцап алу өте маңызды, әдістерді іріктеуде төменгідей критерийлерді ескеру кажет:

- оқыту заңдылықтары мен принциптеріне сәйкестігі;

- оқыту мақсаттары мен арнайы міндеттерге сәйкес келуі;

- меңгерілетін білім мазмүнына сәйкестігі;

- окушылардың оқу мүмкіндігіне, яғии кемістік түрі, жас және жеке даму, түлғалық ерекиіеліктерін ескеру;

- арнайы педагогтың мүмкіндіктеріне сәйкес келуі, нақты тәжірибесі, білім деңгейі, кәсіби біліктілігі мен шығармашылық қабілеті.

3. Арнайы оқытуда түзегушілік жүмысты қамтамасыз ету жагдайлары

«Кемтар бала калыпты баланың деңгейіне жетуі үшін казіргі ерекше кұралдарды қолданган жен» (Л.С.Выготский).

Мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту процесінде калыпты балаларды оқытуда пайдаланатын дәстүрлі әдістер жеткіліксіз. Сол себепті арнайы, өзгеше құрал-тәсілдерді пайдапану кажеттілігі өзекті мәселе. Кезкелген оку пәннің мазмұны көптеген өзгешілігімен сипатталады. Бұл жағдай әр пәнді оқытуда түрлі тәсіл мен кұралдардың ерекше нұсқаларын пайдалануды білдіреді.

Тарихи емдеу мен түрлі түзетуде түрлі өнер құралдарын антикалык заманнан пайдаланған туралы дәректер бар.

Ежелгі Грекияда көркем өнер аркылы адам тұлғасына әсер етудің тиімді кұралы ретінде карастырылған. Әдемі әсем заттарга, сүреттерге карау адам бойында тек жақсы қасиеттерді калыптастырады деген ойды білдірген. Атақгы грек философтары Пифагор (ҮІ ғ. б. ә.д.), Аристотель, Платон (ІҮ ғ. б.ә.д.) ән күйдің емдік күшіне аса көп кәңіл бөлген. Музыкалық аспаптар арқылы дене және психикапық ауруларды емдеу туралы көзқарастары еңбектерінде дәлел тапқан. Ән мен бірге би арқылы емдеу тәсілі де пайдаланған.

Музыкалык емдеу әдісі ежелгі Қытай, Үндістан елдерінде кең тараған. Музыкалык ырғак қытайлық ән күйде пентатоника деп атапады және табиғаттын негізгі бес белгісіне сәйкес: жер, темір, агаш, от, су. Олар болса адам ағасындағы бес мүшеге сай, көк бауыр, өкпе, бауыр,жүрек, бүйрек. Сол себепті ағзадағы кай мүше ауырса соған сәйкес келетін музыкалык ыргақгы пайдалану қажет.

Кейіннен XIX ғасырдың басында француз психиатр дәрегері Жан Әтьен Доминик Әскироль психикалык ауруларды емдеу тәжірибесіне ән күйді косқан.

Арнайы педагогикада шет елдік мамандар Ә.Сеген, Ж. Демор, О.Декроли, ресейлік арнайы педагогтар Л.С.Выготский, А.И. Граборов, В.П. Кащенко дамуында кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде өнер күралдарын пайдалану кажеттілігі туралы ойларын білдірген.

Арнайы педагогика мен психология саласындағы зерттеулер мүмкіндіктері шектеулі балаларға жағымды әсер етуі туралы нәтижелер көрсетеді.

Зиятында ауткуы бар балалармен жүмыс жасауда ән күйді пайдалану акыл-ойын, зейін түрақтығын дамытуға мол мүмкіндік береді (С.М. Миловская, И.В.Евтушенко).

Зиятында аутқуы бар балаларға көркем енердің әсер етуі (О.В. Гаврилушкина, И.А. Грошенков, О.В. Боровик), мектеп жасына дейінгі психикапық дамуы тежелген балаларға (Е.А. Екжанова), тірек-қимыл- қозғалысында ауыткуы бар балапарға (Г.В. Кузнецова), аутистикапық жағдайдагы балалар (О.С.Никольская) сүрет салу сенсорикалык дамуына, үсак моторикасына, сөйлеу тіліне, карым-қатынас дамуы аркылы жүзеге асады.

Естуінде ауытқуы бар балалардың таным процестерін дамыту үшін керкем өнердің мүмкіндіктер ашады (М.ІО. Рау, Е.А. Сошина).

Ән тындау, ән-күй ыргак сабактардың естуінде ауыткуы бар балалардың есту арқылы қабылдауын дамытады (Е.З. Яхнина).

Қазіргі уақытга арнайы педагогикада оқыту қүралдары арнайы білім беруде бекітілген принциптерге нақтысәйкес келуі талап. Сондықтан, әр оқыту тәсіл мен қүфалдын тиімділігі оқушыға қол жетерлік болуы мен таным және жас ерекшеліктерін ескеру көрсеткіштерімен анықтапады. Арнайы педагог оқытуда кандай қүралды пайдапану қажеттілігін оқу материалдын мазмүны, оқушылардын білім деңгейі мен даму мүмкіндіктері арқылы біледі.

Білімді окушыларға жеткізудің негізгі қүралы мүгалімнің сөзі. Сол себепті, айтылған сөздердің бәрі оқушыларға толык түсінікті болуы тиіс. Арнайы білім беру жүйесіндегі педагогтың сөйлеу тіліне ерекше талапгар койылады. Сөйлеу тілі анық, түсінікті, дыбыс айтуы дүрыс, кемшіліксіз болуы кажет және оқушылардың сөйлеу тілін белсендіру үшін тиімді әрекет жасай білуі арнайы педагог үшін аса маңызды талаптардың бірі.