Главная Случайная страница


Полезное:

Как сделать разговор полезным и приятным Как сделать объемную звезду своими руками Как сделать то, что делать не хочется? Как сделать погремушку Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами Как сделать идею коммерческой Как сделать хорошую растяжку ног? Как сделать наш разум здоровым? Как сделать, чтобы люди обманывали меньше Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили? Как сделать лучше себе и другим людям Как сделать свидание интересным?


Категории:

АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника






Р арнайы білім беру жүйесінің даму тарихы





- Кемтар бар балаларга арнайы білім берудің алгышарттары... 184-186

- Қазақстанда арнайы оқыту жүйесінің құрылуы (1920-1945).... 187-193

- 1946-1990 ж.ж. отандық арнайы білім беру жүйесінін дамуы..... 193-202

- Отандык дефектологтардың арнайы білім беруді дамытуга коскан үлестері 202-205

Дәріс№ 44-45................................................................................................ 206-219

Азіргі арнайы білім берудің жагдайы және даму тенденциялары

- Қазірі і арнайы білім берудің жағдайы мен проблемапары........ 206-208

- Кемтар бапаларға ерте түзету көмек көрсету жүйесі................... 208-209

- Шег елдердегі біріктіріп оқыту мен инклюзивті білім біру........... 209-214

- ҚР мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріи оқыту............. 215-219

ІҮ тарау бойынша бақылау және курстык жүмысгар тақырыгітары 220

Қосымша...................................................................................................... 221-243

Өзіндік бақылауға тест тапсырмалары............................................ 244-258

Дебиеттер

АЛҒЫ СӨЗ

Біздін ортамызда дамуында әр тұрлі ерекшеліктері бар тұлғапар күнделікті кездеседі. Сол тұлғалар кандай мекемелерде оқиды, оларды кім окытады, калай окытады, оларға кандай ерекше қолдау көрсетеді деген сұрактарға арнайы педагогика атты ғылым жауап береді. Бұл оку құралы болашак арнайы педагог мамандарды оқытуда, нақгы аталмыш пән бойынша теориялык негіздерін ашып, мұмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту туралы білімдерің қалыптастыру мақсатын көздейді.

"Арнайы педагогика: проблемалар мен даму болашагы " оку кұралы "Арнайы педагогика" пәні бойынша Типтік оку бағдарламасына сәйкес кұрастырылды. Оку кұралында орыс тіліндегі "Специальная педагогика" атты окулықтағы авторы Н.М. Назарова, нақты жалпы теориялық сұрактары мен арнайы педагогиканың гылыми негізделуі, арнайы білім беру жүйелері туралы мәліметтері бейімделіп енгізілген. Бұл "Арнайы педагогика: проблемалар мен даму болашағы оқу құралында арнайы білім беру саласындағы қазіргі өзгерістер ескерілген, нақты ҚР "Білім туралы" (2007), "Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикапык түзеу арқылы колдау турапы" (2002) Заңдары, арнайы білім беру ұйымдарының кызмет, әрекетін реттейтін кұқыктық кұжаттар (2003,2004,2008) т.б. Сонымен бірге, айтып кететін жағдай, оқу кұралындағы мәліметтер отандық жетекші арнайы педагогтардың еңбектеріне негізделген (А.К. Сатова, Р.К. Луцкина, Р.А. Сүлейменова, Ж.И. Намазбаева, Қ.Қ. Өмірбекова, Ғ.М. Коржоват.б.).

Оқу құралын дайындау кезінде оку материапдарын казақ тіліне аудару мәселесі ауыр тиді, өйткені қазіргі уақытқа дейін арнайы білім саласында қазақ тіліне өзгеше ұгымдар мен түсініктерді аудару езекті жағдай болып табылады.

Арнайы иедагогика кең, әрі терең ғылым саласы болғандықтан қарастыратын мәселелері көп, сондықтан бір оку кұралында оның бәрін толығымен ашып көрсету мұмкін емес.

Бұл оку кұралы арнайы білім беру саласында жұмыс аткарып жүрген мамандарга, педагогикалық жоғары оку орнында оқып жатқан студентгерге нақты "Дефекгология" бөлімінде және де мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім алу мәселерімен айналысатын окырмандарға арнайы дайындалған.

I - ТАРАУ.

АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКАНЫҢ ЖАЛПЫ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Дәріс № 1-4 Арнайы педагогиканың жалпы негіздері

Жоспары:

- Арнайы педагогиканың пәні, мақсат-міндеттері

- Арнайы педагогиканың негізгі ұғымдары мен түсініктері

- Дамудағы кемістіктердің статистикасы мен жіктеулері

- Арнайы педагогиканың пәндік салалары.

- Арнайы педагогикадағы ғылыми-зерттеу әдістері

Heгізгі түсініктер: арнайы білім беру, кемтар бала, мүмкіндіктері шектеулі бала, тузету, толықтыру, оңалту, коғамға қосу.

1. Арнайы педагогиканың пәні, мақсаты және міндеттері

Арнайы педагогика - педагогикалык білімнің бір бөлігі, құрамдас болғанына карамастан көлемді, көп аспектілі ғылым саласы /латын тілінен аударғанда specialis - туыс, түpi деген магынаны білдіреді. Нақты анықтамасын қарастырсақ, арнайы педагогика -жалпы педагогикалык жағдайда білім алуда қиналатын, немесе мулде оқи алмайтын кемтар тұлғаларға арнайы білім берудің теориясы мен тәжірибесін зерттейтін ғылым.

Қазіргі халықаралық педагогикалық теория мен тәжірибеде «арнайы педагогика» және «арнайы білім беру» ұғымдары кең пайдалынады: мысалы, ағылшынша special education, французша - education speciale, испан тшнде - pedagogica especial, немісше - sonderpadagogik деген анықтамалар дәстурлі қолдануда. Өйткені «арнайы педагогика» ұғымы жалпыға түсінікті және адамгершілік бағытына сәйкес үйлеседі.

Арнайы педагогиканың нысаны - білім алуда ерекше кажеттіліктері бар, яғни кемтар тұлғаларға арнайы білім беру үрдіci, ол педагогикалык феномен ретінде қарастырылады.

Арнайы білім беруде зерттеу мен педагогикалык көмек көрсетуді субъект^- даму мүмкіндіктері шектеулі болғандыктан білім алуда ерекше қажеттіліктері бар тұлға. Бұл жерде арнайы оқыту- нақты адамның білім алудағы күрделі мәселесін шешуге бағытталған.

Арнайы педагогиканың пәHi - арнайы оқытудын теориясы мен тәжірибесі. Бұл үрдіс мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың дамуы мен білім алу ерекшеліктерін, тұлғалық қалыптасуы және әлеуметтену зандылыктарын зерттейді, Арнайы педагогиканың пәнін білу тұлға дамуындағы дене немесе психикалык кемістікті түзету мен оңалтуға және коғамғабіріктіруге тәуелсіз өмір сүру деңгейіне қол жеткізу үшін өте маңызды.

Арнайы педагогика өз мәселелерін шешуде психолог, педагог ғалымдардын (П.П.Блонский, Л.С. Выготский, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, А.А.Люблинская, Д.Б.Эльконин т.б.) теориялық қағидалары мен шешімдеріне сүйенеді.

Арнайы педагогика дамушы тұлғанын әлеуметтенуін, өзіне-өзі қызмет көрсетуге үйретуді көздей отырып, бұл максаттың мүмкіндігі шектеулі тұлға үшін маңыздыекенін көрсетеді, нақты тәуелсіз және ерекше өмір сүру мен әлеуметтенудің жоғарғы деңгейіне қол жеткізуді жетекші бағыт ретінде қарастырады. Ал сол мақсатқа жету үшін арнайы педагогика келесі міндеттерді орындайды:

- дамудағы кемістікті, ауытқуды түзету;

- педагогикалық құралдар арқылы дамудағы кемістікті, ауытқуды теңестіру; орнын толықтыру (компенсациялау);

- абилитация (ерте жас кезеңі үшін)-әлеуметік ортаға aлi бейімделмеген ерте жас кезеңінде пайда болатын патологиялык жағдайлардың алдын aлy емдік- педагогикалық шаралар жүйесін асыру. Ол коғамда еңбектену және пайдалы мүше болу мумкіндігін туғызады.

- сауықтыру жұмыстары (әлеуметтік және тұлғалық) - тұлғаны даярлау мақсатындағы медициналық, әлеуметтік, білімдік және кәсіби сипаттағы кешендерді колдану.

Сондықтан бұл міндеттер нақты тұлғаға көмек көрсетуге бағытталған деп айтуға болады, мысалы, көруінде ауыткуы бар тұлғаны арнайы тифлотехникалық құралдармен колдануға үйрету және коршаған кеңістікте бағыттау дағдыларын қалыптастыру болса, естуінде ауытқуы бар тұлға ушін қалдық естуіне сүйене отырып, сөйлеп тұрған адамның epiн қимылынан ауызша сөйлеуді қабылдау дағдыларын қалыптастыру болады.

Сонымен 6ipre, арнайы педагогиканыц взгеше мшдеттер катарына мумюнд1ктер1 шектеул1 тұлғаны сауыктыру шараларды уйымдастыру, нақтыезж-ез1 кщцрлеу сез1мш тәрбиелеу, вз тұлғасын барабар багалау, әлеуметпк мшез-кулыктын сойкестж формаларын калыптастыру жатады. Бұл жумысты аткаруда психолог мамандар ата-анапармен 6ipjiecin белсед1 вз улестерт косу кажет.

Ал темендеп мждеттер арнайы педагогиканыц жетекип максатына кол жеткгзу ушж аса манызды болып табылады, олар:

- мумкшдцктер! шектеул1 жагдайында тұлға дамуыньщ педагогикалык завдылыктарын зерггеу;

- нақтыгулга ушж кемютжтщ курамына сәйкес тузету және тенеспру (компенсация) орнын толыктыру мумюнджтерж аныктау;

- муметнд1ктер1 шектеул1 тұлғаларды педагогикалык тургыдан топтастыру, Ж1ктеулерд1 әз1рлеу жагдайларын аныктау және непздеу;

- арнайы білім берудж зандылыктарын, мумкшджтер1 uieicreyni тұлғаларга арналган педагогикалык жуйелерж зерттеумен катар жана педагогикалык жуйелердж пайда болуын болжау;

- арнайы білім беру мазмуны, принциш-epi, әдютер! мен технологиялары және арнайы білімд1 уйымдасгырудын гылыми непздерш, жагдайларын 3'iipjiey;

- арнайы білім беруде педагогикалык - тузету, сауыктыру, оналту багдарламаларын әз1рлеу және жузеге асыру;

- мумкшд1ктер1 шектеул1 тұлғаларга кажетп әлеуметтж бетмделу1, оналту, абилитациялау багдарламалары мен оларды к.олдану жагдайларын зерттеу, талдау және жузеге асыру;

- дамуында KeMicTiri бар тұлғалар үшін әлеуметпк бешмдеу, кәздби кенес беру және кәЫби енбекке даярлау мен әлеуметпк-енбектж беЙ1'мдеу багдарламаларын әз1рлеу және жузеге асыру;

- әлеуметпк-мәдени стандарттан тыс мумюнд1ктер1 ureKTCyjii тұлғалардын eMip су руд in барлык мәселелерщ шешу ушш әлеуметпк педагогикамен байланыста болу;

- дамудагы кемютжгердщ алдын-алу ушш педаг огикалык куралдар мен механизмдерш зерттеу, әз]'рлеу және жузеге асыру;

- кемтар балалардын ата-анасына психологиялык-педагогикапык колдау корсету, кенес беру, уйрету

- мумк1нд1ктер! шск-reyjii тұлғаларды когамга 6ipiicripy (интеграциялау) беталысын жузеге асыру, гылыми зерттеулер журпзу.

2. Арнайы педагогиканың непзп угымдары мен ryciniKiepi

Тарихи арнайы педагогика педагогика гылымнын курамдас бшип болгандыктан, ол жалпы педагогикалык Heri3ri угымдар мен терминдердщ кепшшгш пайдаланады. BipaK, арнайы педагогиканың даму барысында езшдш угымдар аппараты және терминологиясы калыптаскан.

Айтып кетепн жагдай арнайы педагогиканың угымдар және терминдер шенбер1 ете кен, ойткеш білімнщ жиынтыгы xypjii дене және психикалык KeMicTiri бар балапарды оқыту мен тәрбиелеу урддсжде калыптасып, жинакталган. Баланын психикалык және дене дамуыньщ турл1 салалары: сейлеу жуйеа, сенсорикалык, зият, epiK сферасы, козгалысында турл1 денгейде кершуш және турлше себептерден пайда болуына байланысты. Болашак арнайы педагог кемюпктш пайда болудын Heri3ri ce6e6i мен сипатын, ерекшешктерш оларды тузетудщ әдю-тәсшдерш, сонымен катар әрине арнайы терминдерд1 6ijiyi тию. i

Алгашында, арнайы педагогиканың ез1ндж терминдер! болмагандыктан кемтар балалардын патологиялык, анатомиялык- физиологиялык ерекшелггерш бш/иретш кебшесе медициналык терминдер пайдаланылды. Арнайы гылыми терминдер медицинадан туындаган, олар: диагностика, акау, сокыр, тузету, акыл-eci кемтар, керендж, мылкау т.с.с.

Арнайы психологиянын дамуымен психологиялык терминдер мен угымдар калыптасты, олар диагнозды сипатка ие болган және нақтыпсихологиялык тексеру нәтижесш бщадредь Мысалы: 1) дамуы уакытша тежелген балалар; 2) танымдык әрекет1 темен бапалар; 3) 10

психомоторикасындагы ауыткуы бар балалар, сиякты угымдар тексерудщ корытынды сипатын бшд1рген. Кейшнен дефектологтар Бұл угымдарды ез тәмарибелершде пайдаланып, диагнозды сипатына кенш белмей, дефектологиялык терминдер ретшде калдырган.

0зшд1к педагогикалык угымдар мен туашктердщ болмауы ме^циналык және психологиялык терминдерд1 арнайы педогогика саласында пайдалануга тура ке.тпрдц педагогтар ушш әлеуметпк мәдени контекстег! олардын диагноздык мәш жойылады.

Бұл процес әр кашанда езект1 болгандыктан, арнайы педагогиканың угымдык аппаратынын дамуына узджаз ыкпалын типзедк Ерекше айтып кететш жагдай, арнайы педагогика дамуыньщ apoip кезеншде жана терминдердщ пайда болуы мен еск!рген угымдарды алмастыру және аталатын нысандар мен кубылыстардыц магынасын пакты бшд1рмейтш угымдарды кате пайдалану беталысы байкалады.

Bip нысанды немесе кубылысты әр гылым саласы езшше атайтыны анык- Сондыктан 6ip угым баска гылымдарда rypjii магыналык кундылыгын әр контекстке байланысты биииредг Мысалы, дамуында нақты 6ip KeMicTiri бар баланы дәрнер "мидын минимальды дисфункциясы бар бала" десе, психолог - психикалык дамуы тежелген дейдц ал дефектолог сол баланы "білім алуда киындыктары бар", "мумкшдич шектеуш бала" деп айтады.

Сонгы он жылдыкта тутас педагогика саласында атаулар мен аныктамаларды кайта карастыру жумыстары басталды. Бұл жагдайдын ce6e6i, 70 жыл бойы дамуында KeMicTiri бар балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеу саласы «дефектология» атты гылым болып аталуда. Кенес дәу1ршде дефектология терминшщ пайда болуы 20 гасырдын басында педагогиканың курт дамуына байланысты. Ол дамушы тұлғаны кешенш карастыру аркылы педагогиканы байытгы және ecin келе жаткан баланы физиологиялык, психологиялык және әлеуметпк тургыда жан-жакты зерттеудщ кажетгинпн керсетш дәлелдедь

• Бұл тужырымдамалык непздер жанадан дамып келе жаткан гылыми- практикалык сала, ягни дефектологияньщ 1ргетасын калады. Дефектологиянын дамуына Мәскеудеп мемлекетпк университетшде дефектология факультет]н ашылуы мен дамуында KeMicTiri бар балаларга белсен/п арнайы білім беру тәж1рибеа ыкпал erri, 1937 жылга дешн сол факультет педология факультет! деп аталган. BipaK "дефектология" терминмен катар "арнайы педагогика" және "арнайы психология" термин! де пайдаланган.

XX гасырдын ортасында шетел педагогикасы педологиялык ойлардан б|'рт1ндсп алшактап, онын тек окушыларга жуйел1 ыкпал ету/и гана калдырган (психологиялык, физиологиялык, әлеуметпк-мәдени контексте). Кенес дәу1ршде болса 1936 жылы «Халыкты агартушылык комитет жуйесшдеп педагогикалык бурмалау туралы» атакты каулы жарык керд1, сейтт педология мен осы салада айналысатын галымдарды, сонын шпнде Л.С.Выготский кудалана бастады. Букит әлемге атакты галымнын енбектер! 30 жылга лей in пайдалану руксатынан айырылган.

Ал дефектология гылымнын дамуына ез кунды улестерш коскан галымдар Дефектология гылыми-зерттеу институтты баскарушылары И.И.Данюшевский, А.И. Дьячков, Т.А.Власова т.б.

©ткен гасырдын 80-90 жылдарында әлеуметпк- саяси озгерктерге байланысты "дефектология" угымныц мзш б1рт1ндеп езгерш, жойыла бастады. Накты, "кемкгпк туралы гылымнан дефектология", 6ip катар гылыми салаларга суйене отырып педагогикалык биймнш езшдж саласы ретшде белшд!, непзш калаган жетекип гылыми салалары -медицина мен арнайы психология. Сол кездерден бастап гылым жуйесшде, нақтыпедагогика курамында дефектологиянын орнын аныктау кажеттимп ез езектшпн бщщрдь

XX гасырдын 90 жылдарында әлем/пк гылыми б!рлест1ктермен карым- катынастардын дамуы және шетел педагогикалык тәиарибеЫмен танысу дефектология термишн диагноз койып, балапарды тек кем1сппне карай аныктаушы сипатын байкауга мумкшд!к бердй Сонымен катар шет елдершде дефектология угымын колданудан бас тартып, колайсыздыгын керсетп. Сол кезден бастап кенес дәу1ршде дефектология угымынан арнайы педагогика угымына кешу кезеш басталып, баска балама атауларды 1здест1ру басталган.

Әлеуметпк езгер1стерге тәуелд! дефектологиянын орнына "тузету педагогика" термин! пайдалану кубылыстар байкалды. BipaK "дефектология" терминмен катар "арнайы педагогика" және "арнайы психология" термин! де пайдаланган.

Бұл жерде айтып кететш жагдай "тузету педагогика" угымы езшщ диагнозды сипатын бшд1ред! және арнайы 6LniM берудеп педагогикалык әрекеттш колем in барлыгын тек тузетумен шектейд1. Сонымен катар тузету педагогика угымын кәс!би термин магынасында пайдалану, баска угымдарды карастырмай ешЫлуше карамастан, арнайы педагогика деген угым сезд1ктерде кездескен. Педагогикалык гылымдар жуйесшде арнайы педагогиканың пәндж салалары белек аталады, олар: сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофренопедагогика, логопедия.

Токсаныншы жылдардан бастап тузету педагогикасы термин! жалиы білім берет!н мекемелерде бешмделу! киын калыпты балапар мен жасөспірімдер ymiH педагогикалык көмек керсету максатында пайдаланылады.

Тузету педагогикасы угымы балага емес оқытудьщ мазмунына катысты магынада пайдаланган. Тузету педагогикасы-оқыту мен тәрбиелеудщ арнайы дара әдютерш кажетешетш, дене және психикалык KeMicTiri бар балалар тұлғасынын манызын, зандылыктарын даму урд!сш баскару беталысын зерттейтш гылым. Тузету термин! б1рде арнайы педагогикалык көмектш жекелеген технологиялык компонентер рет!нде, әлде мумкшджтер! шектеул! гулгалардын коршаган ортага лайыкты болу магынасында. (медициналык, психологиялык, педагогикалык) пайдалынады.

Ka3ipri әлеуметт!к кукык, когамдагы адамгершшк кез-карас MyMKiHfliicrepi шектеул! тұлға дамуындагы кемилчкп тузеу емес жеке дара ерекшипктерш ескере отырып сол KeMicTiicri тузету уцпн көмектш турлер!н (медициналык, әлеуметпк, психологиялык, педагогикалык тургыдан) камтамасыз етудщ езектшгш 6uwipe;n.

"Емдеу педагогика" термин! ез атына сәйкес педагогикалык әдютермен емдеуд1 бшд^редь Бұл жерде педагогиканың медицина саласындагы кызметтерд! орындай алмайтыны акикаг, 6ipaK мумкш;иктер1 шектеул! ^тұлғаларды емдеу аркылы колдауды кажетсшетш! де анык. Сондыктан арнайы білім беруде медициналык колдау керсету деуге болады, ал мумк1нд!к'гер| шектеул! тұлғалардыц барлыгын ауру ден атау дурыс емес.

Емдеу угымын терапия угымынан ажырату киын мәселе, ейткен! 6ip магынаны бщщредь Ал арнайы білім беру саласында психотерапиялык шаралар кен колданылады, мумк!нд!ктер! шектеул! балаларды оқыту мен тәрбиелеуде гипноз, арттерапия, ойын аркылы емдеу, ертепмен емдеу, к!таппен емдеу психологиялык жаттыгуды пайдалану. ("Психотерапия в дефектологии" курастырган Н.П.Вайзман) Психокоррекция - емдеу педагогикасы угымын ажыратады К.Д.Ушинский педагогиканы емдеу енер!мен салысгырады. Дәр!гер мен педогогты адамның жеке тұлғасына ыкпал ету, баланыц әлемше уншу кажетшп жакындастырады.

Емдеу педагогикасы термин! XX гасырда нем!с галымдар енбектер!нде кен!нен кездесед!. Ал, Ресейде атакгы дәр!гер-психиатрлер А.С. Грибоедов, В.П.Кащенко Г.И.Россолимо психикалык дамуында KeMicTiri бар балаларды емдеу iciMeH айнапыса отырып осы терминд! пайдаланган. Ал, бупнп танда огандык педагогикалык тәж!рибе аталмыш термин сирек пайдаланалады, тек мамандардьщ кәс!би саласында және ол есюрген болып саналады.

Әлеуметпк коргау мен кукыктык сала аясында жалпыга мәл1м ретшде мугедек атты угым кездесед!. Ал кукыктык мумкйццктер! шектеул! тұлға термин! жи! колданылады. Медициналык тургыдан арнайы педагогика келесщей терминдерд! пайдаланады, олар: кемтар балалар, дамуында дерт! бар балалар, ауыткулары бар балалар. Ал арнайы педагогикада жи! кездесетш тусЫктер «дефект», «kcmic» орысша-казакша сезд1кте дефект -;(кау, жет1мс!зд!к, кемкгпк, мукютж деп аударылады, дефективные дети- KeMicriri бар балалар денди Ал казакша-орысша терминологиялык сезд!кте (педагогика және психология) кемшипк - недостаток деп беришдг дефективные дети- кемю балалар деген.

BipaK Ka3ipri уакытта, педагогика мен әлеуметтану саласында жогарыда аталган терминдердш мумкшдктер! шектеул! тұлғанын намысын кемтп, білім алудагы ерекше кажеттшктерш, әлеуметж бей!мделу жагдайларын бйшрмейд!.

Сонымен катар "аномальды", "кемтар балалар" деген терминдерден бас тартып орнына "мумюцщп шектеул! тұлға" және "білім апуда ерекше кажетт!л!ктер! бар балалар" терминдерд! енпзлцеш туралы айту керек.

Ka3ipri әлемдж арнайы білім беруд!н теориясы мен тәж1рибесшде аталмыш аныктамаларды макулдап, кен колдануда.

Ka3ipri арнайы педагогика дамудагы кем1ст!к, акауды нақтыадамның даму мумкпццетзршш когамда кабылданган мшез-кулык және карым- катынас, мектептег! бЫмд1 менгеру нормаларга сәйкес болмаган жагдайда

пайда болады дейдь Ал жаппыга бiрдей әлеуметпк кажетпл1ктерд1 аталмыш адамның мекгере алмаган турде оны әлеуметпк мумкшд1ктер1 шектеуш тұлға деп атауды усынады. Сондыктан арнайы педагогика Ka3ipri уакытта мумкшд1ктер1 шектеул1 тұлға, ал білім алушылар уишн - бЫм алуда ерекше кажеттш1ктер1 бар деген ацьпсгаманы пайдаланады, сол ерекше кажеттшктерд1 арнайы жагдайды камтамасыз ету аркылы канагаттандыруга болады. Ерекше назар аударсак, даму мумющцктердщ шектелу1 педагогикапык көмек киындыктардын айнымалы керсеткш магынасын га на бишреда.

Шетелдеп Ka3ipri зан және әлеуметпк саласында енбек ету мумкшдштер1 шектеул1 тұлға деген угымдар жш пайдаланады, ол бурынгы "мугедек" терминнщ орнын басады, ейткеш "мугедек" деген адамның ештецеге жарамайды, ягни каб1летс!зд1кп бщщредь

Сондыктан мумк!нд1ктер! шектеугп тұлға, енбек ету мумюнд!ктер1 шектеуш тұлға, бйцм алуда ерекше кажетгЫктер1 бар тұлға терминдер1 б|ршама тшмд1 және адам намысын корламайтын болып саналады.

Сейтт дамуында KeMicTiri бар тұлғаларды кеп жыл бойы калыптасып дәстурл1 жтеу бойынша келес1 топгарын ажыратуга болады:

- ест1мейтждер;

- нашар еститшдер;

- кермейтшдер;

- нашар керетшдер;

- 'пл KeMicTiri бар;

- акыл-ойы кемтар;

- психикалык дамуы тежелген (шет елдерде окуында киналатын балалар);

- TipeK-êèìûë-êîçãàëûñûíäà àóûòêóû áàð;

- ce3iM-epiK àÿñûíäà àóûòêóû áàð;

- күрделі KeMicTiri бар.

Осы терминдердщ әл> кунге дейш непзшде медицинапык, пеихологиялык жакындастык сакталады.

Ал 2002 жылы кабылданган КР "Кемтар балаларды әлеуметпк және медицинапык -педагогикалык тузеу аркылы колдау туралы" Зан отандык арнайы білім беруде пайдапанатын Heri3ri терминдер мен ацыктамаларды занды турде бектп тәж1рибеге усынды, олар:.

Кемтар балаларды балаларды әлеуметпк және медициналык — педагогикалык тузеу аркылы колдау - кемтар балаларга турмыс- Т1ршкгппндеп шектелуш жою және онын орнын толтыру ушж жагдай жасауды камтамасыз ететш және оларга баска азаматтармен б1рдей когам OMipiHe катысу мумкшднстерш жасауга багытталган арнаулы әлеуметпк, медициналык және 6LniM беру кызметтерш керсететш білім беру, халыкты әлеуметпк коргау, денсаулык сактау уйымдарынын кызметь

Кемтар бала (балалар,) - белпленген тәртшпен расталган, туа бггкен, тукым куалаган, журе пайда болган аурулардан немесе жаракаттардын

салдарынан TipuiuiiK eTyi шектелген, дене және (немесе) психикалык KeMicTiri бар он сепз жаска дейшп бала (бапапар).

Катер тобындагы бала (балалар) - ерте колга алынбагандыктан әлеуметпк және медициналык-педагогикалык тузеу аркылы колдау керсетшмегенджтен, дене және (немесе) психикалык дамуында кенжелеп ^калу ыктималдыгы жогары болагын уш жаска дейшп бала (балалар).

Дене KeMicTiri-aF3acbi (агзалары) дамуынын және (немесе) жумыс icTeyiHiH узак уакыт бойы әлеуметпк, медициналык, педагогикалык тузеу аркылы колдауды кажет ететшдей созылмалы бузылуы.

Психикалык кем1ст1к-адамныц психикасы дамуынын және (немесе) жумьгс ютеушщ уакытша немесе туракты KeMicTiri, соныц ншнде: сенсорлык бузылыстардьщ салдары; сейлеу бузылыстары; әмоция-epKi жагынан бузылыстары; ми закымдануынын салдары; акыл-ой дамуынын бузылыстары, сонын iuiiHae акыл-ой жагынан кенжелеп калу; психикалык дамуыныц тежелу1 және осыган байланысты окып-уйренудеп ез1ндж киындыктар.

Курдел! кемипгж - дене және психикалык кемстпнщ кез-келген уштасуы.

Ауыр кем1ст1к - мемлекегпк (онын ншнде арнаулы) білім беру стандартарына сәйкес бЫм беру колжет1мд1 болмайтын және оқыту MyMKinfliKTepi езше-ез1 кызмет корсету дагдыларын, коршаган дуние туралы карапайым білімдерд1 және карапайым енбек дагдыларын немесе аясы тар кәаби даярлыкты менгерумен шектелетш дәрежедеп психикалык және (немесе) дене KeMicTiri.

Ерте колга алу (ерте колдау) - психикалык - дене бузылыстары скрининпн, медициналык психологиялык-педагогикапык диагностиканы, емдеущ, дамыта оқытуды камтитын, сәби жастагы (уш жаска) дейшп балаларды әлеуметпк және медициналык - педагогикалык тузеу аркылы колдау.

Әлеуметпк бешмдеу - нысаналы әлеуметпк және медициналык - педагогикалык колдау аркылы колдау процесшде кемтар балалардыц когамда кабылданган кундылыктарды, мшез-кулык ережелер1 мен нормаларын nrepyi мен кабылдауы және енбекке даярлануы жолымен әлеуметпк орта жагдайларына белсенд1 турде икемделук

Әлеуметпк жумыс - жекеленген адамдарга, отбасыларына олардын толык мәвди әлеуметпк жумыс icTeyiHe кедерп келпрепн бузылган немесе жойылган функцияларынын орнын толтыра отырып әлеуметпк кукыктары мен кеn iлдiкгерi11 icKe асыруда көмек керсету женшдеп кызмет.

Скрининг - "катер" тобындагы балаларды аныктау максатымен жаппай стандартталган тексеру.

Арнаулы білім беру - кемтар балаларга арнайы жагдайлар жасай отырып білім беру.

Мунда оқыту мумюндт коршаган орта туралы карапайым білім алуымен, озше-з|" кызмет ету дагдысын менгеру мен, карапайым енбек дагдысын және кзаби даярлыкты менгерумен шектеледь BmiM алу унпн арнайы оқыту, арнайы білім беру багдарламасы мен оқыту әдютерц оқытудын жеке-дара техникалык куралдары педагогикалык, медициналык, әлеулеуметпк және т.б. кызмет корсету.

Тузету - акыл ойы кем және дене дамуында KeMicTiri бар тұлғанын акауын тузету, емдеу, азайтуга мумкш болса жоюга багытталган педагогикалык шаралар немесе куралдар жуйеск Тузету адамның компенсациялык бешмделу негЫнде курылады.

Компенсация (латын сез! - орын толтыру) сакталган функциялар аркылы бузылган кызметнпн орнын толтыру непзшде агза кызметш кайта куру урд1ск Компенсация (толыктыру, тенеслру) арнайы әдютер мен турл1 техникалык куралдарды колданатын максатка багытталады және арнайы уйымдастырылган оқыту жагдайында тшмд1 болмак. Компенсация nponecTepi әлеуметпк ецбеке бешмделу жагдайын камтамасыз ету yniiH және калыпты дамыган тұлғалар ортасына кемтар балаларды 6ipiKTipy унпн кажет.

MyMKinfliKTepi шектеуш тұлғалар әлеуметк ортамен әрекеттесуде киыншылыкгармен кездесед1, оларда коршаган ортадагы езгерютерд1 кабылдап, тапдау кабшегтер1 томен болады. Бұл бапалардын коршаган адамдармен калыпты карым - катынас жасау кабшет1 де шектеуш, KeMicTiKTin салдарынан. Осыган байланысты арнайы мектептердщ мацызды мшдеттершш 6ipi - әлеуметпк бешмдеу жумыстары уйымдастыру.

Сауыктыру - езара тыгыз байланысты 6ipneLue формалары бар, медициналык, психологиялык, педагогикалык, әлеуметж-әкономикалык, кәЫби енбек және турмыс шараларынын кешенд1 жуйесшен турады. Олардын 6ipeyiHci3 толык сауыктыру мумкш емес. Медициналык тургыдан алганда мугедектердщ денсаулыгын толык сауыктыру, белее нл емipre араластыру. Психологиялык тургыдан Караганда сауыктыру e:iin -e3i багалауды калыптастырудын тұлғапык психокоррекциясы.

Педагогикалык тургыдан сауыктыру - білім алуга кажет білім, юкерлж, дагдылы менгеруге багытталган тәрбие шаралары.

Әлеуме-тк - әкономикалык сауыктыру - мумюнд1ктер1 шектеул1 тұлғаларды тургын уймен, пенсиямен, кемйгпкке тәуелд! кажетп арнайы техникалык курал-жабдыктармен камтамасыз ету.

KaciGn енбекпен сауыктыру- кәс1би енбектщ дәйс1сп TypiH аныктап, оган оқыту, жумысты жешлдегетен арнайы техникалык куралдарды пайдалануга уйрету, жумыс орнына бешмдеу

Турмыстык сауыкгыру- мумкшджтер1 шектеул1 тұлғалар ушнде және кешеде срк1н журу yiuiH арнайы протездермен камтамасыз ету және гимараттар мен нақтыбаспалдактарын Т1 'рек-кимыл- козгалысында ауыткуы бар тұлғалар ушш бешмдеу.

Сонымен, Ka3ipri арнайы педагогика узак уакыт бойы жинактаган езшдж терминологиялык, угымдык аппаратын капыптастырып, пайдаланып жатыр. Бұл мәселе арнайы бйпм беру саласындагы терминдермен угымдардын мән1н ашып, казак тшше аударып, тәж1ребеге белсен;и енгпуд! бишргенджтен шп кунге лей in езекп деп айтуга болады. 3. Дамудагы кемкпкггердш статистикасы мен жнстеулер!

Арнайы бЫм берудщ сапасын жетиуцру максатында мумкшджтер! шекгеул1 тұлғалардьщ саны, арнайы мекемелер туралы т.б. мәлеметтерд1 жинактау аса кажетп шаралардьщ 6ipi.

, Ka3ipri уакытта халыкаралык когамдык б1рлестштер (Дуниеж1зшж денсаулык сактау уйымы) дамудагы кемкгпктердщ TypJiepi мен пайда болу жиипп туралы статистикалык деректерд! жуйел1 жинактау жумысын узщказ журпзуде. Ал кептеген еркениетп мемлекетгер статистикалык есепке any жумысын ез елшде кабылданган денсаулык пен oMip суру мумюнджтердщ шектелуш аныктайтын терминдер мен топтастыруларга сәйкес уйымдастырган.

6cipece статистикалык деректерд1 дамушы елд1рде жинактау киындык тудырады, ейткеш әлеуметпк жагдайлар мен емдж-педагогикалык көмек көрсетуді темен денгейде болгандыктан барабар, накты, толык мәл1мет алу мумкшд1ктер1 темен.

Статистикалык мәл1меттердщ сипаттамасы әр мемлекеттщ еркениет денгешмен, емдж-педагогикалык, әлеуметпк көмек керсету сапасымен айкындалады.

Байкалган жагдай дамуы томен денгейдеп мемлекеттерде керу мен есгушде ауыр органикалык ауыткулары бар тұлғалар саны ен жш кездесетш керсеткни. Ал, білім денгеш жогары сатыдагы мемлекеттерде жш кездесетш киындыктардын 6ipi - сойлеушдсп кемютжтер, оку мен жазу және есеп шыгаруда проблемапары бар тұлғалардын KenTiri.

Мумкшджтер! шектеул! балалар арасында окуындагы киындыктары бар балалар (40%)- 6ipiHoii орында, зиятында ауыткуы бар балалар - (20%), свйлеу тшнде ау гкуы бар - (20%), баскада кем1стжтер1 бар - (20%).

Жалпы Mani меггер бойынша Африкадан баска барлык мемлекеттерде 1 мын адамга - 3 кермейтш, ал 5 % халыкта естушде ауыткулары бар. 7 жастан 15 жаска дешн 100 окушыга зиятында ауыткулары бар балалар келедь 800 нәресте шшде Даун синдромы бар бала туылады.

Бгздщ елімізде мумкждіктері шектеул! тұлғалар жешнде статистикалык мәлімет жинактау кызметш турлі ведомстволар аткарады, олар денсаулык сактау, білім, енбек және әлеуметпк коргау.

Денсаулык сактау уйымдары балалардын тек ауруын тіркеу мен гана шектеледй ал баланын даму дәрежесш айкындамайды.

2002 жылы КР "Кемтар балаларды әлеуметпк және медицинапык- педагогикалык тузеу аркылы колдау туралы" Занда бектлген скрининг аркылы кемтар және катер тобындагы балаларды аныктау кызметш азаматтардын денсаулыгын сактау саласындагы уәкелігп органдар аткаруга мшдетп.

Әлеуметпк коргау сагтасында мумюнджтер! шектеуш тұлғалар жоншде машметтер "мугедек" деген жагдайды белплеп, жәрдем акша телеумен шектелед!.

3. Дамудагы кемкпкггердш статистикасы мен жнстеулер!

Арнайы бЫм берудщ сапасын жетиуцру максатында мумкшджтер! шекгеулі тұлғалардьщ саны, арнайы мекемелер туралы т.б. мәлеметтерді жинактау аса кажетп шаралардьщ 6ipi.

, Ka3ipri уакытта халыкаралык когамдык бірлестштер (Дуниежізшж денсаулык сактау уйымы) дамудагы кемкгпктердщ TypJiepi мен пайда болу жиипп туралы статистикалык деректерд! жуйелі жинактау жумысын узщказ журпзуде. Ал кептеген еркениетп мемлекетгер статистикалык есепке any жумысын ез елшде кабылданган денсаулык пен oMip суру мумюнджтердщ шектелуш аныктайтын терминдер мен топтастыруларга сәйкес уйымдастырган.

6cipece статистикалык деректерді дамушы елдірде жинактау киындык тудырады, ейткеш әлеуметпк жагдайлар мен емдж-педагогикалык көмек көрсетуді темен денгейде болгандыктан барабар, накты, толык мәлімет алу мумкшдіктері темен.

Статистикалык мәліметтердщ сипаттамасы әр мемлекеттщ еркениет денгешмен, емдж-педагогикалык, әлеуметпк көмек керсету сапасымен айкындалады.

Байкалган жагдай дамуы томен денгейдеп мемлекеттерде керу мен есгушде ауыр органикалык ауыткулары бар тұлғалар саны ен жш кездесетш керсеткни. Ал, білім денгеш жогары сатыдагы мемлекеттерде жш кездесетш киындыктардын 6ipi - сойлеушдсп кемютжтер, оку мен жазу және есеп шыгаруда проблемапары бар тұлғалардын KenTiri.

Мумкшджтер! шектеул! балалар арасында окуындагы киындыктары бар балалар (40%)- 6ipiHoii орында, зиятында ауыткуы бар балалар - (20%), свйлеу тшнде ау гкуы бар - (20%), баскада кемістжтері бар - (20%).

Жалпы Mani меггер бойынша Африкадан баска барлык мемлекеттерде 1 мын адамга - 3 кермейтш, ал 5 % халыкта естушде ауыткулары бар. 7 жастан 15 жаска дешн 100 окушыга зиятында ауыткулары бар балалар келедь 800 нәресте шшде Даун синдромы бар бала туылады.

Бгздщ елімізде мумкждіктері шектеул! тұлғалар жешнде статистикалык мәлімет жинактау кызметш турлі ведомстволар аткарады, олар денсаулык сактау, білім, енбек және әлеуметпк коргау.

Денсаулык сактау уйымдары балалардын тек ауруын тіркеу мен гана шектеледй ал баланын даму дәрежесш айкындамайды.

2002 жылы КР "Кемтар балаларды әлеуметпк және медицинапык- педагогикалык тузеу аркылы колдау туралы" Занда бектлген скрининг аркылы кемтар және катер тобындагы балаларды аныктау кызметш азаматтардын денсаулыгын сактау саласындагы уәкелігп органдар аткаруга мшдетп.

Әлеуметпк коргау сагтасында мумюнджтер! шектеуш тұлғалар жоншде машметтер "мугедек" деген жагдайды белплеп, жәрдем акша телеумен шектелед!.

осру саласында психологиялык-медицина-педагогикалык консультациялар аныктаган мумкшд!ктері шектеуш балалар саны 154870, Бұл барлык бала 4 659 500 санынан 3,32 % курайды. Есепке апынган мумюншктері шектеулі балалардык 27,9 % арнайы білім беру уйымдардында окып, гузетушипк көмекпен камтамас етшген. Білім және гылым министрлтнщ мәліметтері бойынша 17030 мумкшдіктері шектеул! бала арнайы бішм беру уйымдардында окытылып жатыр, 6883 - жалпы мектептеп арнайы сыныптарында, 8583 - арнайы 6iniM уйымдарында тузетушипк көмек алуда, 64854 жалпы мектептеп әдеттеп сыныптарда.

Ал даму кемютіктердш кептеген KepiHicrepi болгандыктан 6ip әмбебап жтеудщ курастыруга к у рдел i жагдай. bip кемютж апат немесе созылмалы аурудын салдарынан пайда болса, баскасы уза к уакыт бойы жагымсыз жагдайыдын типзген әсершен пайда болуы мумкш. Бұл жерде кандайда KeMicriKTi (ауытку) медициналык әлде педагогикалык куралдармен колдау керсету аркылы толыгымен жоюга немесе шамалы азайтуга болады.

Ал Ka3ipri уакытта KeMicTiK (ауытку) угымдардын орнына "мумющцктері шектелуГ' атты термин кец пайдапануда. Дамуында KeMicTiri бар адамдардын проблемаларын кәаби тургыдан карастыратын бЫм салалары (медицина, әлеуметтану, кукыктану және психология) шектеулж угымын ез жекеленген негЫнде пайдаланады. Сондыктан хиктеуд! 'rypjii непзделу аркылы курастыруга болады. Ен жиі кездесетш ж^ктеулердш непзделу! келесщей керсетелген:

- KeMicTiK (àóûòêó) ñåáåïòåðö

- KeMicTiicriH (àóûòêó) òóðëåðö

- KeMicTiicriH (àóûòêó) ñàëäàðû.

Жалпы алатын болсак арнайы педагогикада тарихи калыптаскан MyMKinfliicrepi шектеулі балаларды топтастыру KeMicTiH TypiHe сәйкес непзшделген. Сондыктан мүмкіндіктері шектеуш тупгалардын к ел ее i топтарын ажыратымыз:

- естчмейпндер;

- нашар еститшдер;

- кейшнен еспмей калгандар;

- кермейтшдер;

- нашар керетшдер;

- тірек-кимыл-козгалысында ауыткуы бар;

- әмоция -epiK саласында ауыткуы бар;

- зиятында ауыткуы бар;

- психикалык дамуы тежелген;

- сейлеу типнде ауыткуы бар;

- курделі KeMiciiri бар.

КелеЫ жалпы жіктсу кеміспктердш агзада орналасуына нeгiздeлeдi,

олар:

- дене (соматикалык) KeMicTiicrep ягни TipeK-кимыл-козгалыс жуйеа, созылмалы аурулар;

- сенсорикалык кеміспктер (есту, керу);

- ми кызметшщ ауыткушылыктары (акыл-ой кемтарлык, кимыл бузылыстары, психика ж л не сейлеу саласындагы кемютсктер).

Аталмыш жштеу арнайы педагогика унпн барлык кемістіктерді' жалпы жуйелеу магынасымен багапы. Ал медицина саласында Бұл жіктеулер езгеше болшектенедь

Әлеуметпк коргау жзне әлеуметпк -енбек етудш кукык саласында мумкшджтер! uieKTeyjii тұлғалар бойындагы кемютш пайда болу себептерше непздеу аркылы топтастыру мацызды. Бұл жагдайдын ce6e6i мумкждіктері шектеуш тұлғаларга каржы, әлеуметпк көмек керсету мен женшджгермен камтамасыз ету ерекшеліктерк Сондыктан Бұл жіктеуде келесщей себептерге сәйкес ажыратамыз:

- туа біткен даму KeMicTiicrepi;

- окыс пен апат салдары;

- кәаби жаракат;

- кәаби енбектш сапдарынын пайда болган ауру;

- жол-апаттары;

- согыска катысу;

- аурулар;

- баска да себептер.

Кемістін пайда болу себептерше сәйкес жйсгеуде арнайы педагогика уцлн манызы зор, ейткеш нақтыауыткудын әлеуметпк немесе табиги ce6e6iH бшу болашак тузетушшж-оналту жумыстарын дурыс жоспарлауга мумющцк бередк

Арнайы педагогиканың әр пәшл'к саласында езшщ жеке жіктеулері бар, оларды толыктыру мен жетшдіру узджЫз үрдіс.

4. Арнайы педагогиканың пәндік салалары

Ka3ipri арнайы педагогика оз пәш мен максаг- м i н деггер i н, дидактикасы, тәрбиелеу теориясы мен практикасын және арнайы әдютемеа, сонымен 6ipre тарихын ажырататын педагогикалык салаларды 6ipiKTipefli, олар:

- тифлопедагогика (кермейтшдер мен нашар керетшдер)

- сурдопедагогика (еспмейтшдер мен нашар еститшдер)

- тифлосурдопедагогика (курделі KeMicTiri бар ягни ecTyiMen катар керушде ауыткуы бар)

- логопедия (сайлеушде ауыткуы бар)

- олигофренопедагогика (зиятында ауыткуы бар).

Сонгы жылдары арнайы педагогикада TipeK -кимыл козгалысында ауыткуы бар тұлғаларга педагогикалык көмек керсету сапасы белМп - ортопедагогика деп аталган және epiK-ce3iM сапасында KeMicTiri бар тұлғалар унпн езшдж пән сапасы ретшде дамып жатыр. Сонымен 6ipre созылмалы ауруы және кептеген ауыр ауыткулары бар балапалар унпн арнайы педагогиканың жана озшдж сапасы ретшде калыптасуда.

сурдопедагогика

логопедия  
   

АРНАИЫ ПЕДАГОГИКА

олигофренопедагогика

тифлосурдопедагика

тифлопедагогика

Сурет - 1. Арнайы педагогиканың пәщик салапары

Арнайы педагогиканың әр 6ip пәндж саласы жалпы педагогика сиякты курастырылган, нақтымектепке дейim i және мектеп жасындагы балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелері жаксы зерттелген болып саналады (мектепке дейтг! сурдопедагогика, мектепке дейiHri олигофренопедагогика, т.б.)

BipaK сонымен катар арнайы білім беруде мумкшдіктері шектеулі жастар мен ересектерді арнайы оқыту және ерте жастан педагогикалык көмек корсету мәселелері әлі кунге дейш гылыми зерттеулерд! кажст етедг

Корыта, барлык пәндж салапарды теоретикальж-әдюнамальж ipreracbi ретшде 6ipiicripeTiH XX гасыр бойы калыптасып келе жаткан арнайы педагогика гылымы.

Арнайы педагогика және онын пәндж салапары баскада гылымдармен тыгыз байланысты, олар: философия, педагогика (әлеуметтж, жалпы), психология (клиникапык, әлеуметж, арнайы, педагогикалык, жас ерекшелж), физиология, медицина (отоларингология, офтальмология, ортопедия, невропатология, психопатология, анатомия, физиология т.б.), әлеуметтану, лингвистика, психолингвистика, физика, информатика, арнайы мектептеп білім мазмунын бмииретш оку пәндершщ непздері олар: жаратылыстану, гуманитарлык гылымдар. Олардын мәлімсттері арнайы білімнщ гылыми зерттеулер мен тәжірибеде, арнайы окыгу технологияларды әзірлеу, арнайы техникапык куралдарды ендеу салаларда кец пайдаланады

Арнайы педагогиканың алгашкы байланыс тузген білім салапары - философия мен психология. Бұл гылымдар Ka3ipri кунде де педагогикалык теория мен тәж]'рибеде opicren дамуынын алгы шарты.

Арнайы педагогиканың ежелден келе жаткан дәстурлі де аса 6ip кунды байланысы арнайы психология гылымымен орныккан. Мумкшдіктері шектеулі тұлғанын табигатын бшу, онын тума касиеттері мен мумкжджтерш тусшу, тұлға ретшде дамуы мен онын жандуниелж козгалыстарында байкалатын зандылыктар және оларды баскарушы тетжтерді ескеру кажет. Бұл жерде арнайы психология дефектолопар уипн ете манызды, ейткеш мумкшджтері шектеулі тұлғарды оқыту мен тәрбиелеу және тузетушшк колдау корсету ерекшелжтері туралы бЫмш толыктырады.

Арнайы педагогиканың әлеуметтану гылымымен байланысы ежелден келе жаткан, дәстур онын ce6e6i, Бұл екеуш де толгандыратын ортак проблемалар: білімді жоспарлау, халыктын әртурлі топтары мен әлеуметтж катарыныц Heri3ri даму багыттарын айыра тану, әлеуметтщ орта мен уйымдардагы тұлғанын когамдык кемслдену! мен тәрбиеЫ зандылыктарын ашу.

Арнайы педагогика нақтымедициналык деректерш пайдалана отырып, мумкшдіктері шектеул! бала денесшдеп кемшипктердщ орнын толтыру мен ^нын когам емфше толыкканды араласуын женшдететш емдж ку:рал- жаб дыктар жуйесш әзірлеп, колданымга келтіредк

Арнайы педагогиканың гылыми және тәжірибелі Guiiwi белшекке мушелеп 6aniHyi сиякты озгерютер болашакта мумкшдіктері шсктектеул! тұлғапардын проблемаларын шешуге багыттапган жана педагогикалык салалардын пайда болуына себепкер бола алады.

5. Арнайы педагогикада«ы гылыми-зергтеу DflicTepi

Арнайы педагогика жалпы педагогикадагы гылыми-черггеудщ барлык әдютерщ белсенді пайдаланады. Ал озгешелігене сәйкес гылыми-зерттеулер журпзе отырып жалпы педагогиканың принциптерш басшылыкка устанады, олар:

- педагогикалык кубылыстардьщ шынайылыгы мен шарттаскандыгын ескеру;

- кубылыстар мен процестер;ц даму барысында зерттеу;

-кубылыстарды мен процестерді езара катынастар байланысында зерттеу;

-зерттеуде гылыми проблеманын uieiiiiMi 6ipin-6ipi толыктыру ушш зерттеу әдютерді кешещц турде пайдалану кажеттЫгш ескеру;

-зертгеу әдістерді зерттеленш нысан мен пәннщ мән-магынасына сай келуш кадагалау;

-даму процесш сол дамудыц козгаушы купи және даму ce6e6i саналатын онын карама-кайшылыгына непзделген озшдш козгалыс және езшдж даму ретшде карастыру;

- сынакталушыга, білім тәрбие процесше зиян келтірмейтш, адамгершплж-инабаттылык талаптарына кайшы және мумкінд1ктер1 шектеул1 тұлғанын намысына тшетш зерттеулерд1 етюзбеу.

Арнайы білім беру саласында зерттеулер арнайы білім беру зандылыктарды, мазмуны, принциптерц оқыту технологиялары мен әдктерш, арнайы оқытуды уйымдастыру, мумкшд1ктер1 шектеул1 тұлғаларга арналган педагогикалык жуйелер женшдеп жана мәлеметтерд1 алуга багытталган гылыми гзденю, күрделі процесс.

Арнайы педагогиканың гылыми әдютер мен әдютемелерш келеа принциптер бойынша топтастыруга болады.

I. Гылыми таным денгеш бойынша теориялык және әмпирикалык од] стер.

Теориялык таным әдютер1 - модель курастыру, әкстраполяция т.б.

Әмпирикалык әдютер - бакылау, әнпмелесу, әксперимент (табиги, зертханалык, калыптастырушы және оқытушы), психодиагностикалык әдютер (тестер, анкеттеу, социометрия, сухбатгасу).

Арнайы педагогика кебшесе әмпирикалык әдютер пайдапанады. Бакылау - зерттеу барысында нақтыдеректерд1 жинактау ушш кажетп педагогикалык кубылысты назарга алу. Бакылау әд1с1н жузеге асыру ушш алдын ала жоспар дайындау кажет және бакыланган кубылыстар мшдетп турде хатталуы тию. Бакылаудын м!ндет1 деректерд1 жинактау мен жуйелеу және гылыми тургыдан педагогикалык талдау. Арнайы білім беру уйымдарында зергтеугш саба к пен сабактан тыс уакытында мугатм мен окушылардьщ әрекеттерш бакылайды. Білім-тәрбие жумыс толыкканды зерттеу ушш әр-турл1 (жагымды, жагымсыз) деректер/п жинаган тшмдг Хатгау yinin дәстурл1 стенограммадан баска да әдютер/ц пайдапануга болады, олар: фотосуреттер, бейнетаспага Tycipy, магнитофонга, диктофонга жазу т.б.

Әнпмелесу oflici арнайы педагогтар, мумкшдштер! шектеул! окушылар және олардыц ата-аналарынан кажетп деректер жинау ушш журпзшедь Әнпмелесудш сапалы нәтижесш сешмдшк карым-катынаста жетуге болады, талаптын 6ipi алдын ала койылатын сурактарды кемтар балалрдьщ ерекшел1ктерше сәйкес бешмдеу кажет (жас, даму денгейш ескеру! ги ic, сездер тусшжт! болуы тию, жауап беруге уакытты ескеру кажет т.с.с.). Әнпмелесу барысында жауптарды және езгеше жагдайларды мшдетп турде хаттау талап, кейш жауаптарды арнайы педагогтар тапдап, кажетп әрекет журпзед!.

Әксперимент. Арнайы педагогикада оқыту әдю, тәсшдердш педагогикалык тшмдшпн аныктау yuiin арнайы уйымдастырылган тексерудщ Typi - әксперимент. Педагогикалык әксперимент оқыту, тәрбиелеу немесе тузетушшк, дамыту барысында гылыми тургыда уйымдастырылган тож!рибе. Әксперимент гурлерп табиги (калыпты оку-тәрбие uponeci жагдайында) және зертханалык - кандай да әдютш тшмдшпн тексеру ушш жасанды жагдай уйымдастыру. Бұл әдютщ ерекшелпт зерттеуип койылган макстатка сәйкес педагогикалык про пест in шарттарын озгер-ryi мумкш. Педагогикалык әксперимент а! neri3ri макстаты - гылыми болжамды тексеру, м]ндеттерд1 шешу. Деректеунп әксперимент Педагогикалык процестш нақтыжагдайымен танысуга багытгалган. Ал уйретушшк әксперимент нақтыбала немесе ужымдагы балалар дамуындагы, оқыту мен тәрбиелу, тузету жумысындагы езгерютерд) бакылау, салыстыру макстатында журпзыедг Әксперимент жузеге асыру, уйымдастыру жагдайларын камтамасыз етуд1 және алынган деректерд! хатгау талап (жазбаша хаттама, бейнетаспага Tycipy т.б.)

Арнайы әдебиеттерд1 оку. Бұл әдю арнайы педагогиканың проблемапарын шешудш ен алгаш кезецшде пайдаланады. Арнайы әдебиеттер То1мше жатады:

арнайы педагогикалык әдебиеттер (монографиялар, оку және әдютемелж куралдар, окулыктар).

- периодикалык басылымдар (гылыми макалалар);

- баска байланыс гылымдар бЫм женшде гылыми әдебиеттер (психология, жалпы педагогика, арнайы педагогиканың пәндж салапары, психодиагностика т.б.);

- аныктама әдебиетгер мен созджтер (дефектологиялык, логопедиялык, созджтер, педагогикалык әнциклопедиялар т.б.).

Арнайы әдебиеттерд1 зерттеу арнайы педагог иканын тарихи дамуында мумюшцктер1 шектеул1 балаларды оқыту мен тәрбиелеу тәж1рибесш, арнайы педагогтардын |'зденю пен жетютжтер1мен танысуга жол ашады.

Арнайы әдебиеттерд1 зерттеу барысында Kejieci жумыс турлер1 жузеге асады:

ютагщерек - зерттелетш мәселеге байланысты ipiicraiin алынган дерекгж әдебиеттер Т131мц

реферат жазу - жалпы такырып бойынша б1рнеше гылыми енбектш кыскартылып бершген мазмуны;

конспектшеу - жумыстын манызды идеялары мен тужырымдарына байланысты жан-жакты материалдарды мукият камтыган жазбалар;

аннотациялау - ютап пен макаланын жалпы мазмунынан кыскаша корытынды мазмунын жазу;

сштеме беру - әдеби деректе келттршген ой, nkip не санды озгертпестен мәтшге енд1ре жазу.

Педагогикалык кужаттармен таныеу. Педагогикальж кужаттармен (сабак KOHcneKTuiepi, оку-тәрбие жумыс жоспарлары, хаттамапар мен педагогикалык кенес, әдютемелж б1рлест1ктш есептер1мен) таныеу зерттеуцнге 6i;iiM беру уйымындагы оку-тәрбие урд1сш уйымдастыру мен оқытудагы нәтижелер женшде мәл1мет беред1. Арнайы мектеп окушыларынын жеке iciMeH, психологияльж-педагогикалык мшездеме мен бакылау кунделйтмен таныеу зерттеуниш окушылардыц ерекшел1ктерш 61лin, туешуге комектеседи сонымен катар кажетп объектив™ деректер алуга жол ашады.

- Гылыми зерттеу нысанымен әрекет жасау Heri3i бойынша: нысанды зерттеу (теориялык және әмпирикалык әдютер), зерттеу нәтижесш ендеу (саны мен сапасын талдау), нәтижесш коркемдеу, усыну (презентациялау, кесте, сурет, гистограммалар туршде т.б.)

- Гылыми зерттеу максаты мен Mep3iMi бойынша - кыска мерз1мд! тексеру және лонгиткәдп тексеру (узак уакыт бойы уйрету, бакылау). Мысалы, узак мерз!м;и әксперимент С.А. Зыковтьщ жетекшшпмен 1964- 1972 жылдар аралыгында етюзшдк Бұл әксперимент, естюйтш бапаларга арналган мектептерге заттьж-тәж1рибелж оқыту сабактарын енпзу багытында жузеге асып, нәтижесшде естчмейтшдерд! оқытудын жана дидактикалык жуша әз!рленген.

Педагогикалык тәж1рибе1н зерттеу siiici. Зерттеуге арнайы білім берудеп озат тәж1рибе, ягни танымал устаздар мен катардагы ташмгерлер кызметтер1 де бiрдей алынады. Сол мугал!мдердш жумыстарында кездесетш оку киындьжтардын ce6enTepi мен катар жепстжгерш талдауга болады. Педагогикалык тәж1рибеш зерттеу жоспар бойынша, белпленген уакыт

мерз!мшде, уздшаз жург131лу1 тшс. Аталмыш әдютщ нәтижесшде арнайы мектеп мугатмдер1 мумкшд1ктер| meicreyjii балаларды оқыту, тзрбиелеу, тузетушшк комек корсету жумысын жетшд1руге, оз шеберл1ктерш жогарлатуга мумкшдж алады.

Ал, арнайы педагогтардын тәж1рибесш зерттеу барысында келеа әдютер пайдаланылады, олар: бакылау; әнпмелесу, педагогикалык кужаттармен таныеу, оку әрекет ошмдерш зерттеу; арнайы әдебиеттерд1 оку, әксперимент, әлеуметпк әдютер (сурак, сурак-сауал, рейтинг, интервью..т.б.), педагогикалык диагностикадагы тееттшеу.

4. Гылыми зерттеу субъеютсшш ерекшел1ктерше непзделу бойынша: бакылау, анкететтеу, сухбатгасу, тестшеу. Бұл жерде нақтыерекшел1ктерш ажырату кажет, баланын 03i, оньщ бшi ' m, икем, дагдылары, әрекет ешмдер1, таным npouecTepi т.б. Осыган байланысты келеЫ әдютерд1 ажыратамыз: оку әрекет ешмдерш зерттеу, сухбат a/iici, анкеттеу т.б.

Оку әрекет ошмдерш зерттеу Бұл әдютш мумкшджтер!' шектеул1 балалардын даму денгешн аныктау yuiiH манызы зор. Зерттеуин балалар салган суреттер, Typjii матер и ал дар дан жасалган ошмдерд! галдау аркылы бала дамуы туралы мәл1мет алады. Талдау барысында нақтынәтижесшен баска, сол ошмнш капай орындалганы зерттеу uii yuiiH кажет. Ал, окушылар дәптерш зерттеу мугал1мнш оқыту nponeciH уйымдастыруы женшде мәл1меттерд1 толыкгырады.

Сухбат әд1с1 - кажетп акпаратты алу немесе бакылау барысында гуашкеп болган кубылыстын мәнш ашу максатымен косымша пайдаланатын зертгеу әдюк Сухбат айкындалуы тию нақтысурактар бойынша алдын ала әз1рленген жоспармен орындалады.

Анкеттеу - аукымды мәл1мет жинактау a/iici. Анкетаныц сурак пен жауптары жазба кушнде кабылданалы, Сухбаттасу бетпе-бет әнплесумен журпзшее, анкетаны сырттай орындауга болады. Анкетанын сурактары накгы такырыпта болуы тию және орындаушылардын ерекшелжтерш ескеруд1 талап етедк

Мониторинг (кадагалау) - білім сапасында нақтыoip процестш аладын ала койылган макстат пен нәтижелердш сәйкесппн кадагалау әдюк Бұл әдю арнайы оқытуда оте манызды мумкшджтср! шектеул|' балалардын окудагы киындыктарын дер уакытында байкауга, оқыту мен тузету-дамыту жумысынын сапасын котеруге жол ашады.

Арнайы педагогика осы әдютерд1 пайдалануда кемтар және калыпты дамыган балаларды салыстыруды кен колданылады.

Сонымен арнайы педагогика, гылыми зерттеудщ принциптерш басшылыкка алып. максат мшдеттерш шешуде зерттеу әдютерш кешенд1 пайдаланады.

Әдебиеттер:

- Еременко И.Т. Олигофренопедагогика. -М, 1985 г.

Сурдопедагогика / Под ред Е.Г. Речицкой М. - 2004.

- В.П.Ермаков, Т.А.Якунин. Основы тифлопедагогики /Учебное пособие М. 2000.

- Обучение детей с нарушениями интеллектуального развития (Олигофренопедагогика) под ред. Б.П. Пузанов. Учебное пособие. - М, 2001.

- "Кемтар бапаларды әлеуметтш және медициналык-педагогикалык тузеу ^аркылы колдау туралы" КР Заны. - Астана. - 2002.

Бакылау сурактары мен тапсырмалар:

- Арнайы педагогикага аныктама 6epiHi3.

- Арнайы педагогиканың угымдык аппаратынын дамуымен капыптасу зандылыктары кандай?

- Ka3i'pri æàãäàéäà àðíàéû ïåäàãîãèêàíûí êàíäàé òåðìèíäåðø êîëäàíó êîëàéñûç?

- Арнайы педагогиканың м а кс ат- м i н д епе р i н атаныз.

- K,a3ipri àðíàéû ïåäàãîãèêàíûí êóðàìû êàïàé óéûìäàñòûðûëãàí?.

- Арнайы педагогика кандай әмпирикапык гылыми зерттеу әдютерщ пайдаланады?

Дәргс № 5-8 Арнайы педагогиканың гылыми непзделу!

Жоспары:

- Арнайы педагогиканың философиялык nera.aepi

- Арнайы педагогиканың әлеуметпк-мәдени непздер!

- Арнайы педагогиканың әкономикалык непздер1

- Арнайы педагогиканың клиникалык непздер1

- Арнайы педагогиканың психологиялык непздер1

- Арнайы педагогиканың психолингвистикалык непздер1

- Арнайы бш1м берудщ кукыктык непздер1

Hezi3zi тусшктер: кемютж, акау, әлеуметтену, пагтернализм, маргинапазация, сауыктыру, когамга косу, интеграция, бей)'мдеу.

1. Арнайы педагогиканың философиялык непздер1

Арнайы педагогиканың толык жуйел1 теориясын куру ушш, дамуында KeMicTiri бар балалардын ерекшелт туралы узд1к мәл1меттердщ механикалык турде 6ipiryi емес, KepiciHuie арнайы педагогиканың шшдеп oipniKTi колдауга багытталган гылыми тургыдан жуйe;ii, мазмунды мәл1меттерд1н кажет екеш сезс1з.

Арнайы педагогика ете кен магынаны камтиды, ягни ол жогаргы дуниетаным потенцияларына ие болу, когамдык саналыктын, сонын шшде «мумкшдЫ lueKTeyjii адамдарга» деген карым-катынастын бекггуше айтарлыктай әсер етедк

Бұл мәселені шешуде маңызды рөлді философия алады, ол біліммен гылымның әр саласы аркылы арнайы педагогиканың мәселесін шешуге мүмкіндік береді. Бұл жердегі философия алдымен нақтыжәне негізгі деген сұрақтарга багытталған, сондыктан философиялык деңгейдегі жалпыласуда баскаларына қараганда маңызды концептуальді мәселелер мен «арнайы педагогиканың» жекеше дамуы карастырылуы мүмкін.

 

Арнайы білім беру үшін философия - ең алдымен, педагогикалык күбылыстар әволюциясын ретгейтін, адамның әлеуметтік табиги болмысын және адам туралы жалпы түсініктерді бір жүйеге біріктіретін дүниетаным негізінде алға шығады және екіншіден арнайы білім беру процесін игерудегі әдіс тәсілдер негізінде әмбебап принциптерді қолданудың әдіснамалық негізі ретінде карастырылады.

Философиялык жіктеумен сәйкес арнайы педагогиканың мәселелерін зерттеуде мынадай дүниетанымдық аспектілерді көрсетуге болады: онтологиялық, гносеологиялық, аксиологиялық, философия- антропологиялык, тарихи және әлеуметтік философиялық.

Арнайы білім берудің болмыс кұрамындағы орны онтологиялыц аспектімен аныкталады. Оқыту мен таным арасындағы байланысты аныктау үшін гносеологиялық аспекті, ал педагогикалык күндылықтарды аныктауда аксиологиялыц аспект қызмет етеді.

Арнайы білім беру ол озі ерекше әлеуметтік институт және оның дамуы еркениетке байланысты шартталған. Арнайы педагогиканың қазіргі жағдайын түсіну үшін әлеуметтік философиялық тұргыдан қарастыру жөн.

Нақты мүмкіндігі шектеулі адамдардың жагдайы кобіне әлеуметтік катынастар әлеміне арнайы білім алу деңгейімен анықталады. Әлеуметтік философиялык аспектісінің озектілігі дамудағы пайда болган кемістіктердін казіргі әкологиялық, әлеуметтік дагдарыстарға тәуелді.

Дамуында ауытқушылыктары бар тұлғалардын өмір сүру, емдеу, оқыту мәселелері ұзак уақыт бойы философтардын назарадында болғанына қарамастан, бұл білім философиялық тұрғыдан жүйеленбеген.

Арнайы білім беру ең негізгі шешуші мәселесі сондай күрделі және де ол бір гана гылыммен шешіле қоймайды, сондықтан бұл мәселені шешуде нақты бір ғылымның әр түрлі аймақтарынан білімді біріктіру мен талдау жасауды камтамасыз ету керек. Алғашында «аномалия» және «ауру» туралы пікірлер жалпы философиялык танымдардан бөлінбей, адам өмірінің басқа да коріністерімен шатасып жатты. Мысалға, Гераклит былай түжырымдаган «ауру денсаулықты жағымды қылып оны жаксартады, осыган байланысты адам өмірінің максаты «жеңілдеу», кайғы-қасіреттен кұтылу болып саналады, сондыктан олар өзі ауырып тұрған адамга ауырсыну тудырып емдейтін шараларга сенімсіздік көрсетеді» - деген. Осы жағдайдын түсінігі және ауруларды емдеу жайлы Платон да өз «Тимотей» атты диалогында жазып өткен.

Сондай-ак Аристотельдің әтикалык ілімдерінде б&

Date: 2016-05-14; view: 3306; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА...



mydocx.ru - 2015-2024 year. (0.007 sec.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав - Пожаловаться на публикацию