Озғалтқыштың жөнсіздіктері

МАШИНАЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ЖӨНСІЗДІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СЫРТҚЫ БЕЛГІЛЕРІ

Қолдану үрдісінде машиналардың жұмысында белгілі жөнсіздіктер мен ауытқулар орын алып жатады. Олардың сыртқы белгілері бойынша және диагностикалық құралдардың көмегімен де қалай да анықтап үйрену керек.

озғалтқыштың жөнсіздіктері

Қозғалтқыштың жөнсіздіктері әдетте жұмыстың жылу және жүктеу тәртіптерінің бұзылуы салдарынан, ішкі қабаттардың бітелушілігінен, сонымен қатар дизельді жанармай мен майдың сапасыз сорттарын пайдаланудың нәтижесінде орын алады.

Қозғалтқыштағы цилиндрлі піспекті топ (ЦПТ) ең ауыр жағдайларда жұмыс істейді. Оның бөлшектері қозғалтқыштың жұмыс үрдісіндегі айтарлықтай жауапты қызметтерді атқарады. Осылайша піспекті сақиналар мен гильзалар цилиндрдің жеткілікті деңгейде бітелген жұмыс кеңістігін құруы керек, жылуды піспектерден суыту жүйесіне, май шешу сақиналарына қарқынды тасымалдап –үйкеліс қабаттарында тең өлшемді май қабықшасының пайда болуын қамтамасыз етіп, майдың жану камераларына түсуіне жол бермеуі керек.

ЦПТ тозуы мөлшері бойынша, сонымен қатар сақиналардың коксталуы мен сынуы барысында цилиндрдің жұмыс ауқымының бітеулілігі жеткіліксіз болады. Ол қысымның және қысылған ауа температурасының төмендеуіне алып келеді, одан кейін жұмыста ауытқулар туындап, түсіру үрдісі қиындатылады (жанармай өздігінен жанбайтын болады). Жанармайлы - ауалы қосылыстың жануы барысында газдар үлкен қысым астында картерге өтеді, ол жерден сапун арқылы атмосфераға шығарылады. ЦПТ бөлшектерінің тозуымен, сақиналардың төзімділіктерінің жойылуымен піспек кеңістігіне кіретін және сол жерде жоғары температураның ықпалынан жанатын майдың мөлшері артады.

Майдың жану камерасына түсуі піспектердің түптерінде және цилиндрлердің бастарында күйелердің пайда болуына алып келеді және жылудың цилиндр қабырғалары арқылы өтуін қиындатады. Майдың жануы өңделген газдардың түсін өзгертеді – олар көк түске айналады.

ЦПТ жөнсіздігінің сыртқы белгілері: сапунның түтіндеуі,майдың шектен тыс шығындалуы, дизельді іске қосудың қиындығы, қуаттылықтың төмендеуі, іске қосу барысындағы ақ түтін, жұмыс істеу барысындағы көк түтін.

Қос иінді - бұғақты механизм үлкен белгілік-үзілістік қысымдар жағдайларында жұмыс істейді. Иінді біліктің және бұлғақтардың байланыс жұмысына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі - мойынтіректердегі саңылаулар. Саңылаудың артуымен сұйықтық үйкелістің жағдайлары бұзылады, уақыт өте келе соққылы сипатқа ие болатын динамикалық қысымдар артады (25). Қозғалтқыш магистраліндегі майдың қысымы төмендейді, себебі оның иінді білік мойынтіректеріндегі арттырылған саңылаулар арқылы өтуі жеңілдейді. Ол цилиндрлердің гильзаларын, піспектер мен сақиналардың жағылуын нашарлатады.

Саңылаулардың артуының сыртқы белгілері: май қысымының төмендеуі(жұмыс істейтін майлау жүйесі барысында), сонымен қатар белгілі тәртіптерде стетоскоп сияқты дыбыстарды күшейткіштердің көмегімен естілетін соққылар (2.1 сурет).

Дизельдің газ реттемелеу механизмі цилиндрлерді ауаға толтырудың оңтайлы жағдайларын қамтамасыз етеді. Қозғалтқышты пайдалану үрдісінде цилиндрдің жұмыс ауқымының бітелушілігі олардың жүздерінің және цилиндрлердің бастарындағы ұялардың жұмыс жүздерінің жануы салдарынан қақпақтардың жұқаруы арқылы; бастиек пен блок жапсарының бітелусіздігінен және төсеудің жануынан; қақпақ пен оның приводы арасындағы жылу саңылауының бұзылуы салдарынан бұзылады.

Реттемелеу тегершіктерінің, мойынтіректердің және жұдырықшалы реттемелеу білігінің тозылуы мөлшері бойынша, сонымен қатар қақпақша мен күйенте арасындағы жылу саңылауларының номиналды мәндерден ауытқуынан газды реттемелеу сатылары бұзылады.

Аталған жөнсіздіктер қақпақ механизмі аймағында метал соққыларының, сонымен қатар көп себепті сыртқы сапалық белгілердің, мысалы, түсірудің нашарлылығы, жұмыстағы ауытқулар, қуаттылықтың төмендеуі сияқты белгілердің пайда болуын алдын ала анықтайды.

2.1 сурет. Қозғалтқыштың байланыстарындағы соққыларды есту орындары:

1 – иінді білік – тамырлы мойынтірек; 2 – итергіш – төлке; 3 – қақпақтардың піспектің түбіне соғылуы; 4 – күйенте соқпағы – қақпақтың өзекшесі; 5 – реттемелеу білігі – мойынтірек; 6 – реттемелеу тегершіктері; 7 – реттемелеу білігінің жұдырықшасы - итергіш

Қуаттау көзіне барлық жөнсіздіктердің шамамен 25бастап50%келеді,олар көбіне трактор дизельдерінен байқалады (26). Қозғалтқыш бөлшектерінің тозуы жылдамдығына және жұмыс істеу үрдісіне цилиндрлерге тартылатын ауаны тазарту жүйесі үлкен ықпал етеді.

Атқарымның артуымен ауа тазартқыштың жұмыс сипаттары нашарлайды – түрлі көлемдегі абразивті бөлшектерді өткізу коэффициенті мен қарсылық деңгейі нашарлайды. Бұл өзгерістің себебі – шаңның жинақталуы, тазарту элементтері қасиеттерінің нашарлауы, сонымен қатар түпқоймадағы май деңгейі мен қасиеттерінің нашарлауы. Қарсылықтың артуы түсіру коллекторындағы шешілудің артуына алып келеді, ол болса өз кезегінде ауа желісінің жұқалықтары арқылы тазартылмаған ауаның сорылу қауіпін арттырады, цилиндрді ауамен толтыру деңгейін төмендетеді және, соған сәйкес қозғалтқыштың қуаттылығы мен үнемділігін азайтады. Кіргізу желісінің ластануы аталған салдарға алып келеді.

Ауаны тазарту мен ұсыну жүйесіндегі жөнсіздіктерді уақытында анықтау үшін жүйенің бітелушілігін, ауа тазартқыш пен түсіру желісінің қарсылығын (ондағы шешілу бойынша) диагностикалық құралдардың немесе штатты құрылғылардың көмегімен бақылайды.

Жанармай аппаратурасындағы жұмыстың қанағаттандырылмаған деңгейі туралы қозғалтқыштың ауыр іске қосылуы, тұрақсыз жұмыс, пайдаланылған газдардың түтінділігі, қуаттылық пен үнемділіктің төмендетілуі көрсетеді.

Дизельдің тұрақсыз жұмысы цилиндрлерге судың түсуінен, жанармай құрамында ауаның болуынан, тозаңдатқыш қабатындағы иненің коксталуы немесе жатуынан, чрезмерного износа прецизионных пар топливного насоса, нерав-номерности подачи топлива в цилиндры, значительного износа механизмов регу-лятора орын алады. Сонымен қатар плунжерлердің пружиналарының сынуы, айдау қақпақтары мен бүріккіштердің сынуы, жанармай сорғышы төрткілдешінің немесе реттемелеу муфтасының ауытқуы, газды реттемелеу қақпақтарының тұрып қалуы орын алуы мүмкін.

Түтіннің шығу себебі бүріккіштердің қанағатсыз жұмысы салдарынан жанармайдың толық емес жануы, жанармайдың цилиндрлерге тым ерте немесе, керісінше, тым кеш шашырауы, жанармайды шектен тыс ұсыну, ауаның жеткіліксіздігі (ауа тазартқыштың қатты ластануы барысында) болуы мүмкін.

Бүріккіштер жанармайдың белгілі қысыммен жақсы шашырауы немесе тозаңдатылуы барысында жұмыс үрдісінің қалыпты өтуін қамтамасыз етеді. Бүріккіш бөлшектерінің тозуы мен пружина төзімділігінің азаюы мөлшері бойынша жанармайды шашырату бастамасының қысымы азаяды, ал оның салдарынан шашыратылатын жанармайдың ауқымы мен шашырату бастамасының бұрышы ұлғаяды, қуаттылық пен үнемділік деңгейі өзгереді. Шашырату қысымының айтарлықтай төмендеуі барысында жанармай тозаңдатқыштан инені қабырғаға отырғызғаннан соң өте алады, ол оның коксталуына, тозаңдату сапасының төмендеуіне, иненің ауытқуына алып келеді. Тозаңдатқыштардың өтпелі үзілістерінің коксталуы өткізгіштік қабілеттің өзгеруін және дизель жұмысының өлшемсіздігін анықтайды (27).

Қуаттау жүйесінің жұмыс істеу қабілеті қарапайым көмекші құралдардың жөнсіздігі жағдайында да бұзылады, мысалықұю ыдысының,жанармай өткізгіштердің және олардың байланыстарының, сүзгіштердің, тарту сорғышының бұзылуы. Кейде жанармай құю ыдысын атмосферамен байланыстыратын тесіктің ластануы (әдетте тығырықталуы) салдарынан жүйеге нашар жіберіледі. Соның өзінде құю ыдысындағы жанармайдың шығындалуы өлшемі бойынша шешілу жағдайы құрылып, жанармай одан шығарылмайтын болады.

Жанармайдың қуаттау жүйесіне түспейтін немесе ауаның сорылуы салдарынан ауытқулармен түсетін жағдайлары сирек емес. Соның өзінде жанармай сүзгіштері, жанармай сорғышы каналдарында әуе кептелістері түзіледі. Соның барысында дизельді іске қосу қиын болады, себебі жанармай бүріккіштерге ауытқулармен келіп түседі, шашыратуға арналған қажетті қысым қамтамасыз етілмейді. Дизель тұтатылмайды, немесе «ұсталып қалады», бөлек тұтатулар көрсетеді, бірақ оталмайды.

Жанармайды жоғары қысымдағы жанармай сорғышына жіберуді тоқтату немесе оның ауытқулармен жіберілуі жанармай өткізгіштің ластануы (арам шөптердің, жіптердің,тракторға қызмет көрсету барысындағы үйкеліс материалдары түйіндерінің түсуі) барысында да байқалады. Қыс мезгілінде жанармайды ұсынудың тоқтау себебі жанармай өткізгіштерде жанармайды су қосылысымен араластыру барысында мұзды кептелістердің қалыптасуы бола алады.

Бірдей нәтижелерге алып келетін себептердің көп нәтижелілігі белгілі әрекеттермен жұмыс істейтін құрамдас бөліктерді жөнсіз бөлшектің анықталуына дейін шығарып тастауға мәжбүрлейді.

Майлау жүйесінің техникалық жағдайы магистральдегі май қысымымен және оның температурасымен бағаланады.

Майдың қысымы мен температурасына суыту жүйелері, дизельдің жылу және қысым тәртіптері, пайдаланылатын майдың сорты ықпал етеді. Сәйкестендірілген сорттағы мотор майын пайдаланудың барысында, сонымен қатар дизельдің жөнді жағдайында, оның жұмыс істеуінің қалыпты тәртіптерінде майдың шектен тыс жоғары немесе төмен температурасының себебі термостат қақпағының жөнсіздігі болуы мүмкін. Термостат қақпағының тозуы немесе оның пружинасының сынуы барысында суық май радиатор арқылы айналады, оның температурасы төмендейді, ал қысым, керісінше, артады.

Магистральдегі май қысымының төмендеуіне сонымен қатар қос иінді – бұрғақты механизм байланыстарының шектен тыс тозуы, майлау сорғышының төмен жөнелтуі, ағызу мен қайта түсіру қақпақтарының реттемеленуі ықпал ете алады. Бұл жағдайларда центрифугадағы майдың сүзілуі нашарлап, магистральге ластанған май келіп түседі, ол дизельдің қарқынды тозуына алып келеді. Дәл осындай жағдай сүзгіштердің шектен тыс ластануы немесе жөнсіздігі барысында орын алады.

Майдың төмен сапасы және құю ережелерінің бұзылуы жағдайларында май жинақтау торының ластануы және сорғыштың ұсыну қасиетінің төмендеуі орын алады (28).

Қолданыстағы майлау жүйесінің жөнділігі трактор құрылғыларының щитіндегі штаттық манометр мен термометр бойынша бақыланады.

Суыту жүйесі дизельдің қалыпты жұмыс тәртібін қамтамасыз етуі керек. Оның жөнді жұмыс істеуінің негізгі шарттарының бірі суыту жүйесінің бітелушілігі болып табылады.

Суыту жүйесінің бітелушілігінің бұзылуы бірқатар себептерден болуы мүмкін. Гильзалардың отыруы, бастиек жапсарларының блокпен жұқаруы, бастиектің жарықтары, гильза сақинасының жұмыс істемеуі салдарынан су цилиндрлерге немесе картерге өтеді. Оны пайдаланылған газдардың түсі өзгерген кезде және майдың шағын ауқымының түпқойманың ағызу тесігі арқылы талдау барысында, сонымен қатар радиатордағы су қабатының май дақтары бойынша анықтайды.

Суыту жүйесі қуатталған жағдайда блоктардың, гильзалардың және цилиндр бастиектерінің жылытылуынан жылуды талдаудың нашарлауы су сорғышы приводының және оның құрамдас бөліктерінің жөнсіздіктерін (привод белдігін тартудың әлсіреуі, сорғыш қанатшасы штифтінің кесілуі), сонымен қатар олардың жылу өткізгіштігін төмендететін қаспақтардың қалыптасуын сипаттайды.

Егер суыту сұйықтығының циркуляциясы қалыпты (шешілген булы ауалы қақпақта немесе радиатор бітеуінде бақылайды) болса, онда дизельдің ысытылуы айтарлықтай мөлшерде радиатордың жұмысымен шартталған. Шектен тыс жылытылудың себептері: радиатордің қақпақ-термостаттармен уақытында қосылмауы; радиатордың ластануы, бітелуі; құбырлардағы қаспақтардың пайда болуы, олардың жылу өткізгіштігінің төмендеуі; желдеткіш приводы белдіктерін тартудың әлсіреуі. Радиатордың аталған жөнсіздіктері сапалы визуалдық бақылауға беріледі. Дизельдің баяу жылытылуы радиаторды уақытынан бұрын қосатын қақпақ-термостаттардың жөнсіздігіне байланысты.

Пайдалану барысында радиаторда кейде суыту сұйықтығының көпіршіктенуі байқалады. Оның себебі неде?

Тәртіп ретінде, ол суыту сұйықтығы құрамында майдың болуымен байланысты және міндетті түрде дизельдің жылытылуымен, оның температурасының артуымен жетектеледі. Су құрамында майдың пайда болуы дизельдің сулы және майлау жүйелерінің байланысы орын алғанын көрсетеді. Байланыстыру орны әдетте цилиндрлердің бастиектеріндегі канал болып табылады, ал оның себебі – ағызудың булануы немесе цилиндр бастиектерінің жарылуы болып табылады. Майлау жүйесіндегі май қысымы суыту жүйесіне қарағанда бірнеше есе көп болғандықтан, жылытылған дизельдегі май суыту жүйесіне түседі (29).

Дизельді іске қосу жүйесі қатысты қарапайым қызметтерді атқарады және қысқа уақыт жұмыс істейді. Бірақ, оның құрамдас бөліктерінің жөнсіздіктері трактордың пайдаланылуын айтарлықтай әлсіретуі мүмкін.

Түсіру қозғалтқыштары мен жөнелту механизмдері әдетте уақытынан бұрын тозады. Түсіру қозғалтқышының техникалық көрсеткіштеріне жатады: жағу шамы электродтарының жағдайы және олардың арасындағы саңылау, үзіліс байланыстары арасындағы саңылау, магнето роторының магниттелу деңгейі, жағудың алдына түсу бұрышы, айналым жиілігін реттемелеуіштің және карбюратордың жағдайы. Жағу мен қуаттау жүйелерін қайта реттемелеу барысында түсіру қозғалтқышы толық қуаттылықты дамытпайды және ауытқулармен жұмыс істейді. Мысалы, шам электродтарының майлануы немесе оларда күйенің болуы жағдайларында, сонымен қатар олардың арасындағы шектен тыс немесе үлкен саңылау барысында ұшқын әлсіз болады, қозғалтқыштың жұмысында ауытқулар орын алады және жанармай толығымен жанбайды. Осындай жағдай шектен тыс шағын немесе, керісінше, үлкен саңылау жағдайларында да байқалады. Ерте немесе кеш іске қосылу барысында түсіру қозғалтқышын түсіру қиын, оның қуаттылығы төмен болады және ол жылдам жылытылатын болады.

Түсіру қозғалтқышы жұмысының артуымен қуаттау мен жағу жүйесін реттемелеу тәртібі бұзылады. Осы себептерден қозғалтқыш толық қуаттылықты дамытпайды және ауытқулармен жұмыс істейді, осының салдарынан дизельдің іске қосылуы қиындатылады.

Түсіру қозғалтқышының қуаттылығы мен жанармайлық үнемділігі ауа тазартқыштың ластанушылығына тәуелді. Ауа тазартқыштың шектен тыс ластануы жұмыс қосылысының байытылуына алып келеді, соған сәйкес қуаттылық және жанармайлық көрсеткіштер нашарлай түседі.

Жөнелту механизмдерінің техникалық жағдайларының негізгі параметрлері ретінде дисктердің тозу деңгейлері мен қыстыруды, түсіру қозғалтқышы редукторын іске қосу механизмін реттемелеудің дұрыстығы қызмет етеді. Қайта реттемелеу мен дисктердің шектен тыс тозуы барысында қыстырылу ортасы кокстала бастайды. Қыстырудың коксталуының сапалы белгісі – дизельдің иінді білігінің баяу айналуы болып табылады.