Mətanət YAQUBQIZI 31 page

Zalıma Allah bəla verər. (83)

Zalıma rəhm etmək məzluma zülm etməkdi[2492]. (1)

Zalımın ömrü az olar. (1)

Zalımın qılıncınnan kasıbın ahı pisdi. (10)

Zalımın tamahı artıq, papağı yırtıq olar. (18)

Zalımın zülmü yadında qalmaz. (1)

Zalımun çörəgi dizi üstə olur. (49)

Zalımun hünəri olmaz. (49)

Zaman axıb gedir, amma hər işini qurtarıb getmir. (1)

Zaman bir nəhrdi, axar, durmaz. (1)

Zaman hər cür yalanın üstünü açır. (12)

Zaman ilə hesablaşmaq gərək. (1)

Zaman keçər, söz qalar. (1)

Zaman pul deyil, onu qaytarmaq olmaz. (1)

Zaman sənə saz olmasa, sən zamana saz ol. (2)

Zaman zamana uymaz. (1)

Zamana uymaq gərək[2493]. (64)

Zamin əl kisə olur. (49)

Zaminlığun axırı peşimanluqdur. (49)

Zarafat axırı incikə yetür. (49)

Zarafat həqiqətin yarısıdı. (12)

Zarafat məhəbbətin qayçıçısıdı, kəsif aradan çıxarar[2494]. (9)

Zarafata zarafatnan cavaf verəllər. (9)

Zarafatın aхırı хеyir olmur. (12)

Zarafatın da sərhəddi var. (12)

Zarlıq həqq dərgahında gərək. (49)

Zatı qırığın ipi qırıq olar. (26a)

Zatı söyüd olanın barını gözləmə. (80)

Zəhər dost əlindən şərbətdür. (49)

Zəhər gələndə acı qaçar. (1)

Zəhər zəhəri öldürər[2495]. (1)

Zəhəri göz görə yemək olmaz. (49)

Zəhmət torpaqda, nemət süfrədə. (1)

Zəhmət çəkən bal yeyər. (1)

Zəhmət çəkməyən rahat görməz[2496]. (49)

Zəhmət dost gətirər, qеybət düşmən. (12)

Zəhmət olan yerdə qeybət olmaz. (1)

Zəhmət yemək istəmir, amma özü yedirdir. (1)

Zəhmətdən qorхma, minnətdən qorх. (12)

Zəhməti məşşatə çəkər, ləzzəti damad aparar. (1)

Zəhməti sеvəni hamı sеvər. (12)

Zəhmətin aхırı rahatdıхdı. (12)

Zəhmətlə yeyilən acı soğan, minnətlə yeyilən baldan şirin­di. (1)

Zəhmətnən yaşa, zillət görmə. (9)

Zəhmətsiz bal yеməzlər[2497]. (2)

Zəhmətsiz iş olmaz. (1)

Zəxirəsin fikr eyləyən peşimanlıq çəkməz[2498]. (49)

Zəkat malun hasarıdur. (49)

Zəlzələni görən yanğına razı olar. (1)

Zəman şimdi yüzsüzündür. (75)

Zəmanə adamı öyrədir. (1)

Zəmanə ilən düzəlişən həmişə rahətdəndür. (50)

Zəncini yumaqla ağarmaz. (83)

Zəncir aslan içündür. (50)

Zənn eyləmədiyin yerdən tülkü çıxar[2499]. (28)

Zər ilə olan, zor ilə olmaz. (1)

Zər qədrini zərgər bilər, nə bilir hər divanə[2500]. (83)

Zərbə həmişə ağrıyan yеrə dəyər. (12)

Zəri zərgərdən, sazı sazbənddən sorarlar. (40)

Zərər görməyən xeyir görə bilməz[2501]. (55)

Zərər oddan yamandı. (1)

Zərər verən qardaşdan xeyir verən yoldaş yaxşıdır. (55)

Zərər zəhərdən acı olar. (1)

Zərərin bir başı var. (1)

Zərgər dükanının tozu da qızıl olar. (1)

Zəri də var, zoru da[2502]. (1)

Zərlə gözəllik almaq olmaz. (1)

Zərli palan qoysan, eşşək yenə eşşəkdir. (55)

Zərrə qədər iman, dünya qədər günah. (1)

Zərrəcə eşqi olanın dəryaca tabı gərək. (1)

Zərur nəsnə zərursuz gündə almaq gərək. (49)

Zınqırovlu dəvə itməz. (1)

Zimistan çəkməyən bülbül, baharın qədrini bilməz[2503]. (72)

Zindan olub altda qalmaqdansa, çəkic ol, üstdə ol. (1)

Zindana səbr eyləyən, axır taxta çıxar[2504]. (49)

Zinhar aləmdə tabe olur. (75)

Zirək arvad dəvə üstündə patava toхuyar. (16)

Zirək quş dimdiyindən cələyə düşər[2505]. (73)

Zirəklik comərdlik gətirir[2506]. (2)

Zirəyə getdin çörək götür, Zirədən çıxdın ayaq götür. (1)

Zivildən təpə olmaz. (12)

Ziyan ağudan acıdı[2507]. (2)

Ziyanlığın yarısından dönmək hələ qazancdı[2508]. (83)

Zoğal dərənimiz də var, səbət hörənimiz də[2509]. (9)

Zopa doğrusunu dedirdər. (1)

Zor gələndə qanun qaçar. (1)

Zor ilə gözəllik olmaz. (1)

Zor qapıdan girəndə, dad bacadan çıxar[2510]. (1)

Zor oyunu pozur. (1)

Zor yarım şəriətdi. (9)

Zora dağlar dayanmaz. (1)

Zorən təbib olmaz. (1)

Zorla iş görmək olmaz. (12)

Zorla açılan gülün ətri olmaz. (12)

Zorla gedən köpək qoyuna fayda verməz. (1)

Zoruna güvənmə, ağlına güvən. (12)

Zövqsüz taət - barsuz ağacdur. (49)

Zulumnan abat olan ahnan bərbad olar. (18)

Zurnaçı dalını-başını oynadar, zilçinin gözü çıxar. (18)

Zurnaçı oğlu zurnaçı olar. (1)

Zurnaçı zorunu püfünə verər. (1)

Zurnaçı zurnaçı olsa, gəlini oynadar. (9)

Zurnaçının göz nəyinə lazımdır[2511]. (37)

Zurnaçının yığdığı pul oyunçunun maaşıdı. (18)

Zurnanı versən naşı əlinə, gen tərəfdən püfləyər. (1)

Zurnanın səsi uzaqdan xoş gələr[2512]. (1)

Zülm ilən yapulan yapu tez xarab olur. (49)

Zülm ilə abad olan, bir gün gələr bərbad olar. (1)

Zülm ilə bərbad olan, ədl ilə abad olar. (1)

Zülm yerdə qalmaz[2513]. (1)

Zülmət daşıdı: götürən də peşmandı, götürməyən də. (1)

Zülmün axırı aydınluqdur. (49)

Zülmün axırı olmaz. (1)

Zülmün bünyadı olmaz. (49)

LÜĞƏT *

A

Afət – dərd, bəla, xəstəlik

Ağırlamaq – qonaq etmək, hörmət etmək

Ağrımaz – burada: qiymət qazanmaz

Aqıncı – hücum edən, talançı

Alaca – qırmızı

Albız – al arvadı, albasdı, şər ruh

Alu – alaq, zəif, köməksiz

Amac – hədəf, nişangah

Anda – orada

Anı – onu

Anıq – düzgün, doğru; xatırlayan, yadda saxlayan

Anız – saman, biçilmiş sahə

Ar – utanmaq

Ardasız – xətasız

Arğ – arx

Arınmaq – təmizlənmək, saflaşmaq

Armaq – genəltmək

Assı – xeyir, fayda

Aşırı – keçdikdə, aşdıqda; bəzən: kənarda mənasında

Aşina – tanış, dost

Avaz – nəfəs

Aydır – demək, söyləmək

Ayıtmaq – demək, söyləmək

B

Bac – xərac, vergi

Bad – təndirin divarları; bəd, pis; zərər ziyan

Badax – badalaq

Bağır – ciyər

Baxıl – paxıl

Bak – qorxu

Baqi – axmaq

Balağ – camış balası

Ban – arabanın üst ağacı; evin yuxarı hissəsi; səs, avaz

Bar – məhsul

Basılan - uduzan

Başaq – sünbül

Başıra – başına

Batil – boş, yalan, saxta

Bay – var-dövlətli

Baymaq (bayırmaq) – varlanmaq, sevinmək; məst olmaq

Bazırgan – tacir

Bədrəng – pis rəng

Bəlgilü – tamahkar

Bəri – burada: barı, məhsulu

Bilə – birlikdə, bir yerdə

Bilişmək – tanış olmaq

Bimar – xəstə, naxoş

Bişmağ – biçmək

Bitiy – yazı, məktub

Bolmaq – olmaq

Bögürtlən – böyürtkən

Börk – papaq

Buçuq – yarı, yarım

Budala – axmaq, sərsəri

Buqçu – burada: zurnaçı

Bulunmaq – tapılmaq

Bun – dərd, müsibət, kədər, qayğı

Bunalmaq – müsibətə düçar olmaq, fəlakətə düşmək

Buraq – Məhəmməd peyğəmbərin əfsanəvi atının adı

Bustan – güllük, bağça

But – büt, gözəl

Butraq (pıtraq) – alaq otu

Buymaq – donmaq, buzlamaq

Buzağu – buzovu

Buzalanmaq – buzovlamaq, balalamaq

Bünyad – özül, əsas, bünövrə

C

Canib – yan, tərəf, cəhət

Cəbbə – cövşən – zireh, zirehli paltar

Cəmiri (cimri) – xəsis

Cərahət – yara

Cərb (cərib) – ölçü, miqdar

Cida (cüba) – süngü, mizraq

Cidil (cidal) – mübahisə, silah

Comərd – mərd, səxavətli, hünərli

Cövşən – zireh, zirehli paltar

Cür – tay, tuş

Cürə – ley

Cürm – günah

Ç

Çağlı – sağlam, gümrah; böyüklükdə, qədər

Çalu (çalı) – tikan, çör-çöp, kol-kos

Çam – şam ağacı, sərv

Çapalaq – çapalayan

Çapuk – cəld, zirək

Çar – dörd

Çarbınmaq – çarpmaq, vurmaq, heyfslənmək

Çarü-naçar – istər-istəməz

Çayan – əqrəb

Çərək – batmanın dörddə biri; yara (qılınc)

Çətik – pişik

Çık – hasar

Çıra – çıraq, lampa

Çiçing (çəcənək) – toyuğun dənliyi

Çilov – yemək növü

Çorlu – xəstə, azarlı

Çoturru – nahamar

Çölmək – xörək bişirmək üçün saxsı qab

Çömbər – dairəvi şəklində

Çözülmək – açılmaq

Çur – səhv

Çuvalduz – iri iynə

D

Daxi – daha da

Dambat – lovğa

Dambul – meyvə

Damı (damu) – cəhənnəm

Daməndə – ümidsiz, köməksiz

Dan, danla – sabah, ertəsi gün

Dana – alim

Danişmənd – alim, bilikli

Dəgmə – hər yetən şəxs, kimsə, hər cür adam

Dəhən (dəhan) – ağız

Dək – tək, təki

Dəm – vaxt, nəfəs

Dəng – ölçü və çəki vahidi; pul; düyü dənini qabıqdan çı­xa­ran alət; ağılsız; müqabil, bərabər

Dənlü (dəklü) – təhər, cür, növ

Dəpişmək – vuruşmaq, əlləşmək

Dəpmək – vurmaq

Dərdəcər – dərdli

Dəst – əl

Dəvaçı – iddiaçı

Dəvat – mürəkkəbqabı

Dəvazda (dəvazdəh) – on iki

Dəvi – iddia

Dəmgil-dəmgil – seyrək-seyrək, fasilələrlə

Dərdəqayım – dözümlü

Dıbır – erkək və cavan keçi

Dıcıq etmək – küsmək

Dışra – kənar, bayır, xaric

Dibə, dibbə – zirək, it oynadan

Dibək – yarma döymək üçün istifadə olunan içi oyulmuş göy daş; pota, qısa adam

Didar – yar, istəkli, sevgili

Dikən – tikan

Diləkcə – ərizə

Dilriş – dərdli

Dingə – baş geyimi (gümüş və qızıldan hazırlanırdı)

Dirlik (dirlük) – həyat, güzəran

Diyəsi – bahası

Domrov (dombra) – musiqi aləti

Donanmaq – geyinmək

Dorbiye – torbaya

Dov gəlmək – üstün gəlmək

Döləngic – doğar

Dörədügi – törədiyi

Döşurüf – yığıb

Döyə – düyə

Duruş – dözüm

Duş (düş)– yuxu

Duzağ – cələ, tor, tələ

Dügimək – dayanmaq; yığılmaq, toxdamaq

Dügün – toy, şənlik

Dügür – kələ-kötür, nahamar

Dülbənd – arzu edilən, sevilən, ürəyəyatan

Dün – dünən

Dürər – sarıyar, bükər

Dürləmək – seçmək

Dürlük – dirilik

Düzdənmək – burada: var-yoxdan çıxmaq

Düzmək – düzəltmək

E

Eğilmes - əyilməz

Ehmağ – əkmək

Endirmək – adam yerinə qoymaq, layiq bilmək

Eş – dost, yoldaş, şərik

Ekmək (etmek, əkmək, ətmək) – çörək, yemək

Evərmək–evləndirmək

Eyməçi – qatıqçı

Eyü – yaxşı

Eyümək – yaxşılaşmaq, öyünmək

Ə

Əbləh – axmaq, ağılsız, sarsaq

Əcir (əcr) – qarşılıq, mükafat, əvəz

Əglənmək – əylənmək, qalmaq, durmaq

Əgi – əyninə

Əğınnan – ayağı ilə

Əhədi alınmaq – haldan düşmək, var-yoxdan olmaq

Əhkam – hökmün cəmi: hökm, fikir

Əhl-əyal – ailə, ailə üzvləri

Əhlət – qəbir daşı

Əxi – qardaş; comərd

Əkmək (etmək, ekmek) – çörək, yemək

Əkrək – əkin

Əkşi – turş

Əm (əm-səm) – dərman

Əndək-döndək – sözünün üstündə durmayan

Ənig, ənik (ənicik) – bala, körpə

Ər – kişi, igid, qəhrəman

Əriş, arğac – xalçanın üfiqi və şaquli ipləri

Ərən – igid, qəhrəman

Ərgən – evlənmək vaxtı çatmış, nişanlı oğlan

Ərkan – qayda-qanun

Ərlik – igidlik

Əsən – sağ-salamat

Əstən – üstün

Əsvab – paltar

Ətmək (ekmek, əkmək) – çörək, yemək

Əyər – yəhər

Əyərləmək (ayarlamaq) – tədarük etmək

Əyrət – kişilik

Əygənci – kələkbaz, yoldan çıxaran

Əyyarlıq – oğurluq

F

Fel – əməl

Fəda – qurban, bədbəxtlik

Fəna – pis, puç

Fənn – fənd, aldatma, kələk

Fər – fərasətli

Fərib yemək – aldanmaq

Fəriştə – mələk, məlaikə

Fərz – vacib, zəruri

Fövt – əldən çıxma, yox olma, ölüm

Füzulluq – boşboğazlıq

G

Gap etmək – söhbət etmək, laqqırtı vurmaq

Gejdən – erkəndən

Geyəsi – paltar, geyim

Gəmik (kəmik) – sümük

Gəyiş (gənəş) – məsləhətləş

Gimrik – iri, narın olmayan

Gir – təpər, qüvvə

Girdəkan – qoz

Girdu – heykəl, büt

Gödən – qarın

Gög – yaşıl, göy; səma; kürəkən

Gömən (gömmək) – basdıran

Göpənək – biabırçı, rüsvayçı

Görklü – əziz, gözəl, göyçək

Göv – kürəkən

Göymək – halına yanmaq

Göyülsüz – könülsüz

Guş - qulaq

Güc – çətin

Gülbəng (gülbang) – nəğmə, azan, çadırış, dəvət

Günlük – çadır, kölgəlik

Güyəgü – kürəkəni, yeznəsi

Güz - payız

Ğ

Ğaibə – qaib, gözdən uzaq olan

Ğayət (qayət) – çox, olduqca

Ğeyr – özgə, başqa

Ğəni – varlı adam

Ğərbil – xəlbir

Ğərbilcə – xəlbir qədər

H

Haqq – Allah, ədalət, haqq

Havan – həvəngdəstə

Havar – kömək, havadar

Heyz – tənbəl, şil, topal

Həbəçi – mamaça

Həblə – belə

Həqir – alçaq, aciz, rəzil

Həlik – palçıq

Həmaşlıq – ortalıq

Həmavarlıq – birlik, yoldaşlıq

Həmlə – hücum

Hənək – oyun, zarafat, şuxluq

Həsud – paxıllıq çəkən, həsəd aparan

Həşəm – dərz (döymək üçün xırmana tökülən taxıl dərzi)

Həzar – min

Hilal – bir neçə gecəlik təzə ay

Hola – xırmanlarda əski buğda döymək üsullarından biri

Hoqqa – gərəksiz iş

Höcət – mübahisə

Höyür – diribaş, sağlam

Hummət – çalışma, səy, cəhd

Hülq – hülqum

Hünəruv – hünərin

Huniyan – boş qab, boş səs-küy

X

Xalıq – Allah, yaradan

Xar – zəlil, carəsiz, risvay

Xas – yaxşı, əsilzadə; məxsus

Xasır – həsir

Xay – özül, bünövrə

Xəfə – bürkü, havası boğuq yer

Xəkə qoymaq – əl çəkmək, tərgini vermək, susmaq

Xəsm – düşmən

Xəşm –acıq, qəzəb

Xırçı – bostançı

Xırs – ayı

Xiştək – köynək; köbə (köynəkdə)

Xonax – qonaq

Xo – ho

Xor – alçaq, həqarətlə

Xorat – zarafat, zarafatcıl adam

Xorluq – pislik, alçaqlıq

Xoşnud – sevincək

Xoy – xasiyyət

Xublar – gözəllər

Xunxa – qantökən, qanistəyən, qəssab

Xuryat – çirkin, kifir

I

Irqaş – yəhərin qaşı

Irlamaq (yıramaq) – nəğmə oxumaq, zümzümə etmək

Ismarlamaq – tapşırmaq

İ

İcabət – zərurət

İqrar – vəd, söz vermək

İl – el

İlərüdə – irəlidə

İlətmək – söyləmək, çatdırmaq, aparmaq

İllət – xəstəlik, nöqsan

İməci – iməcilik

İn – hin, yuva

İnahat – rişxənd, kinayə

İnayət – qayğı, kömək; yaxşılıq

İradət – iradə

İraq – uzaq

İrişmək (ərişmək) – qovuşmaq, üz-üzə gəlmək

İrəmə – çöllük, biyabanlıq

İrmək (ərmək) – çatmaq, qovuşmaq, yetmək

İrz – ismət

İs – his

İss – yiyə, sahib

İsrif – qənaət

İşdi – işləyən

İşgənə – xaş, ət suyu

İştan – şalvar

İv – bədənin oynaqları

İy – toxuculuq aləti

İyə – sahib, yiyə

İyəvən – həvəsli, meylli

İyvallah – xudahafizləşmə

İyümək – yaxşılaşmaq

K

Kahal – qoyunların dərisini qurudan xəstəlik

Kahil – tənbəl

Kahillik – tənbəllik

Kamandar – sərrast ox atan

Karsaz – işdüzəldən

Keşkə – kaş ki

Keyik – ceyran, dağ keçisi

Kədbanu – ev qadını

Kədu (kədi) – pişik

Kəl –keçəl

Kəlam – söz, danışıq

Kəlb – it

Kəlbəngi – vəhşi arı

Kəlik - əyri xiyar

Kəm – az

Kəndözi (kəndüzü) – özü

Kəndü – öz

Kərəm – alicənablıq, lütf, əliaçıqlıq, səxavət

Kərki – ağac yonmaq üçün alət

Kərzək – parçanın kənarı

Kəsər – balta növü

Kəşkül – dərvişlərdə xüsusi su qabı

Kıslı – qısılmış, burulub bükülmüş

Kibi – kimi

Kiçi bayram – Qurban bayramı

Kilid – cəftə, açar

Kirgənə – cəhrə

Kişi – adam

Kömçək – çömçə

Köməmək – kömək etmək, yardım etmək

Kömmə – kömbə, çörək növü

Könlək – köynək

Kösək – kösöv

Köşək – dəvə balası

Köti (kötü) – pis

Kötüri – tənbəl

Kövək – ağac növü

Köy – kənd

Köz – göz

Kuduk – quyu

Kuf – kif

Kumçu – alverçi

Kuna – quyruq

Kuruğ – quru

Kutah – qısa, gödək

Kutluğ – xoşbəxtlik

Kuz (güz) – payız

Külahduz – papaq tikən usta

Külbə (klubə) – koma; nehrə dəliyi, təndirin alt hissəsində qoyulan nəfəslik

Külfə – təndir növü

Kümçi – barama qurdu saxlayan

Kündə – dustaqların əl-ayağına vurulan zəncir, yaxud buxov

Kürəş – güləş

Kürsək – itin döllənmə zamanı

Küvəc – qazança

Q

Qab – qabıq

Qabaq – süpürgə; örtük

Qabmaq – qapamaq, örtmək

Qaç (kaç)– neçə

Qaçan – haçan

Qadanan – yazılan

Qadı – qazı, sərkərdə, qəhrəman

Qaftan – üst geyim

Qağırmaq (qığırmaq) – çağırmaq

Qaqımaq – qəzəblənmək, acıqlanmaq

Qal – söz, danışıq, səs-küy, dava-dalaş

Qalaq – hörük, divar

Qalb (qəlp) – saxta

Qalça – xalça

Qalğan – qalxan

Qanda – harada

Qandırmaq – susuzluğu yatırmaq, doyuzdurmaq; aldatmaq

Qanıx – ayıq

Qanğı – hansı

Qarağu (qarağı) – kor, qözü qıyıq

Qaraqac – qara ağac

Qaramaq – baxmaq, gözləmək

Qaranqu - qaranlıq

Qararmaz – qaralmaz

Qare – oxucu

Qarıca (karınca) – qarışqa

Qarıxmaq – çaşmaq

Qasnaq – tor şəkilli tikiş, yamaq

Qaşanmaq – coşmaq

Qatı – sərt

Qatında – yanında