Главная Случайная страница


Полезное:

Как сделать разговор полезным и приятным Как сделать объемную звезду своими руками Как сделать то, что делать не хочется? Как сделать погремушку Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами Как сделать идею коммерческой Как сделать хорошую растяжку ног? Как сделать наш разум здоровым? Как сделать, чтобы люди обманывали меньше Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили? Как сделать лучше себе и другим людям Как сделать свидание интересным?


Категории:

АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника






АӨК-ді қолдаудағы мемлекеттік бағдарламаларды жүргізудің қаржылық операторлық тиімділігін талдау





Мал шаруашылығы секторын дамытудағы мемлекеттік қолдаудың экономикалық механизмі

Еліміздің ауыл шаруашылығы салаларының барлық бағыттарын дамыту мен халықтың азық-түлік қауіпсіздігін нығайтудың маңызды құжаты Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіп кешенін өркендетудің 2013-2020 жылдарға арналған «Агробизнес-2020» бағдарламасы қабылданды.

Экономиканың аграрлық секторын дамыту мақсатында мал шаруашылығы саласының басым бағыттары таңдап алынды. Ол - ет және сүтөнімдерін өндіру, құс шаруашылығы мен биязы жүнді қой шаруашылығын дамыту. Енді осы бағыттарды дамытуға қаржылық мүмкіндіктерді жұмылдыру көзделген. Өндіріс технологиясы мен өнім сапасы төмен болғандықтан, саланың дамуына ұсақ тауарлы өндіріс қолбайлау болып отыр. Осы мәселені шешу үшін өнеркәсіптік негізде және кооперацияларды дамыту бағытындағы орта және ірі тауарлы өндірістерді құру есебінен қол жеткізіледі. Ол үшін ұлттық қордан алынған «ҚазАгро» Ұлттық басқару холдингінің қаржыландыруымен, заманауи технологияларға негізделген инвестициялық жоба ретінде жаңа өндірістерді құру жоспарланған. Яғни ұсақ тауар өндірушілерді кооперативтерге және кластерлерге біріктіруге басымдылық беріледі. Мысалы, бордақылау алаңдарына жас мал өткізетін ұсақ ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері жене отбасылық фермаларды ынталандыру арқылы, ет кластерін құруға мүмкіндік бар және соның негізінде бордақылау алаңдарын үнемі етпен қамтамасыз ету шаралары қарастырылған. Одан бөлек дайын фермаларды модернизациялауға кететін шаруашылық шығындарына субсидия беріледі. Ал ұсақ тауар өндірушілердің бірігуі мен кооперация үрдісін ынталандыру үшін қазірдің өзінде мемлекет жеңілдетілген ұзақ мерзімді несие беріп отыр. Осы шараларды іске асыру арқылы 2015 жылға қарай жалпы сүт өндіру көлемін қазіргі 10,2%-дан 16,1% дейін және ет өндіру көлемін қазіргі 20,6%-дан 31,9% дейін арттыруды межелеп отыр.

Асыл тұқымды мал шаруашылығын мемлекеттiк қолдау бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады. Мемлекеттiк қолдаудың негiзгi нысаны:
1) асыл тұқымды малдың, оның iшiнде тектiк қоры шектеулi тұқымдардың тектiк қорын сақтауға, дамытуға және қалпына келтiруге;

2) отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлер үшін асыл тұқымды өнiмге (материалға) қолжетімділікті қамтамасыз етуге;

3) отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлердің селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуіне бағытталған іс-шараларды субсидиялау болып табылады.

Бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылатын, асыл тұқымды мал шаруашылығын мемлекеттiк қолдаудың бағыттарын, асыл тұқымдық өнiмнiң (материалдың) әрбiр түрiне, асыл тұқымды малдың, оның iшiнде тектiк қоры шектеулі тұқымдардың тектiк қорын сақтау және қалпына келтiру жөніндегі iс-шараларға арналған субсидиялардың нормативтерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайды.

«Сыбаға» бағдарламасы шеңберінде аналық табынды сатып алу бойынша 2011-2013 жылдарға арналған жоспар 124 мың бас болатын, осы жылдары іс жүзінде 166 мың бас ІҚМ сатып алынды, асыра орындау 34%-ды құрады. Тек 2013 жылдың өзінде фермерлер 50,7 мың бас ІҚМ сатып алды. Аналық мал басын сатып алу бойынша 2014 жылға арналған жоспар 50,0 мың басты құрайды.

Осы жылдан бастап мал басын сатып алуға фермерлерді қаржыландыру үшін «Қаз агро» холдингінің еншілес ұйымдарымен қатар екінші деңгейлі банктер мен кредиттік серіктестіктер тартылады.

Жаңа «Агробизнес 2020» бағдарламасы шеңберінде мемлекеттік бюджеттен кредиттер бойынша сыйақы ставкасы субсидияланатын болады. Тұқымдық түрлендіру 2013 жылдың қорытындысы бойынша агроқұрылымдар мен фермерлік шаруашылықтардағы ІҚМ 390 000 астам аналық басын қамтыды. Өткен жылдармен салыстырғанда аналық мал басын тұқымдық түрлендірумен қамту көрсеткіші жақсарды, ол бағдарламаны іске асырудың негізгі өлшемі болып табылады. Осы жерде айта кету керек, өңірлер бөлінісінде аналық мал басын тұқымдық түрлендіруге тартуға Батыс Қазақстан, Қарағанды, Шығыс Қазақстан және Қостанай облыстарының фермерлері белсенді түрде қатысуда, оларда аналық мал басының тұқымдық түрлендірумен қамтылуы 31-ден 16 пайызға дейін құрайды. Асыл тұқымды бұқаларды пайдалану есебінен бұқалардың орташа сойылған салмағы біртіндеп ұлғаюда. Қазір ол еліміз бойынша орташа есеппен 160 кг, ұйымдасқан шаруашылықтарда – 190 кг құрайды. Бұл жаман нәтиже емес, 2010 жылы орташа сойылған салмақ тиісінше 156 және 166 кг құраған болатын. Салыстыру үшін: мал шаруашылығы дамыған елдерде бұл көрсеткіш – 300 кг кем емес (10 кесте).

«ҚазАгроҚаржы» АҚ 2011 жылдан бері етті мал шаруашылығын жаңа деңгейге көтеретін мал бордақылау алаңдарын, асыл тұқымды шаруашылықтар-репродукторлар, ұдайы мал өндірісі мен табынды басқару орталықтарын, ілеспелі инфрақұрылымдар (жемшөп өндірісі, ветеринарлық қауіпсіздік) құру бойынша шаралар кешенін көздейтін асыл тұқымды етті мал шаруашылығын дамыту бойынша жобаларды қаржыландыра бастады.

Қазіргі кезде «ҚазАгроҚаржы» АҚ 16 087 бас асыл тұқымды етті ІҚМ әкелуді жүзеге асырды, соның ішінде 2011 жылы - 5 321 мал, 2012 жылы - 10 766 мал. Оның ішінде етті-майлы қойлар Австралия, Англия, Тәжікстан, Германиядан жеткізілсе, сүтті ірі қаралар Германия, Швейцария, Канададан, Дания мен Польшадан әкелінді. Ет бағытындағы ірі қаралар Англия, Канада, Шотландия, Франция, АҚШ, Германиядан әкелінген. Сарапшылардың талдауы бойынша алға қойылған міндетті шешу үшін 5 жыл ішінде ет бағытындағы үздік әлемдік тұқымды 72 мың асыл тұқымды ІҚМ мал басын әкелу қажет.

Әкелінген асыл тұқымды малдардың өңірлер бойынша саны 9- суретте көрсетілген.

Сурет 9 - Өңірлер бойынша «ҚазАгроҚаржы» АҚ қаржыландыруымен әкелінген ірі қара мал саны

 

«Қазагро» Ресей Федерациясының үлгісі «сиыр-бұзау» принципі бойынша мемлекеттік қолдауды ұсынады.Егер фермер бұл Бағдарламаға қатысатын болса, ол бұзау алады және одан әрі оны өсіріп, бордақылау алаңына тапсыруы тиіс, өйткені ол төлдейтін мал басын асырау үшін 30% жуық көлемде субсидия алады.

Мемлекет тарапынан ауылшаруашылығын қолдауға арналған қаржылай көмектің әр түрлі жобалары бар.

Соның бірі «Сыбаға» бағдарламасы. Шарт бойынша ең жоғары несие сомасы - 18 000 000 теңге, сыйақы ставкасы- жылдық 6%, ең ұзақ мерзімі - 84 ай, 12 айдан 24 айға дейін жеңілдетілген кезеңімен беріледі. Аграрлық несие корпорациясының сыбаға бағдарламасын жүзеге асырудағы мақсаты - еліміздегі етті малдың үлесін арттыру.

2013 жылы асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға 12 699,2 млн.теңге көлемінде субсидия бөлінді, оның ішінде асыл тұқымды төлге - 953,6 млн.тг., ірі қара малдың асыл тұқымды төліне - 1 798,6 млн.тг., импорттық асыл тұқымды төлге - 1 462,8 млн.тг., тұқымдық бұқаларды күтіп-бағуға - 106,2 млн.тг., тұқымдық бұқалардың ұрығына - 18,1 млн.тг., асыл тұқымды жұмыртқаға - 91,1 млн.тг., тәуліктік балапандарға - 36,7 млн.тг., эмбриондарға - 0,8 млн.тг., ІҚМ селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізуге - 6 961,3 млн.тг., қойлармен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізуге - 999,9 млн.тг., «Асыл түлік» АҚ - 194,9 млн.тг., «Қазақ тұлпары» ЖШС - 75,0 млн.тг.

«Асыл Түлік» АҚ асыл тұқымды орталық өнімдерін өндірудің көлемдері ұлғайту оның қаржылық нәтижелеріне оң әсер етті. 2004-2013 жылдары қызметкерлер саны 66-дан 89-ға, негізгі қорлардың құны 58,3%-ға, бір қызметкердің орта жылдық жалақысы 3,9 есеге және тұқымды сатудан табыс, субсидия көлемі 3,3 есеге өскен кезде 2,6 есеге өсті (11-кесте).

2004-2013 жылдарда асыл тұқымды орталық өнімдерін өндіру көлемін маңызды түрде өсіру байқалады. Осылайша, талданатын кезеңде спермодозды өндіру көлемі нақты көлемде шамамен 3 есеге өсті және осы өсу бұқалардың санын өсірген кезде тек 15,5%-ға ғана өсті (12-кесте).

 

АҚ одан әрі қарқынды дамуының негізгі талабы мемлекеттік қолдау болып табылады. Қызметтің басынан бастап қоғамды дамытуға шамамен 1,1 млрд. теңге бөлінген, ал банк-қоймасында бар бір мөлшерге 10 доллар бағасымен тұқымның 4,6 млн. мөлшері 46,0 млн. долларға немесе 5,5 млрд. теңгеге бағаланады.

Осылайша, «Асыл-түлiк» АҚ қызметінің негізгі бағыттарын тиімді іске асыру асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы субъектілерге селекциялық-асыл тұқымды жұмыстарды ұйымдастыруды және өткізуді аса жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. 2001-2013 жылдарға бөлінген «РМШАО «Асыл түлік» АҚ мемлекеттік субсидиялар өсуін көрсетеді.

РМШАО «Асыл түлік» АҚ мемлекеттік қолдауын пайдалану тиімділігін есептеу нәтижесі төменде ұсынылған модель негізінде есептелген болатын. Модельге негіз ретінде 2007-2013 жылдар аралығындағы бұқалардың саны алынды.

 

жылдар У =φ
  1,3911198
  2,6616372
  1,7350865
  1,4214335
  1,6189252
  1,4386135
  1,7485132

 

Сондай-ақ, корреляциялық модельдің көмегімен:

 

Yteor = -11E1,01397 x2 - 06E6,75108 x+0,7200672

Yteor = тиімділіктің коэффициенті; х – субсидиялар (мың. тенге)

 

Жылдар y teor
  1,478756294
  1,838964027
  1,842968422
  1,843197501
  1,692585054
  1,77661653
  1,542241042

 

«РМШАО «Асыл түлік» АҚ мемлекеттік қолдауын пайдалану тиімділігінің теориялық есептері аса көрнекі 10-суретте көрсетілген, онда 342000 инвестициялардың оңтайлы салымдары, мемлекеттік қолдау тиімділігінің коэффициенті 1,85 құрайды.1

 

 

Ескерту – зерттеу негізінде автормен құрастырылған

 

Сурет 10 – «РМШАО «Асыл түлік» АҚ мемлекеттік қолдауын пайдалану тиімділігінің көрсеткіші

 

«Асыл Түлік» АҚ мысалында шаруашылық объектілерін мемлекеттік қаржылық қолдаудың оңтайлы көлемін анықтауға мүмкіндік беретін экономикалық-математикалық моделін әзірлеу үшін біз келесі деректерді қолдандық:

Ji – өндіруші табысы (пайдасы), мың тг.;

ci – өнімдерді сату бағасы, мың тг.;

xi – негізгі қорлардың құны, мың тг.;

ui – өнімдердің осы түріне мемлекеттік қолдаудың бөлінген құралдарының көлемі, мың тг.;

Li – жұмыс күшінің саны, адам;

ω i – жалақының орташа мөлшерлемесі, мың тг.;

зп – өндіріске шығындар;

п - өнімді сатудан пайда

 

Кесте 13 – Экономикалық-математикалық модельдер параметрлерін есептеу

ҚОРЫТЫНДЫ ШЫҒАРУ        
Модельдің сандық сипаттамалары        
Регрессиялық статистика          
Көптік R 0,369317982        
R-квадрат 0,136395772        
Мөлшерленген R-квадрат -0,079505285        
Стандартты қате 0,476315161        
Бақылау        
Дисперсиондық талдау          
  df SS MS F F мәні
Регрессия   0,14332929 0,14332929 0,631751293 0,471209733

10-суретте графикалық ұсынылған бөлінген қаражаттар көлемінен қолдау тиімділігіне байланысты өткізілген талдау, қолдау тиімділігі максималдық мәніне жететін және одан әрі салымдар тиімділіктің жоғарлауына әкелмейтін субсидияның оңтайлы көлемі бар екендігін көрсетеді. Алынған қорытынды, болашақта өздігінен қаржыландыруға көшуді жоспарлайтын «РМШАО «Асыл түлік» АҚ басшылығымен расталатын болады. [10]

Ауыл шаруашылығын қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары, асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау бағдарламалары зерттеулерінен, республика өңірлерінде етті мал шаруашылығын дамыту динамикасына бізбен өңірлердің ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту ерекшеліктерін есепке алумен, бюджеттік қаражаттарды бөлу тиімділігін жоғарлату әдістемесі ұсынылады.

Өңірлер бойынша ет өнімдерін өндіруді дамытудағы субсидияларды бөлуді талдау үшін алдыңғы жылмен салыстырғанда субсидиялау пайыздары және етті өндірудің осындай пайыздары есептелді (2007-2013 жылдар). Алынған есептемелерден және жоғарыда берілген материалдарды зерттеуден, мемлекеттік қолдаудың өңірлік деңгейі, ең алдымен, қолдау нысандарын жетілдіруді және бөлінген қаражаттар көлемін оңтайландыруды жоспарлайтындығы туралы қорытынды жасауға болады.

Ауыл шаруашылығы ұйымдары арасында бюджеттік қаражаттарды оңтайлы бөлу үшін келесі көріністегі динамикалық бағдарламалауды пайдалануды ұсынамыз: оңтайлы стратегияны табу Х=(х12,...,хm), онда xii – ші өңірде бөлінген субсидиялардың саны. [13]

Мемлекет, мысалы, m ұйымдары арасында бөлінген К = 6178020 мың тг. көлемінде қаражаттар бөлінген, xi олардың әрбіреуі қаражаттарды алған кезде qi (xi) мың тг., i = 1,2,.. m табыс әкеледі, максималды сомалық табысты қамтамасыз ететін қаражаттарды оңтайлы бөлуді таңдау қажет:

 
 


(4)

 

.

 

Осы есептерді шешу қадамдарының саны ұйымдар санына байланысты, ал алгоритм MathCAD бағдарламасында іске асырылады. [14]

Қаражатты бөлудің ұсынылған шешімі ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігімен іске асырылуы мүмкін.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру деңгейіне мемлекеттік қолдау қаражаттарының әсер ету тиімділігін П / П субсидиясыз қатынасы арқылы анықтауға болады, онда П және Псубсидиясыз – тиісінше субсидияны есепке алумен және оларсыз өндірушінің табысы (пайдасы). Егер мемлекеттік төлемдер өтемақылық сипатта емес, оның орнына, негізгі қорларды күшейтуге және өндірісін кеңейтуге көмектесетін инвестициялық сипатта болса, онда салынған ақшалай қаражаттар көлемі есебінен қол жеткізілген табыстың (пайданың) үлесін анықтау үшін келесі алгоритмін пайдалануды ұсынамыз, оның негізінде Кобб – Дуглас:Y(K,L) = AK αL1-α өндірістік функцияларды пайдаланумен экономикалық жүйеде ресурстарды бөлу міндеттерін шешуге экономикалық-математикалық шешім жатыр, [12]

0 < α < 1, К – капитал, L – еңбек шығындары, A- өнімділік деңгейін білдіретін коэффициент, қысқамерзімді кезеңде ол өзгермейді, 0 < α < 1.

К=х+ии Y(K,L) =П рұқсат бере отыра, өндіруші табысын аламыз:

(5)

 

Онда П – өндіруші табысы (пайдасы), мың. тг.;

c – өнімдерді сату бағасы, мың тг.;

x – негізгі қорлардың құны, мың тг.;

u – өнімдердің осы түріне мемлекеттік қолдаудың бөлінген құралдарының көлемі, мың тг.;

L – жұмыс күшінің саны, адам;

ω – жалақының орташа мөлшерлемесі, мың тг.;

α–ауыл шаруашылығы ұйымдарының ерекшеліктерін сипаттайтын коэффициент, αÎ (0,1);

А – еңбек пен капиталдың бірыңғай шығындары кезінде өнімдерді шығару.

Жыл қорытындылары бойынша шығыс деректерді біле тұра, MathCAD бағдарламасының көмегімен, α және А коэффициенттерін есептеуге болады.

Өнімнің осы түріне мемлекеттік қолдауда бөлінген қаражаттар көлемі жоқ боған кезде, яғни, u = 0, (2) теңдеуден П0 – субсидияны есепке алусыз өндірушінің пайдасы:

(6)

 

Осындай жағдайда, міндет шарттылығының элементі, жүкқұжат (накладные) шығындары жұмыс күшін төлеуге ғана келетіндігі болып табылады, бірақ, модельге және басқа да құрамдас бөліктерге енуі мүмкін.

Мемлекеттік қолдау қаражаттарын өнімдерді өндіру кезінде пайдалану есебінен алынған табыс мөлшері келесі формула бойынша болады:

(7)

 

 

Осылайша, Республиканың әрбір өңірі үшін мемлекеттік субсидиялар салымдары тиімділігінің коэффициентін есептеуге болады. [15]

 
 


(8)

 

 

Келтірілген есептер бойынша, Маңғыстау, Атырау, Қызылорда облыстары ет өнеркәсібін өндіруде субсидиялауды ақтамайтындығын жорамалдаймыз, алайда, өңірдегі табиғи және экологиялық жағдайларымен, төменгі жемдік базасымен түсіндірілуі мүмкін. Ақмола, Алматы, Қарағанды облыстары импорттық асыл тұқымды жас малдарды бюджеттік субсидиялаудың қосымша көлемдері есебінен жоғары тиімді (жалпы сомасында 2011 жылға - 1 122 млн. теңге). Қостанай, Шығыс-Қазақстан, Жамбыл, Оңтүстік-Қазақстан облыстарында мемлекеттік қолдау тиімділігі асыл тұқымды өнімдерді қосымша субсидиялаумен түсіндіріледі.

Ірі мемлекеттік салымдар үшін субъектілерді таңдау мәселесін шешу ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерімен ұсынылған инвестициялық жобаларды қарастыру кезінде объективті болады, оларды таңдау инвестициялар портфелін қалыптастыру үшін тиісті әдістемелерді енгізуге болады.

3 АӨК-ДІ ҚОЛДАУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

 

3.1 АӨК-ді қаржылық қолдаудың экономикалық механизмдерін жетілдіру жолдары

АӨК бюджеттік қолдаудың негізгі формалары дотациялар мен өтемақылар (субсидиялау) болып табылады.

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін мемлекеттік қолдау жүйесін талдау барысында, барлық ұсынылатын субсидияларды, қаражаттандыру объектісі сипатының белгісі бойынша екі топқа бөлуге болатыны анықталды. Бірінші топқа жататын субсидиялар, қаржыландыру көлемі ет өндіру көлеміне байланысты анықталады, екінші топқа жататын субсидиялар, қаржыландыру көлемі, шаруашылық қызметтің соңғы нәтижесіне байланыстырылмай, шаруашылық қызметтің өндірілген шығын көлеміне байланысты.[16]

Бірінші топ субсидияларына жататындар:

- мал шаруашылығы өнімдерін өндіруге жұмсалған шығындардың бір бөлігінің өтемақысы;

- машина жасау және асыл тұқымды мал шаруашылығы өнімдерінің лизингіне жұмсалған шығындарды қаражаттандыру;

- негізгі құрал-жабдықтарды алуды және күрделі қаржы бөлуді қаражаттандыру;

-материалдық-техникалық ресурстарды алуды қаражаттандыру;

Екінші топ субсидияларына жататындар:

- несие бойынша пайызды төлеуді қаражаттандыру;

- химияландыру құралдары бойынша қаражаттандыру;

- ауылдың әлеуметтік дамуын қолдау;

- іріктелген мал шаруашылығын дамытуды қаражаттандыру және т.б..

Ұсынылып отырған жіктеу, қаражаттандыру объектісінің экономикалық маңызын айқын тұжырымдау есебінде, әр түрлі субсидиялар тиімділігін есептеу әдістемесін барынша нақты және дәлелді жасауға мүмкіндік береді.

Мал шаруашылығында ресурсты жинақтайтын технологияларды, инфляциялық үдерістерді енгізді, техниканың қымбаттауын, басқа да ұйымдастырушылық-экономикалық факторларды есепке алумен Қазақстан бойынша мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлері бірлігінің өзіндік құны анықталады (16-кесте).

 

Кесте 16 – Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында мал шаруашылығының 1 центнер өнімінің өзіндік құны

 

  Өнім Жылдар
    болжам
Ірі қара мал 48 209    
Шошқа 25 788    
Қой мен ешкі 40 797    
Жүн 9 046    
Сүт 5 967    
Жұмыртқа, мың. Дана 10 861    
Ескерту – автормен есептелген

 

Осылайша, 2015 жылы 2011 жылмен салыстырғанда салмағы жағынан тірі күйіндегі барлық түрлеріндегі еттің өзіндік құны 1,5 есеге, сүт – 1,6 есеге өседі. Бұл 1 ц мал шаруашылығы өнімдерін 2015 жылы 2011 жылмен салыстырғанда субсидиялау мөлшерлемесін ұлғайтуға көмектеседі: мал мен құстың еті 51 есеге; сүт 15,4 есеге (17-кесте).

 

Кесте 17 - Қазақстандағы 1 ц. мал шаруашылығы өнімдерін субсидиялау мөлшерлемесі (теңге)

 

  Өнім Жылдар
    болжам
Ірі қара мал 65,2    
Шошқа 67,4    
Қой мен ешкі 79,7    
Жылқы 128,0    
Түйе 122,1    
Құс 22,4    
Сүт 73,3    
Жұмыртқа, мың. дана 69,0    
Ескерту – автормен есептелген

 

Шетел тәжірибесін пайдалана отыра, Қазақстандағы мемлекеттік бюджет мүмкіндіктері, есептері көрсеткендей, субсидияның үлесті салмағын 2015 жылы келесі көлемде өзіндік құнының құрылымына дейін жеткізу қажет: мал мен құстың еті– 18,4% және 2,6 есеге, сүт– 75,1 және 1,7 есеге.

 

Өнімді өндіруге субсидия көлемі қарастырылған кезеңде – 16,1 есеге, соның ішінде көлемді ұлғайту – 2,1 есеге, субсидиялау мөлшерлемесі – 14 есеге ұлғаяды. Сонымен қатар, өнім бірлігін өндіруге ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің шығындарын төмендету мемлекеттік қаражаттарды бөлу есебінен оны төмендетуді атап айту қажет.

Субсидия көлемдерін ұлғайту нәтижесінде, ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі 2015 жылы 2011 жылмен салыстырғанда – 2,3 есеге, орта жылдық өсуі – 176 млрд.теңгеге және 28,8%-ға; соның ішінде мал шаруашылығы өнімдері – 3 есеге, орта жылдық өсуі – 133,8 млрд. теңгеге және 75%-ға өседі.

 

 

Экономикалық механизмнің барлық элементтерімен өзара әрекет ете отыра, сақтандыру барлық жүйелер жұмысының беріктігін қамтамасыз етеді, экономикалық үдерістерді үйлестіреді, АӨК қаржылық-несиелік қатынастарды дамытуға көмектеседі.

Шет елдерде қабылданған агроөнеркәсіптік өндірістің мемлекеттік реттеу және экономикалық қолдаудың екі маңызды механизмдерін корреляциялық үйлесу тәжірибесі – несиелеу және сақтандыру экономикалық жағынан ақталған. Олардың арасында тығыз байланыс байқалады.

Болжамды есептерден АӨК инвестициялардың қажетті көлемін есептеу және оларды инвестициялау көздері бойынша бөлу (23,24 кесте) жылсайын шамамен 300 млрд. теңге көлемінде инвестициялауды талап етеді және 2015 жылға дейін 60%-ға оның қажеттілігін қамтамасыз етеді.

 

Кесте 23 - Қазақстандағы ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялардың есептік тұтынушылығы және қамтамасыздығы

 

Биыл Қажеттілік, млрд. тенге Қамтамасыз етушілік, млрд. тенге Ресурстармен қамтамасыз етушілік, %
Барлығы соның ішінде Барлығы оның ішінде Барлығы оның ішінде
мал шаруа-ғы мал шаруа-ғы мал шаруа-ғы
      01,2 5,2 2,3 2,9
      42,2 1,6 1,7 4,1
      51,8 7,8 8,8 3,5
Барлығы     66,3 97,3 5,1 5,6
Ескерту – автормен есептелген

 

 

Кесте 24 - Қазақстандағы ауыл шаруашылығының негізгі капиталының көздері, %

 

    Бюджет ндік қаражаттар соның ішінде Шетелдік инвестиция-р Қарыздық қаражат-р Барлығы
табыс тем пұл
  1,3 1,5 39,6 1,9 1,6 9,6  
  4,6 80,7 8,3 42,4 4,8 9,9  
  5,8 79,2 36,2 43,0 5,0 10,0  
  5,9 78,3 34,7 43,6 5,6 10,2  
  6,3 77,5 33,3 44,2 5,8 10,4  
  6,8 76,7 32,0 44,7 6,0 10,5  
Ескерту – автормен есептелген

 

Халықаралық тәжірибеде инвестициялардың негізгі көзі өтемпұлдық аударымдар болып табылады. Қазақстандағы ауыл шаруашылығында соңғы жылдардағы тенденциясын есепке ала отыра, негізгі капиталды инвестициялау құрылымындағы өтемпұл аударымдарының үлесі 2015 жылы 44,7% ға, жұмсалған қаражаттар - 23,3% ға дейін ұлғаяды және 2015 жылы осы деңгейде, соның ішінде банктер несиелері - 11% ға дейін сақталады.

Орталықтандырылған инвестициялар есебінен ауылдық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау қайтарымсыз бюджеттік қаржыландырудан қайтарымды және ақылы негізде несиелеуге дейін ауысу есебімен жүзеге асыру қажет. Сонымен қатар, бөлінген қаражаттар мемлекетке, оларды қайтару жүзеге асырылған жылдың бағасымен қайтарылуы тиіс (18 сурет).

[18]

 

 

Сурет 18 - 2015 жылға дейін АӨК қаржыландыру көлемдерінің құрылымдарын болжау

 

Ең алдымен, бұл елдің АӨК аса келешекті саласында инвестицияларды ынталандыруға салық саясатын көздеу; онсыз экономикалық өсуі мүмкін болмайтын күшті қаржылық жүйені құру (яғни, экономикадағы «ұзын» ақшалардың пайда болуына жағдай жасау, яғни, орта және ұзақмерзімді инвестициялар үшін алғы шарттар); аграрлық сектордың басым салаларын анықтау негізінде салалық саясатты құрастыру (оларға тек жаңаларды ғана емес, сонымен қатар әлемде оған ұқсастары бар шетел технологияларын қаржылы импорттауға көмектесе отыра реформалар бағыттау және т.б.).

Ол үшін жуық арадағы 10 жылға 50-100% көлемінде инвестициялық мақсатқа бағытталған қаражаттар табысына салықтан босатылған, сараланған мақсатты салық жеңілдіктер жүйесін қолдану қажет.

Қайтарымсыз негізде мемлекеттік бюджет құралдары кадрларды дайындау бағдарламасын іске асыруға, ірі табиғатты қорғау іс-шараларын орындауға, ветеринарлық қызметті және химиялық қорғау қызметтерін дамытуға және т.б. бағытталуы мүмкін.

Бюджеттік қаржыландыруды қарастыратын мемлекеттік бағдарламаларға ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қатысуы тиісті жобалар мен бағдарламалар ретінде конкурстық негізде қатаң жүзеге асырылады. Мемлекеттік инвестицияларды қайтарымдылық конкурс қорытындылары бойынша жасалған шартта бекітуді қажет ететін алушының міндеттемелерімен қамтамасыз етілуге міндетті.

Заң жағынан тәуелсіз ауыл шаруашылығы тауар өндірушісіне бюджеттік қаражаттарды бөлу кезінде мемлекетте үлесті қатысуына кепілі болуы тиіс. Ол үшін жер немесе мүлік кепілінің механизмін қолдану ұтымды. Қаржылық қаражаттарды қайтарған сәтіне дейін мемлекет кәсіпорындардың негізгі қорларының тиісті үлесін меңгеруі және онымен басқаруға қатысуы тиіс.

Ауыл шаруашылығына инвестицияларды тартудағы маңызды көздердің бірі банктік несиелер болып табылады, олардың үлесі қазіргі кезде аз және ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің несиелік салымдарында тіпті минималды қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік бермейді.

Ауыл шаруашылығындағы инвестициялық саясат несиелік механизмді саладағы инвестициялық қызметті жүзеге асыру үшін қаржылық база элементтерінің бірі ретінде қалпына келтіруге ынталандыруға бағытталуы тиіс. Ол үшін кәсіпорынның өзіндік айналым қаражаттардың жиынтық нормативтерін есепке алумен іріленген объектісі бойынша несиеде және несиелеуде, өзіндік айналым қаражаттарының жетіспеушілігін жабу үшін ортамерзімді несиені (3 жыға дейін) тәжірибеге енгізуге, өндірістік және коммерциялық қауіптерді ауыл шаруашылық сақтандырудың бірыңғай тәртібін қолдануда қажеттілігін жоспарлау қажет.

Дотациялық және жеңілдетілген инвестициялық, несиелік қаражаттарды бөлу несие алушылардың бірыңғай базасын құруға және несиелік бюро механизмін дамытуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге жеңілдетілген негізде бюджеттік қаражаттарға қол жеткізу ұсынылатын болады, АӨК мемлекеттік бағдарламаларды іске асырудың тиімділігі жоғарылайды, әр түрлі көздерден инвестициялық ресурстарды тарту және оларды тауар өндірушілер арасында жариялау, ауылды жерлерде қайта қаржыландыру.

Әлеуетті инвестор табыс алуда мүдделі, сондықтан да қаржылық ресурстарды салу объектісі ретінде тұрақты қаржылық жағдайымен сипатталатын ірі кәсіпорынды немесе холдинг құрылымдары принциптерінде ұйымдастырылған кәсіпорындар бірлестігін дұрысырақ көреді. [18]

Халықаралық тәжірибе, ауыл шаруашылығы өндірушісінің салалық одаққа міндетті қатысуы – бұл ауыл шаруашылығы экономикасының объективті ерекшелігі екендігін көрсетеді. Тек ассоциациялар мен одақтар арқылы ғана, ауыл шаруашылығы өндірушілері, қайта өңдеуші кәсіпорындары, бөлшектеп сауда мүдделерінің теңгерімділігін, соның ішінде барлық деңгейде құндық саясатпен келісуді, өнімнің жоғары сапасын қолдауды, ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерді аграрлық саясатты құрастыруға тартуды қамтамасыз ету мүмкін. Тиісті ережелер заңнама түрінде бекітілуі және аграрлық өнім өндірушілерін біріктіру үшін шынайы ынталарды қарастыруы тиіс.

Яғни, мемлекеттік қатысудың белгілі масштабтарын сақтау кезінде банкпен басшылықта қуатты сатылас біріктірілген агроөнеркәсіптік құрылымдарды құру қажет. Осы біріктірудің қатысушылары ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындары да, сондай-ақ фермерлік шаруашылықтар да болуы тиіс. Біріктірілген қозғалыстар, қазіргі кезде АӨК көптеген кәсіпорындарына тән инвестициялық депрессияны азайтады, саладағы инвестициялық климатты жақсартады.

Мемлекеттік инвестициялық белсенділік нақты бағытты дамытуда ұзақмерзімді бағдарламалық мүдделікті анықтайтын анық мақсатты бағыты болуы тиіс.

Қазақстанның ауыл шаруашылығында басты мәселелердің бірі ауылшаруашылығы өнімін өндірушілер табысының басқа сала табысынан төмендігі болып табылады. Ауыл шаруашылығындағы жалақы көлемі де басқа салалардан төмен. Сондықтан да, мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттарының бірі өндірушілердің табысын қолдау, яғни бағаны қолдау. Өндірушілерге берілетін дотациялар келесі ұсыныс функциясы арқылы бейнеленеді:

(11)

 

Мұндағы: -субсидия көлемі;

 

(12)

 

Сұраныс икемділігін - ұсыныс икемділігін - деп белгілейміз.

Сонда:

Алынған нәтижені (4) және (5) мәндерді қою арқылы екі жақты теңестіреміз.

Бұл теңдікті бөле отырып, - мәнін аламыз.

 

Сонда:

Енді - (4) қоя отырып, төмендегі теңдікті аламыз.:

 

 

(13)

 

Алынған мән субсидия көлемінің бағаның пайыздық мөлшеріне әсерін анықтайды, яғни дотация артқан жағдайда баға қаншалықты төмендейді.

Қазақстанда өндірушілерге дотация беру жайы 1993 жылдан бастап қолға алына бастады. Қайта өңдеушілердің жоғарғы сыймдылықтағы ұсынысы, сондай-ақ, мал шаруашылығы өнімдеріне төменгі төлемқабілеттілік жағдайында бұл шара дотацияның өндірушіден қайта өңдеушіге өтуіне алып келді.

Үкімет мал шаруашылығын дамытуды қолдауға, мал шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық тұрақтылығын және олардың инвестициялық тартымдылығын жоғарлатуға бағытталған бағдарламаларды әзірледі және іске асырылады. Осыған байланысты, біздің есептер бойынша, мал шаруашылығы өндірісіне әр түрлі көздерден инвестицияларды салу ұлғаятын болады. Біріншіден, өзіндік қаражаттардан күрделі салымдар өседі, соның ішінде тозым пұлдық аударымдар, ол ескірген техника мен технологияларды жаңартуға мүмкіндік береді, бәсекеге қабілетті мал шаруашылығы өнімдерін шығаруға көмектеседі.

Осылайша, тозым пұлдық саясатты енгізу, тартылған қаражаттар және басқалар есебінен негізгі капиталға инвестицияларды ұлғайтумен, бәсекеге қабілетті мал шаруашылығы өнімдерін шығарумен, жаңа техника мен технологияларды пайдалануды есепке алумен, АӨК тиімділігі, яғни, аграрлық сектордың жаппай өнімі өседі.

Қазақстан Республикасында несиелеудің қолданыстағы жүйесі жоғары табыстылыққа бағытталған, оған АӨК жатпайды, өйткені АӨК субъектілері ретінде экономиканың басқа субъектілерімен бірдей несиелеу нарығына қатысуға болмайды. Сонымен қатар, АӨК өзіндік ерекшелігі – мүлікті, жоғары қауіпті бағалаудағы оның күрделілігі – осының бәрі, коммерциялық банктерде экономика секторының осы түрін АӨК ретінде несиелеуге ынтасы мен мүддесі жоқтығынан болады. АӨК субъектілеріне берілетін несиеге жоғары пайыздық мөлшерлемелер оларды қайтармау болып саналады. Бұл, несие алған тұлғалар, мемлекет оны жабады деген үмітпен оларды қайтармаумен байланысты, бірақ АӨК несиелеу саласындағы сабақты саясат басқа нәтижелер береді, осы механизмде жұмыс істейтін барлық субъектілер ұтыста болады.

Микро несиелеу – несиелеу түрлерінің бірі. Микро несиелеу идеясын Қазақстан Малазиядан алған болатын. 3 жылға дейін қысқа мерзімге беріледі.

Бюджеттік несиелеу мал шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы механизмі болып табылады және осы бағытты жан-жақты дамыту және жетілдіру қажет. Бюджеттік несиелеудің жақсы жақтары келесіде көрінеді:

- жеңілдікті пайыздық мөлшерлеме мен бюджеттік несиені ұсыну;

- табиғи жабумен несиені өтеу мүмкіндігі;

- лизинг фирмасынан ұзақмерзімді несиені алу мүмкіндігі (3-жылға дейін);

- мал шаруашылығында жобаларды жүзеге асыру үшін ұзақмерзімді несиелеу мүмкіндігі.

Маңызды шара экспорттық несиелердің мемлекеттік кепіл болып табылуы. Қазіргі кезде, мал шаруашылығы үшін несиелер, оның өндірісі бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау, пайыздық мөлшерлеменің бір бөлігі бюджеттік қаражат есебінен төленеді, қалғанын өндіруші төлейді. Несиелер нарықтық жағдайда бөлінеді, ол осы бағдарламаның тиімділігін жоғарлатуға әкеледі және нарықтың қызмет ету механизмдерін бұзбайды. Осылайша, аса тиімді өндірушілерді қолдауды жүзеге асырады, несиелердің қайтарымдылығын ұлғайтады.

АӨК субъектілерін мемлекеттік қамтамасыз етуді дамытуға бөлінген қаражат үлесі және мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыруға шығыстар үлесі 2013 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 1,2 есе өседі.

 

Кесте 24 - Бағыттар бойынша қажетті қаржыландыру көлемі, мың теңге

 

Бағыт 2013 жыл 2020 жыл
Қаржыландыру көлемі, мың теңге Қаржыландыру көлемі, мың теңге
АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру 157 980 000 4 620 000
АӨК субъектілері үшін тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін арттыру 127 865830 378 476 512
АӨК субъектілерін мемлекеттік қамтамасыз етуді дамыту 51 123 538 61 934 883
АӨК-ні мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыру 2 747 728 3 393 487
Барлығы 339 717096 448 424 882
Ескерту – ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды

 

Кесте 25 - Қаржыландыру көздері бөлінісіндегі қажетті бюджеттік қаржыландыру көлемі, мың теңге

 

Көз 2013 жыл 2020 жыл
Бюджеттік қаржыландыру көлемі, мың теңге Мемлекеттік бюджеттегі бюджеттер үлесі, % Бюджеттік қаржыландыру көлемі, мың теңге Мемлекеттік бюджеттегі бюджеттер үлесі, %
Республикалық бюджет        
Жергілікті бюджет 28 266609      
Бюджеттік қаржыландыру жиыны     28 424 882  
Ескерту – ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды

[19]

Лизингтік қорлардың қаражаттары негізінен отандық өндірістің техникасын сатып алу үшін бағытталады, алайда, отандық аналогтары жоқ өнімді шетел өндірушілерден сатып алуға рұқсат береді.

Әлемдік экономикада лизинг келешекті қаржыландырудың дәстүрлі емес жүйесі кеңінен қолданылады, онда жалға алу қатынастары, кепілге несиелік қаржыландыру элементтері, ұзақ міндеттемелер бойынша есептер және басқа да қаржылық механизмдер жұмыс істейді.

Ресей Федерациясының тәжірибесі бойынша операциялық лизингке және ауыл шаруашылығы жұмыстарын орындауға тапсырысқа жақын функциялармен МТС (машина-технологиялық станциялар) құруы қажет. Лизингтік операция нысандарының бірі ауыл шаруашылығы жұмыстарын орындауға тапсырыс болып табылады, онда жабдықтардың немесе техниканың орнына оларға қызмет көрсететін білікті мамандарды жалдайды. МТС, мысалы, ірі жемдеу кешеніне жемдеуге ірі қара жас малды беруге болады. Шетелдердің үлгісінде, бізге, ауыл тауар өндірушілер қызметтерінің әр түрінің кешенін көрсету бойынша осындай фирмалар кіретін АӨК құрылымын құру қажет.

Материалдық-техникалық ресурстардың жеткізушілері әлемдік деңгейге дейін бағаны өсірді, оның салдарынан тұтыну қысқарды. Диспаритетпен байланысты проблемаларды жұмсарту үшін, үкімет тура дотациялау жолымен ресурстарға бағалардың өсуін өтеді. Осылайша, жанар майға, газға, тыңайтқышқа бағаның өсуі өтелді. 2011 жылдан бастап асыл тұқымды мал шаруашылығы үшін отын мен электр энергиясы бойынша дотациялық бағдарламалар бар. Электр энергиясына төмендетілген тариф Қазақстан Республикасы экономикасының басқа секторларына аса жоғары тарифтер есебінен бюджеттен өтеледі.

Мемлекеттік қолдау, жеке шаруа (фермерлік) қожалығын құратын тұлғалар үшін, ауыл шаруашылығы өндірістерін ұйымдастыру үшін ауылды жерлеріне көшетін тұлғалар үшін жәрдемақыны ұсыну өткізіледі.

Жоғарыда аталғандай, АӨК қолдаудың қолданыстағы шараларының бірін және соның ішінде мал шаруашылығын сақтандыру аталған. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономиканың аграрлық секторы мемлекетті қолдау кезінде ғана тиімді дамуы мүмкін. Шаруашылықта туындаған қаржылық жоғалтуларды жабу, сақтандыру бюджетті тек шығындарды өтеу шығындарынан ғана босатпайды, сонымен қатар, ұзақмерзімді инвестициялардың аса тұрақты көздерінің бірі болады. Осымен дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде сақтандырудың стратегиялық ұстанымы, сондай-ақ, мемлекеттік билікті сақтандыруды ұйымдастыруға бөлінетін болып анықталады.

Сақтандыру төлемдері сақтандыру тарифтері негізінде анықталады. Қазақстан Республикасындағы мал шаруашылығын сақтандыру нарығы өте әлсіз және көрсетілген сақтандыру қызметтерінің жалпы көлемінен сақтандыру қызметтерінің барлық нарығынан шамамен 2% қамтиды. Бұл бірқатар себептермен байланысты: сақтандыру тарифтері өте жоғары, оның нәтижесінде АӨК көп субъектілерінде қаражаттар жоқ, АӨК субъектілерінде сақтандыру компанияларына, олардың сақтандыру жағдайы болған кезде өз міндеттемелерін орындайды ма деген сенім жоқ, өйткені көптеген сақтандыру ұйымдарда сақтандыру ережелерінде, бір мағыналы емес, көбінесе сақтандырылған пайдасына емес, оның орнына сақтандыру ұйым пайдасына түсіндірілетін сақтандыру шартының талаптары бар, сақтандырудың осындай жүйесі туралы ақпараттың болмауы.

АӨК отандық субъектілерінің, жұмыс жасайтын тұлғаларға табысқа салықты, Қосымша құн салығы және жер салығын оңтайластыру нұсқаларын қарастыру қажет. [20]

Бірыңғай жер салығын төлеу кезінде шаруа (фермерлік) қожалық салықтың бес түрін төлеуден босатылады: жеке табысты салық, ҚҚС, жерге салық, көлікке салық және мүлікке салық. Көлікке және мүлікке салынатын салыққа жеңілдіктер Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген нормалар бойынша ұсынылады.

Қазақстан Республикасындағы салық саясаты келесі негізгі бағыттар бойынша дамуы тиіс:

- экономикалық өсуді және экономиканы әртараптандыруды қамтамасыз ету жағдайының бірі ретінде салық ауыртпалығын одан әрі төмендетуге курсты жалғастыру;

- салық жүйесін жеңілдету және жеке табыстар пайдасының өсуіне, тендік экономикалық қызметпен қамтуға және бас тартуға ынталандыратын салықтарға бағытталған салықтар санын азайту;

- барлық салық салушылар үшін салық салу жағдайын теңестіру есебінен, соның ішінде тиімсіз салық жеңілдіктерден бас тарту және салықтардың экономикалық мазмұнын бұрмалайтын нормаларды түзету жолымен салық жүйесінің әділдігін күшейту;

- салық пен жиындардың жиналу деңгейін жоғарлату, сондай-ақ, салықтар мен жиындар туралы заңнаманы сақтаумен байланысты шығындарды төмендету жағдайының бірі ретінде салық әкімшілікті жақсарту.

Сонымен қатар, салық жүйесінің тұрақтылығы, ұзақ мерзімге салық төлеуші үшін салық төлемдер көлеміне анықтылық принциптерін сақтауды қамтамасыз етуі, сондай-ақ, салық төлеушілермен оны қолдану кезінде түсініктілікті және анықтылықты бірмезгілде жоғарлатумен салықтар мен жиынтық туралы заңнаманың тура әрекетін қамтамасыз етуі тиіс.

 

3.2 АӨК-ді қолдаудағы мемлекеттік бағдарламаларды жүргізудің қаржылық операторлық қызметін басқарудың негізгі бағыттары

 

ҚР тәуелсіздігі кезеңінде елдің АӨК-де айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізілді: нарықтық қатынастар негізінде өндірістің тұрақты өсуі байқалады, еңбек өнімділігі мен өндіргіштігі артуда, саланың негізгі қорларын жаңарту және инфрақұрылымын қалпына келтіру жүргізілуде, негізгі тамақ өнімдері бойынша өзін-өзі қамтамасыз етуге қол жеткізілді, дәнді, майлы дақылдар, балық аулау өнімдері экспортының айтарлықтай өсуіне қол жеткізілді.

ҚР АӨК-сін дамыту мақсатын белгілеу кезінде мынадай сыртқы ортада қалыптасқан шешуші үрдістерді және ҚР АӨК-індегі ағымдағы жағдайды ескеру қажет:

1) экстенсивті дамыту мүмкіндіктерінің аяқталуы орын алды;

2) өнімділікті арттыру және технологияларды жаңғырту қажет;

3) 1990-шы жылдардағы реформаларға дейінгі кезеңнің сандық, алайда бірқатар кіші салалар бойынша сапалы өзге нарықтық негіздегі көрсеткіштерге шыға отырып, дамудың қалпына келтіру кезеңі аяқталуда;

4) алдағы ДСҰ-ға кіру және КО шеңберіндегі қызмет жағдайларында, халықаралық сауданы, көлік және коммуникация құралдарын белсенді дамыту, өнім стандарттарын көтеру, тұтынушылар қалауларының өзгеруі және мемлекеттік қолдау деңгейін төмендету кезінде бәсекеге

Date: 2016-05-23; view: 1152; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА...



mydocx.ru - 2015-2024 year. (0.006 sec.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав - Пожаловаться на публикацию