кезең. Қорытынды кезеңінде анықтау бөлімінде жүргізілген жұмыстар қайта жүргізілді

Қорытынды бөлімге бақылау және эксперимент топтары қатысты.

Қорытынды бөлім мен анықтау бөлімнің нәтижесін кесте 5-тен көре аласыз

Кесте 5

Қорытынды бөлім мен анықтау бөлімнің нәтижесі

Салыстырмалы түрде корсетілген пайыздық көрсеткіштерді гистограмма2-ден көре аласыз.

Гистограмма 2

Бақылаушы және эксперимент топтарының қорытынды бөлімдегі пайыздық көрсеткіштері.

Эксперимент топтың нәтижесін салыстырмалы түрде көрсетілген пайыздық көрсеткіштерді гистограмма 3-тен көре аласыз

Гистограмма 3

Эксперимент топтың қорытынды бөлімдегі нәтижесі

Зерттеушілік дағдыларының жоғарғы даму деңгейі жоғарылады (22 %) 29% -дан 51% -ға дейін.

Сонымен қатар, зерттеушілік дағдыларының орта даму деңгейі төмендеді (14%)– 37% дан 23%-ға дейін.

Оқушылардың зерттеушілік дағдыларының төменгі даму деңгейі 34% – 16%, (18%) төмендеді.

Оқушылар бойынша келесі біліктердің қалыптасу деңгейі жоғарылады:

- гипотеза ұсыну –5%.

- мәтіннен маңызды ақпаратты таба білу –6%.

- сұрақты дұрыс құрай білу –7%.

- өз әрекетінің жоспарын жасай білу –6%.

- себеп-салдарлық байланыстарды анықтай білу –7%

- оқығандардың/ көргендерінің/ естігендерінің негізінде қорытынды жасай білу–6%.

- қойылған мәселелені шешудің бірнеше нұсқаларын ұсына білу – 9%.

Балалар сабақта берілген тапсырмаларды қызығушылықпен орындай бастады, соның ішінде, сұрақ туындау сипатындағыларын, мұғалімнің көмегіне сирек жүгінетін болды.

Аталған нәтижелерге келесі құрылған экспериментальды сабақтар жүйесінің ерекшелігі арқасында қол жетті:

- сабақтар жүйесіне практикалық бағдары бар сабақтар кіріктірілді, мысалға, саяхаттар;

- әрбір сабақтың құрылымына практикалық және экспериментальдық жұмыс енгізілген;

- әрбір сабақтың құрылымына оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауды талап ететін тапсырмалар, сонымен қатар, әрбір сабақта оқушыларды зерттеушілік әрекетке бағыттайтын проблемалы сұрақтар мен тапсырмалар енгізілген;

- зерттеушілік жұмысқа деген оқушылардың қызығушылықтарын арттыру үшін әрбір сабаққа ойын тапсырмалары енгізілген, сонымен қатар, кейбір сабақтар толыңымен ойын сабағы қағидаттарында құрылған.

- сабақ құрылымына гипотеза мен сұрақтарды ұсына білуді қалыптастыруға бағытталған тапсырмалар енгізілген;

- сабақ жүйесіне мақсаты оқушылардың бойында ақпараттық және зерттеушілік мәдениетін қалптастыратын, ақпарат көздерімен жұмыс жасай білуге үйететін жеке тапсырмалар енгізілген.

Нәтижесі

Оқулықта ұсынылған материалдардан басқа мұғалімдерде өз сабақтарында зерттеушілік жұмыстарды ұйымдастырудың әртүрлі тәсілдерін қолдану мүмкіндіктері бар.

Мұғалім үшін оқушының зерттеушілік дағдыларын қалыптасу біліктері мен дағдыларының деңгейін бағалау өте маңызды болып табылады. Нәтиженің кез келген деңгейі оңды баға алуға лайықты. Мыналарды бағалауға болады:

- оқу зерттеуі барысында әралуан кезеңдерді орындауда өздігінен жұмыс жасай білу деңгейі;

- топтық жұмысқа араласу деңгейі және оған берілген жұмыстың тура орындалуы;

- қолданылған ақпаратты түсіне білуі;

- идеяның бірегейлігі;

- мәселені және оны шешу тәсілін түсіне білу;

- зерттеу мақсатын қоя білу;

- рефлексияны меңгеруі;

- жұмыс барысындағы шығармашылық бағыты.

Оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамытудағы негізгі формалары мен әдістері проблемалық және жартылай іздену, жобалау әдістері, танымдық және тәжірибелік-бағдары тапсырмаларды қолдану әдістері. «Дүниетану» пәні бойынша сабақтар жүйесін құру бойынша экспериментальды жұмыс барысында тәжірибелік- бағдарлы тапсырмаларды қолданумен біз келесі нәтижелерді алдық.

Зерттеушілік дағдыларының жоғарғы даму деңгейі жоғарылады (9 %) 16% -дан 25 % -ға дейін.

Сонымен қатар, зерттеушілік дағдыларының орта даму деңгейі жоғарылады (6%)– 61% дан 67%,

Оқушылардың зерттеушілік дағдыларының төменгі даму деңгейі 23% – 8%, (15%) төмендеді.

Оқушылар бойынша келесі біліктердің қалыптасу деңгейі жоғарылады:

- гипотеза ұсыну –4%.

- мәтіннен маңызды ақпаратты таба білу –6%.

- сұрақты дұрыс құрай білу –7%.

- өз әрекетінің жоспарын жасай білу –6%.

- себеп-салдарлық байланыстарды анықтай білу –4%

- оқығандардың/ көргендерінің/ естігендерінің негізінде қорытынды жасай білу–6%.

- қойылған мәселелені шешудің бірнеше нұсқаларын ұсына білу – на 3%.

Балалар сабақта берілген тапсырмаларды қызығушылықпен орындай бастады, соның ішінде, сұрақ туындау сипатындағыларын, мұғалімнің көмегіне сирек жүгінетін болды.

Аталған нәтижелерге келесі құрылған экспериментальды сабақтар жүйесінің ерекшелігі арқасында қол жетті:

- сабақтар жүйесіне практикалық бағдары бар сабақтар кіріктірілді, мысалға, саяхаттар;

- әрбір сабақтың құрылымына практикалық және экспериментальдық жұмыс енгізілген;

- әрбір сабақтың құрылымына оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауды талап ететін тапсырмалар, сонымен қатар, әрбір сабақта оқушыларды зерттеушілік әрекетке бағыттайтын проблемалы сұрақтар мен тапсырмалар енгізілген;

- зерттеушілік жұмысқа деген оқушылардың қызығушылықтарын арттыру үшін әрбір сабаққа ойын тапсырмалары енгізілген, сонымен қатар, кейбір сабақтар толығымен ойын сабағы қағидаттарында құрылған.

- сабақ құрылымына гипотеза мен сұрақтарды ұсына білуді қалыптастыруға бағытталған тапсырмалар енгізілген;

- сабақ жүйесіне мақсаты оқушылардың бойында ақпараттық және зерттеушілік дағдыларын қалптастыратын, ақпарат көздерімен жұмыс жасай білуге үйрететін жеке тапсырмалар енгізілген.

Қорытынды

Қазіргі оқыту үрдісі жоғарғы бәсеке жағдайында өтуде. Осы орайда бәсекеге қабілеттіліктің неғұрлым маңызды факторлары болып келесілер алынады: білікті, шығармашылық тұрғыдан ойлай білетін кадрлардың болуы; олардың шығармашылық әрекеттерін ұйымдастыра білу; жаңа ойларды қабылдауға даяр болу және оны іске асыру үшін жағдай жасау. Осы орайда, зерттеушілік дағдылар оқушының жан-жақты дамыған және оңды әлеуметтенген тұлға болып қалыптасуына әсер ететін бірден бір бағыт. Ондай тұлға бәсекеге қабілетті болып келіп, ерекше ойлау қабілеті дамиды, қойылған міндет-мақсаттарына шығармашылық тұрғыда келеді.

А.И.Савенков келесі анықтаманы береді: «Зерттеу – бұл белгісіздікті іздеудің шығармашылық үдерісі» [3. 46бет]. Өз кезегінде зерттеушілік дағдыны жалпы жеке тұлғаны дамытуда қарау және көру, бақылау қабілеттерін дамыту шартары деп анықтауға болады.

Зерттеушілік дағдылар негізінде төмендегі көрсеткіштер жатады:

- оқушылардың танымдық білік пен дағдыларын дамыту;

- ақпараттық кеңістікте бағыт ала білу;

- өз білімін өздігінен құрай алу дағдысы;

- ғылымның әралуан саласындағы білімдерін кіріктіре алу дағдылары;

- сыни тұрғыдан ойлай білу дағдысы.

Зерттеушілік дағдылардың қағидаттарын жүзеге асыруда тығыз байланыста және бастапқы оқыту деңгеінде зерттеушілік білік пен дағдыларын қалыптастыру базасы ретінде қолданыла алады.

Мұғалім үшін оқушының зерттеушілік дағдыларын қалыптасу біліктері мен дағдыларының деңгейін бағалау өте маңызды болып табылады. Нәтиженің кез келген деңгейі оңды баға алуға лайықты. Бағалауға болады:

- оқу зерттеуі барысында әралуан кезеңдерді орындауда өздігінен жұмыс жасау білу деңгейі;

- топтық жұмысқа араласу деңгейі және оған берілген жұмыстың тураорындалуы;

- қолданылған ақпаратты түсіне білуі;

- идеяның бірегейлігі;

- мәселені және оны шешу тәсілін түсіне білу;

- зерттеу мақсатын қоя білу;

- рефлексияны меңгеруі;

- жұмыс барысындағы шығармашылық бағыты.

Зерттеушілік дағдыларды ұйымдастыру кезінде ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың (АКТ) алар орны ерекше. Дүниетану сабақтарында оларды қолдану тек қана мұғалім қызығушылығымен емес, қазіргі оқу бағдарламалары мен білім стандарттарының талаптарымен шартталған. АКТ зерттеушілік дағдылар жұмысы барысында және сабақтарда жобалау технологиясын жүзеге асыруда кеңінен қолдану көздерін тарту үшін қажет. Ақпараттық технологиялар зерттеу жұмыстарына қосымша мүмкіндіктер береді, олар жұмысты неғұрлым толығырақ, жан – жақты, көрнекі және жарқын етеді. Сонымен, қазіргі білім беруде АКТ технологияларының жоғарылауы, оқыту мотивациясын көтерудің неғұрлым тиімді және ыңғайлы тәсілдері ретінде зерттеу элементтерін кіріктіре отырып сабақта пайдалану қажет.

Зерттеушілік дағдыларды қалыптастыруда ерекше орынға жобалау әдістері ие, өйткені оның бойында зерттеушілік, ізденушілік, проблемалық әдістердің үйлесімділігі бар.

Жобалау әдісінің мәні – белгілі бір білім жиынтығына ие болуды болжайтын және жобалау іс-әрекеті арқылы шешімін табуды алдын ала ескеретін мәселелерге деген оқушылардың қызығушылығын ынталандыру, алған білімдерін тәжірибе жүзінде қолдана білу икемділігін, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту. Мәселе ойдың мақсатын белгілейді, ал мақсат ойлаудың үрдісін бақылайды.

экспериментальды жүйенің шарттары болып мыналар табылады:

- оқушы білім беру үрдісінің бесенді қатысушысына айналу қажет;

- мұғалім туындаған сұрақтар мен мәселелер бойынша қолдау көрсете отырып, кеңес беріп оқушылардың қасында және бірге жұмыс жасайды;

- кеңесші рөлінде болады;

- зерттеу үдерісі кезінде басты рөлде сұрақ немесе мәселе болады, себебі ол баланың ойлуын мәселені шешуге ізденуге бағыттайды;

- зерттеу мазмұны жас деңгейі мен мүмкіндіктеріне, сонымен қатар, оқушылардың нақты білімдеріне сәйкес келуі қажет;

- зерттеу тақырыбы оқушыларға қызықты болу керек;

- оқушы зерттеу барысына өз еркімен қатысады;

- жұмыстың барлық сатысындағы күтілетін нәтиже –бұл шығармашылық қабілеттерді дамыту, оқушы тарапынан жаңа білімді, білік пен дағдыны меңгеру;

- зерттеуді қорғау – бастап оқып жатқан зерттеушінің басты сатыларының, кезеңдерінің бірі;

- тақырып бойынша жұмыс барысында саяхаттарды, зерттеу- серуендерді, әлеуметтік акцияларды, әртүрлі мәтіндік ақпараттар көзімен жұмыс жасауды, тәжірибелі маңызды өнімдерді даярлау мен кең қоғамдық көрсетілімдерді (ата-аналар және мұғалімдердің қатысуымен) енгізу өте тиімді болып келеді.

Көрсетілген жағдайда біз теориялық талдаудың қалыптасу деңгейін зерттейміз: модельдеу, логикалық – танымдық және белгілік – символикалық әрекеттер.

1) бастапқы – Зерттеу жұмысын жүргізуге төмен деңгейде қызығушылық білдіру, зерттеу әрекеті жайлы білімдердің, зерттеу әрекеттері біліктерінің болмауы. Зерттеу әрекеттерін ұқсастық бойынша жүзеге асыру мүмкіндігі. Оқыту зерттеуі кезінде оқушы белсенділік пен өзіндік көзқарасты сирек білдіреді, ешбір идея бермейді. Тек мұғалімнің басшылық етуінде ғана.

2) бастапқы деңгей –Зерттеуді жүргізуге сыртқы дәлелдердің пайда болуымен, мұғалімнің көмегімен проблеманы табу және оны шешудің әртүрлі нұсқаларын ұсынумен сипатталады. Бастапқы сатыда балалар ересектердің көмегімен ұқсастық бойынша қысқа мерзімді қарапайым зерттеулерді жүргізуге қабілетті. Өзінің зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру бойынша білім негіздерін, кейбір қарапайым зерттеу біліктерін меңгергендігі байқалады. Креативтіліктерінің танытуын төмен деп бағалауға болады.

3) продуктивті (өнім беру) деңгейі –Зерттеу жұмыстарын жүргізуге деген тұрақты сыртқы және ішкі мотивтер, өздігінен жүргізуге деген қалауы бар (жеке немесе топпен) зерттеу. Оқушыда зерттеу әрекеттері жайлы белгілі бір білімі бар, оқу зерттеулерін жүзеге асыру барысында көптеген біліктерді меңгерген (өздігінен немесе мұғалімнің көмегімен зерттеу тақырыбын, мақсатын және міндеттерін анықтай алады, ақпарат көздерімен жұмыс жасай алады);

4) креативті деңгей – Әртүрлі зерттеулерді жүргізуге тұрақты қызығушылық білінеді, зерттеу тақырыбын таңдауда өздігінен және шығармашылық жағынан келу, мақсат, міндеттер қоя білу, қойылған міндеттерді шешуде өнімді тәсілдерді табу; зерттеудің барлық сатыларында жұмысты жүзеге асыру кезінде өздігінен жұмыс жасаудың биік үлестік көрсеткіші; әрекет нәтижесін ерекше ұсына білу дағдысы.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы, 2007 жылғы, наурыз.

2. ҚР 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. Астана, 2005 жыл

3. Абдрахманова А. Формирование учебной деятельности учащихся начальной школы в процессе обучения математике//«Ізденіс» №3,2011. 276бет

4. Айтқалиева Г. Мектепке дейінгі ересек бүлдіршіндердің зерттеушілік, жобалаушылық дағдыларын дамыту// Білім кілті Алматы, №4(70)- 2014. 7 бет

5. Алексеев Н.Г. Критерии эффекивности обучения учащихся исследовательской деятельности//Развитие исследовательской деятельности учащихся: методический сборник. М. 2001

6. Ақмағанбетова Г. Жобалау-зерттеу қызметіне жетелейтін жол//«Қазақстан мектебі» №7. 2013 жыл. 4-5бет.

7. Асқарқызы Д. Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік әрекетін дамыту//«Бастауыш мектеп» №1.2011 (18 – 19бет)

8. Армсторнг Г./Практика управления человечискими ресурсами. М.2004. 123стр

9. Әбенбаев С.Ш. /Педагогика. Алматы:Дарын,2001. 68 бет

10. Әлімқұлова А.Б. бастауыш сынып оқушыларының жобалық-зерттеу әрекетін ұйымдастыру//«Бастауыш мектеп» №7,8 2014жыл. 6-7бет.

11. Бабаев С.Б. Кіші мектеп жасындағы баланың дамуы /Бастауыш мектеп педагогикасы. Алматы 2007 (74 – 81 бет)

12. Богоявленская Д.Б. Исследовательская деятельность как путь развития творческих способностей // Исследовательская деятельность учащихся в современном образовательном пространстве: сб. статей – М., 2006.40бет.

13. Виноградова Л.П. Приобщение младших школьников к учебно – исследовательской деятелности в процессе развивающего обучения: Амуре,2004 (21стр)

14. Галиева Б.Х. Ғылыми-зерттеу жұмысын жобалау// Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы – 2013. 16 бет.

15. Дюсембинова Б.С. Бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін зерттеу жұмысын оқыту әдістемесі//Білімдегі жаңалықтар.№1 (17) 2007. (63бет)

16. Егоров В.В. организация и технология научных исследований //Новосибирск «ОАО Новосибирское книжное издаелство» 2006 (426стр)

17. Есенбаева Г.С. Бастауыш мектептің дүниетану пәнінің оқыту әдістемесін жетілдіру// «Бастауыш мектеп» - №6, 2015. 24 – 25 бет

18. Жексенбаева У.Б. Исследовательский метод обучения как средство развития одаренности//12 жылдық білім беру №5 2006жыл 6 бет.

19. Жексенбаева У.Б.,Ниязбекова Г.Б. Технология исследовательского обучения школьников.Астана,2006.109бет

20. Жексенбаева У.Б., Ниязова Г.Б. «Проектная деятельность в образовательном процессе»// «12 жылдық білім беру»№7,2007. 16 бет

21. Жексенбаева, У.Б. Я учусь исследовать/Учебное пособие-Астана.2006. 32 бет

22. Жиенбаева С.Н. Кіші мектеп жасындағы баланың жобалау әрекетіне ерекшелігі//«Бастауыш мектеп» №9,10. 2008 (5-8бет)

23. Жумагалиева Д.Ш. формированиея первоначальных научных понятий у младших школьников//Начальная школа Казахстана.№9.2005 (18-19стр)

24. Иванова Н.В. возможности и специфика применения проектного метода в начальной школе//Начальная школа,№2, 2004. 15бет

25. Измуханбетова С. Зерттеу дағдылары арқылы оқушы бойында ізгілікті қалыптастыру//Білім, ғылыми – педагогикалық журнал. №4(52). 2010. (18бет)

26. Исламова К.И. Бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік дағдысын қалыптастырудың жолдары//«Бастауыш мектеп» №9.2011. (11-13бет)

27. Қараев Ж. Жетілдірілген педагогикалық жүйені жобалаудың дидактикалық шарттары//«Ізденіс» №1, 2004жыл бетт

28. Куликов Р.Д. Самостоятельные исследования школьников// Народное образование.№9,2000. 290бет

29. Матюшкин А.М. мышление, обучение, ворчество/А.М.Машкин. м.: издательство МПСИ. 2003. (174 стр)

30. Матяш Н.В. проектная деятельность младших школьников/Н.В.Матяш, В.Д.Сиаоненко.-М.:2004. (112стр)

31. Мухина В.С. психологический смысл исследовательской деятельности для развития личности//Исследовательская деятельность учащихся в современном образовательном пронстранстве: Сборник статей. 2006. (35стр)

32. Мырзалинова А. Бастауыш білім беруде кіші мектеп жасындағы оқушылармен жобалық – зерттеушілік қызметті ұйымдастыру//«Бастауыш мектеп» №11-12. 2012. (12-15бет)

33. Обухов А.С. исследовательская деятельность как способ формирования мировозрения//Народное образование. №10. (158стр)

34. Осипова Л.В. Развитие позновательной активности учащихся младших классов на уроках познание мира//Начальная школа Казахстана. №7-8. 2010 (37-39стр)

35. Пахомова Н.. проектное обучение учебно – воспитательном процессе школы//Методист-Москва. 2004. (35стр)

36. Поддъяков А.Н. дети как исследователи//Магистр. №1.1999. (85стр)

37. Подласый И.П. Педагогические исследование/Педагогика к начальной школы.2007. 12бет

38. Подласый И.П. Методы педагогических исследований/ Педагогика начальной школы,Москва,2000. 151бет

39. Рыбакова Г.А. Исследовательская деятельность младших школьников на уроках математики и познаниея мира//Начальеая школа Казахстана. №5. 2009 (19-23стр)

40. Савенков А.И. Учебные исследования в начальной школе//Начальная школа. №12. 2000 (96стр)

41. Савенков А.И. Методика исследовательского обучения младших школьников/А.И.Савенков. Самара.2010. (46стр)

42. Савенков А.И. Маленький исследователь. Как научить младшего школьника пробретать знания- Ярославль.2002. (25стр)

43. Савенков А.И. Методика учебного исследования и проектирования в практике начального обучения//Начальная школа. №9.2012 (54стр)

44. Савенков А.И. Психологические основы исследовательского подхода обучению. Учебное пособие.М. «Ось-89», 2006 жыл. 46 бет

45. Савенков А.И. Исследовательское обучение в современном образовании// 12 жылдық білім беру №7,2006. 10 бет

46. Сәбитова Ә. Мұғалімнің ізденіс тақырыбы//«Бастауыш мектеп» №5,2007 24бет

47. Семенова Н.А. Исследовательская деятельность учащихся//Начальная школа.№2.2006. (45стр)

48. Семенова Н.А. Формирование исследовательских умений младших школьников/Н.А.Семенова – Томск. 2007 (203стр)

49. Скокова А.С. Төменгі сынып оқушыларының зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру// «Білім» №1,2014. 125 бет

50. Төреханова Ж.Т. Бастауыш сынып оқушыларының зерттеу дағдыларын қалыптастыру жолдары//«Бастауыш мектеп» №3.2014

51. Чечель И.Д. Исследовательские проекты в практике обучения//Практика админстративной работы в школе №6.2003. (24стр)

52. Шапошникова М.И. Исследовательская деятельность младших школьников//Начальная школа Казахстана,№12, 2010. 9 – 10бет