Эколого-геологические карты районирования, прогнозные и рекомендательные

Целью экологического картографирования является анализ экологической обстановки и ее динамики, т.е. выявление пространственной и временной изменчивости факторов природной среды, воздействующих на здоровье человека и состояние экосистем. Для достижения этой цели требуется выполнить сбор, анализ, оценку, интеграцию, территориальную интерпретацию и создать географически корректное картографическое представление весьма многообразной,

Экологические карты (эколого-географические) входят в состав тематических карт и выделяются в отдельную группу наряду с группой карт природы и груп­пой карт общественных явлений. Экологические карты отображают явления, ко­торые не могут быть целиком отнесены к одной сфере, а принадлежат сразу двум или нескольким сферам.

Вопросы классификации экологических карт решаются неоднозначно и в зави­симости от того, на чем они основываются: на обобщении фактически существу­ющих материалов, либо на теоретических предпосылках. В настоящее время относительно устоявшей­ся и общепризнанной является классификация экологических карт по функцио­нальным типам, которую, в свою очередь, можно применить для классификации экологических карт городов. В рамках данной классификации выделяются карты:

• Эколого-геологические карты районирования – обеспечивают проведение районирования и ранжирования собранной информации на четыре класса состояния эколого-геологических условий литосферы и установление связи с зонами экологической нарушенности территории. Экологическое значение подобных карт заключается в том, что они позволяют определить предельно допустимую интенсивность техногенных нагрузок и техногенных изменений, превышение которых может вызвать негативные последствия для существования биоты и комфортности проживания человека.

• Прогнозные - отражают неизвестные, не существующие в настоящее время или недоступные для непосредственного изучения явления и процессы. В число прогнозных карт входят карты, оценивающие вероятное изменение эко­логической ситуации на заданную перспективу, а также карты, предполагающие определенные последствия в реализации принятых решений в хозяйственной и иных видах деятельности.

• Рекомендательные - отображают рекомендации и конкретные мероприя­тия, которые следует провести на данной территории для достижения практиче­ских целей (карта мероприятий по охране окружающей среды; карта проектных предложений по структуре и режимам использования Природного комплекса и др.

Все вышеперечисленные типы карт широко используются для оценки воздей­ствия на окружающую среду при разработке градостроительной документации. Экологическая документация в составе проектных материалов призвана обеспе­чить городские комитеты по охране природы, органы местного самоуправления, заказчиков инвестиционной деятельности информацией как о состоянии окружа­ющей среды на стадии разработки проектной документации, так и о возможном состоянии окружающей среды после завершения строительства и на период экс­плуатации объектов.

2. Қазақстандағы темір кенорнының геологиялық-өндірістік және генетические типі және оның мысалдары

Қолданылуы. Темiр рудасы – шойын (құрамындағы көмiртек мөлшерi 2,5–4 %), құрышты шойын (1,5–2,5 % С), болат (0,2–1,5 % С) және темiр (0,04–0,2 % С) қорытып алынатын бастапқы шикiзат. Алынған шойынның 90 % шамасындағы бөлiгi “қайта өңделедi”, яғни болат алуға қайта балқытылады. Қалған (құймалық) шойын түрлi құйма алуға пайдаланылады. Болатқа марганец, ванадий, никель, хром, вольфрам, молибден, ниобий және басқа легирлеушi металдар қосу арқылы оның сапасын жақсартуға болады. Темiр рудасының кейбiр түрлерi химия өнеркәсiбiнде бояу алу үшін, сондай-ақ мұнай өнеркәсібінде ұңғыма бұрғылаған кезде ауырлатқыш ерiтiндi (гематит) ретiнде, т.б. салаларда қолданылады.

Өнеркәсiптiк кенорындарының типтерi. Темiр руда кенорындары барлық генетикалық топтарда кездеседi. бiрақ олардың ішінде руданың қоры мен өндiру көлемi бойынша жетекшi ролдi метаморфогендiк пен шөгiндi кенорындар атқарады, сондай-ақ скарндық пен магмалық кенорындар да маңызды орын алады.

Магмалық титанмагнетит, ильменит-титанмагнетит кенорындарынегiздi және ультрагенездi интрузиялық таужыныстарда орналасып, iрi тереңдiк жаралымдар белдемдерiмен қадағаланады. Бұл типтi iрi кенорындар бар жерлер: Орал (Куса, Качканар, Гусевогорское, Первоуральское), Карелия (Пудожгорское), Забайкалье (Чинет); шетелде – АҚШ (Тегавус), Канада, Швеция (Таберг), Норвегия (Телнесс).

Магмалық (карбонатит) апатит-магнетит кенорындары сiлтiлi-ультранегiздi интрузивтер ауқымында орналасады және жарылымдар белдемiмен тығыз байланысты болады. Бұл типке Балтық қалқанындағы кенорындар (Ковдор), ал шетелдерде Африка платформасындағы (Люлекоп – ОАР, Дорова – Зимбабве, Сукулу – Уганда), Канада мен Бразилия кенорындары жатады.

Гидротермалық вулканогендiк кенорындарСiбiр платформасы трапптарымен байланысты, оның палеозой түзiлімдерi тысында – карбонат және құмтас-тақтатас таужыныстарда, сонымен қатар скарндалған интрузиялық таужыныстарда орналасады. олардың iшiндегi ең iрiсi – Коршунов, Рудногорс, Нерюнди, Тагар.

Скарндық магнетит және кобальт-магнетит кенорындаркарбонат таужыныстың қышқылдау гранитоид, сиенит, порфирит және т.б. магмалық таужыныстар жапсарында қалыптасады. Олар жарылымдар мен қарқынды жарықшақтылық белдемдерде орналасады. бұл типтi кенорындар кең таралған жерлер: – Қазақстан (Соколов, Қашар, Сарыбай, т.б.), Орал (Высокогорское), Батыс Сiбiр (Таштагол, Абакан), Кавказ (Дашкесан); АҚШ (Айрон-Спрингс, Адирондак), Италия, Болгария, Румыния (Банат), Морокко (Риф), Жапония, ҚХР.

Метаморфталған гематит-магнетит кенорындары прекембрий темiрлi кварцит қатқабаттарынан тұрады. Кенорындардағы темiрлi кварциттiң қоры ондаған-жүздеген миллиард тоннаны құрайды. Метаморфогендiк темiр руда кенорындары Қола түбегi мен Карелияда (Оленогорское, Костомукшское) КМА алабында (Коробковское, Лебединское, Стойленское, Михайловское, Яковлевское және т.б. – 12.1-сурет), Кривой Рог темiр руда алабында (Ингулецкое, Скелеватское, Первомайское және т.б.), Қазақстанда (Қарсақпай тобы), Приморьеде (Кiшi Хинган) анықталған. Бұл типтi кенорындар КХР, КНДР, Индия (Бихар, Орисси), Австралия (Хамерсли), ОАР, Либерия (Нимба), Канада (Лабрадор), АҚШ (Жоғарғы көл), Бразилия аумағында кең тараған.

Вулканогендiк-шөгiндi магнетит-гематит кенорындар типiне Батыс Қаражал (Қазақстан), Холзун (Таулы Алтай), Терсинск тобы (Кузнецк Алатауы), Лан, Дилль (Германия), Гара Джебилет пен Мешери Абделазис (Алжир) жатады.

Қазақстанда темiрдің сенiмдi шикiзат базасы бар. Балансқа алынған (17 кенорын), тысбаланстық (11 кенорын) темiр рудасының жиынтық қоры 17 млрд т. Оның 93% мөлшерi iрi бес кенорында: Қашар, Сарыбай, Соколов, Аят (Әйет), Лисаковскде шоғырланган. Қазақстандағы рудасы қоңдылау Батыс Қаражал, Үшқатын-III пен Кентөбені айтуға болады. Олардың барланған қоры 300 млн тоннадан асады. Сонымен қатар, мұнда тысбаланстық рудалы үлкен Қтай (Ақтай) (38,5 млн т) және бiрқатар темiрлi кварцит кенорындары: Балбырауын (125,5 млн т), Керегетас (60 млн т), Ащытасты (90,3 млн т), Гвардейск (200 млн т) бар. Тысбаланстық қор Балбырауын мен Керегетас кенорында ғана есепке алынған. Оңтүстiк Қазақстанда Иiрсу (қоры 327,7 млн т) мен Абайыл (28,3 млн т) кенорындары барланған. Батыс Қазақстанда (солтүстiк-шығыс Арал маңы) ең iрiсi – тысбаланстық оолиттi қошқыл темiртас рудалы Көкбұлақ кенорны (1,9 млрд т), сонымен қатар болжамдық титан-магнетиттi рудасының қоры 1 млрд т Велихов iрi кенорны бар. Алтайда темiр рудалы Холзунск (680,2 млн т) мен Родионов Лог (58 млн т) кенорындары барланған.

3. Плутоногенді құрылымға қандай кенорындар ұштасады?