Пытанні для самакантролю

Які ўрон нанесла вайна Беларусі?

Якія буйныя заводы былі пабудаваны ў Беларусі адразу пасля вайны?

66. Грамадска-палітычнае жыццё БССР ва ўмовах "адлігі"

У першыя пасляваенныя гады ў СССР захоўвалася палітычная сістэма, якая склалася ў 20-30-я гг. Перамога над фашызмам давала спадзяванне, што людзі нарэшце будуць жыць больш свабодна. Прыкметай таго, што палітычны рэжым стаў менш жорсткім, сведчыў і Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 сакавіка 1947 г. аб скасаванні смяротнага пакарання. У 1948-1949 гг. у СССР не было вынесена аніводнага смяротнага пакарання. Аднак такі стан быў не доўгім. У студзені 1950 г. быў новы указ, згодна якому смяротнае пакаранне зноў аднаўлялася. Верагодна, гэта было звязана з распачатымі працэсамі па так званай "ленінградскай справе". Па гэтай "справе" больш 200 партыйных і савецкіх работнікаў асудзілі, а некаторых прыгаварылі да расстрэлу.

Актывізаваліся рэпрэсіі і на Беларусі. Як і ў перадваенны час, да лістапада 1951 г. іх ажыццяўляў міністр дзяржаўнай бяспекі БССР Л. Цанава. У канцы 40-х гг. ён паспрабаваў расправіцца з С. Прытыцкім, які тады ўзначальваў Гродзенскі абкам партыі. І толькі заступніцтва ЦК КПБ, і перш за ўсе першага сакратара ЦК М. Патолічава, выратавала С. Прытыцкага.

Шырокі рэзананс у 1951 г. атрымала так званая "справа Саевіча". П. Саевіч, нарком асветы рэспублікі, быў абвінавачаны ў змове з "югаслаўскімі рэвізіяністамі", у трацкізме, нацыяналізме, а таксама ў "валютных махінацыях". Ваенны трыбунал прыгаварыў яго да 25 гадоў папраўча-працоўных лагераў. У пасляваенныя гады былі зноў рэпрэсіраваны пісьменікі У. Дубоўка, А. Александровіч, С. Грахоўскі, А. Звонак, П. Пруднікаў. Усяго ў студзені 1953 г. у лагерах СССР знаходзілася 2,5 млн. вязняў. Пры гэтым так званыя "палітвязні" складалі 21 працэнт.

5 сакавіка 1953 г. памёр Сталін. 6 сакавіка адбылося сумеснае пасяджэнне ЦК КПСС, Савета Міністраў і Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР, якое зацвердзіла Г. Малянкова на пасадзе старшыні Савета Міністраў СССР. Сакратарыят ЦК КПСС узначаліў М. Хрушчоў. Хрушчоў і Малянкоў уступілі ў кампраміс з Л. Берыя, які пры Сталіне быў самай уплывовай фігурай. Як арганізатар масавых рэпрэсій, Берыя наводзіў жах на людзей, у т. л. і на іншых кіраўнікоў дзяржавы. У чэрвені 1953 г. Берыя зрабіў спробу змясціць М. Патолічава з пасады першага сакратара ЦК КПБ. Аднак на Пленуме ЦК КПБ (25-27 чэрвеня 1953 г.) беларускія камуністы не далі згоды на такую кадравую замену.

Па ініцыятыве М. Хрушчова 26 чэрвеня 1953 г. Берыя быў арыштаваны, выключаны з партыі, зняты з усіх пасад. У снежні 1953 г. ён быў расстраляны.

Пасля смерці Сталіна пачаўся некаторы паварот да калектыўнага вырашэння партыйных, дзяржаўных, народнагаспадарчых пытанняў. Адносная дэмакратызацыя назіралася ў дзейнасці кампартыі і дзяржаўных органаў Беларусі. Прымаліся меры па вяртанні законнасці і правапарадку. Гэтаму спрыяла скасаванне ў верасні 1953 г. сумна вядомай Асобнай нарады пры Міністэрстве ўнутраных спраў СССР, якая фактычна без суда выносіла ў масавым парадку такія пакаранні, як высылка, зняволенне, расстрэл. Пачалася кампанія па вызваленні вязняў, асуджаных па палітычных матывах.

Новым крокам у далейшых спробах дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця з'явіўся ХХ з'езд КПСС, які праходзіў 14-25 лютага 1956 г. Разам з разглядам пытанняў, скіраваных на паляпшэнне спраў у прамысловасці, сельскай гаспадарцы, культуры, навуцы, з пашырэннем дэмакратыі, абгрунтаваннем прынцыпаў мірнага суіснавання дзяржаў з розным грамадска-палітычным ладам з'езд вымушаны быў звярнуць увагу на нечуваныя парушэнні законнасці ў гады сталінскага праўлення. Пад канец работы з'езда на яго закрытым пасяджэнні дэлегаты заслухалі даклад "Аб кульце асобы і яго выніках", з якім выступіў М. Хрушчоў. Гэта стала для іх вялікай нечаканасцю. Паводле некаторых сведак, у часе даклада некалькі чалавек страцілі прытомнасць - настолькі было моцным уражанне ад некаторых фактаў. І хоць даклад не быў надрукаваны да пачатку 90-х гадоў, але яго агульная накіраванасць паступова стала вядома грамадству. Тым больш што 30 чэрвеня 1956 г. ЦК КПСС прыняў пастанову "Аб пераадоленні культу асобы і яго вынікаў". У ёй была зроблена спроба выявіць сутнасць дыктатуры Сталіна, паказаны яе наступствы.

Пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскага праўлення. У БССР на працягу 1956-1962 гг. было рэабілітавана больш за 29 тыс. чалавек. І хоць гэта з'яўлялася зусім нязначнай часткай ад шматлікай колькасці неабгрунтавана асуджаных і бязвінна закатаваных людзей, аднак для далейшага грамадска-палітычнага развіцця такі зрух быў вельмі важным.

На аснове рашэння ХХІІ з'езда партыі, які працаваў 17-31 кастрычніка 1961 г. цела Сталіна было вынесена з Маўзалея, паўсюдна пачаўся дэмантаж яго помнікаў і замена імя ў назвах гарадоў, прадпрыемстваў, устаноў, калгасаў, саўгасаў і інш.

Адначасова М. Хрушчоў, якога сталі лічыць вялікім наватарам, навязаў партыі і ўсёй дзяржаве курс на паскоранае будаўніцтва камунізму. На з'ездах КПСС (ХХІ і ХХІІ) прымаліся планы і праграмы, па якіх ужо ў 1980 г. СССР павінен быў апярэдзіць ЗША па ўсіх сацыяльна-эканамічных паказчыках, пабудаваць "матэрыяльна-тэхнічную базу камунізму". Быў прыняты "Маральны кодэкс будаўніка камунізму", як эталон паводзін для грамадзян СССР. На вытворчасці насаджаўся рух "за камуністычную працу" і г. д.

Больш за ўсё пацярпела вёска: "будаўнікоў камунізму" прымушалі ліквідаваць прыватную прысядзібную гаспадарку. Гэта быў бадай што апошні крок у рассяляньванні калгаснікаў: яны больш не трымалі кароў і свіней, закінулі свае палеткі.

І толькі на Беларусі першы сакратар ЦК КПБ Кірыл Мазураў асмеліўся не паслухаць М. Хрушчова. Тут і сялянам, і нават жыхарам малых гарадоў надалей дазвалялася трымаць сваю гаспадарку. У выніку праз невялікі час Беларусь далёка абагнала цэнтральныя рэгіёны Расіі па ўзроўні сельскагаспадарчай вытворчасці, зрабілася галоўным пастаўшчыком бульбы, мясных і малочных прадуктаў у Маскву, Ленінград і іншыя буйныя гарады.

Хрушчоўскі "скачок да камунізму" выклікаў здзіўленне і за мяжой. І толькі кітайскі лідэр Мао Цзэдун вырашыў паспаборнічаць з СССР і абвясціў у сваёй краіне "вялікі скачок": у прамысловасці выплаўлялі жалеза ў прымітыўных печах саматужным метадам, а сотні мільёнаў кітайскіх сялян загналі ў "камуны". "Камуністычныя пераўтварэнні" ў адсталым Кітаі яшчэ больш дыскрэдытавалі гэту ўтапічную ідэю.

Пасля адстаўкі М. Хрушчова ў Савецкім Саюзе паступова забываліся пра яго планы. Партыйнае кіраўніцтва на чарговым з'ездзе КПСС абвясціла што "СССР знаходзіцца на этапе развітога сацыялізму", а пра камунізм больш не ўзгадвалі.