Начальная школа 2000. №6- С. 94–95

Дети учатся писать стихи

Третий год работаю по системе Л. В. Занкова. На страницах журнала много говорилось о ди­дактических принципах и методике работы по данной системе. Раздавались голоса и «за», и «против» этой системы. Говорить и спорить об этом можно долго, но вне всякого сомнения то, что система эта действительно всесторонне развивает ученика. Из семи параллельных классов только наш класс шел по эксперимен­тальной программе. И результаты не заставили себя ждать. Уже в конце I класса я проводила экзамен по русскому языку. Билеты охватыва­ли весь изученный за год учебный материал. Они содержали три «очень сложных» (для учи­телей и учеников других параллельных клас­сов) вопроса. Приведу пример: Билет № 3

1. Правила переноса слов.

2. Разделите слова на слоги для переноса и обозначьте мягкость и твердость согласных (ледоход, играет, окунь, лёд).

3. Подчеркните подлежащее и сказуемое, обозначьте части речи. Алёша в траве увидел маченького ёжика.

Мои ученики без труда сдали первый в их жизни экзамен. При ответах присутствовали и родители, которые потом вместе со мной пора­довались успехам детей. Эта маленькая первая победа окрылила меня, и я решила продолжать начатую работу. С самых первых дней я начала учить детей писать стихи. Сначала это были робкие, не совсем красивые пары строчек в рифму, первую из которых давала я, а вторую нужно было сочинить детям. Выпал беленький снежок. Я пойду кататься на каток. С. Бочкарев, I «Д» класс Выпал беленький снежок. Он воздушный, лёгкий, как пушок. К. Смалькова, / «Д» класс Время для такой работы мы выкраивали на уроках русского языка, живого слова, естествозна­ния, даже математики в качестве минутки отдыха Работа постепенно усложнялась: я, как и прежде, давала только первую строчку, но де­тей просила написать уже четверостишие.

Солнышко сияет,

Львёнок хвостиком виляет.

Девочка играет,

Стихотворенье сочиняет.

А. Суменкова, I «Д» класс

Сеня ехал на метле,

Саша, Паша на коне.

И, споткнувшись на бугре.

Оказались на траве.

Е. Пиндюрин, I «Д» класс

А со II класса мы уже приступили к написа­нию стихов на заданную тему. Вся работа прово­дилась на уроках развития речи. В художествен­ных книгах, в произведениях классиков мы на­ходили красивые, яркие, образные слова и выра­жения, которые заносили в блокнот «Живое сло­во», а затем использовали в своих стихах и сочи­нениях. Так, изо дня в день, из урока в урок, де­ти развивали свою речь, мышление, фантазию и воображение. Конечно, не все научатся писать стихи, но видеть в жизни и чувствовать прекрас­ное - будут все. Приведу отрывки из последнего сочинения, написанного учениками моего клас­са в конце второго года обучения. Весной.

Солнце светит ярче,

Снег на солнце мягче.

С крыши капает капепь,

На дворе уже апречь.

Где берёзки столпились гурьбой, Подснежник глянул голубой. Погода тепла и ясна - Ведь правда, что это весна!

С. Бочаров, II «Д» класс

Весной. Солнце льёт на землю яркие л учи, Весело бушуют говорливые ручьи. Травка зеченеет и кричат грачи, В зечени деревьев свистят соловьи. И вздохнула речка ото сна. Ура! На улице весна!

Саша Бочаров, II «Д» класс

Наступила весна. Зажурчали ручьи, Побежали мы все Отпускать корабли.

Ветер дует,

Ручеёк течёт,

И мой смелый кораблик

По течению плывёт.

А. Орехов, II «Д» класс

Прилетели весенние птицы - скворцы и грачи. Своим пением они как бы оживили всё вокруг. Солнышко стало греть больше. Зака-пат сосульки с крыш, побежали первые ручей­ки. Стал увеличиваться день. На улице стало оживлённее и веселей. Это значит, что к нам пришла весна!

М. Валиуллина, II «Д» класс

Весна. Солнце припекает. Небо уже по-весеннему голубеет и по нему, как льдинки, плывут лёгкие облака. Снег сделался зернис­тым и ноздреватым. Скоро по дорогам за­журчат ручьи. Птицы щебечут, греясь в сол­нечных лучах. На буграх появились протали­ны. И скоро они запестреют нежными под­снежниками.

Е. Пиндюрин, II «Д» класс

Весна - моё любимое время года. Потому что весной тает снег, бегут ручейки, весело чирикают воробьи. Птицы прилетают из тёплых краёв и вьют гнезда. Везде слышно их пение. На деревьях распускаются листья, по­являются первые цветы, зеленеет трава.

А. Хажихметов, II «Д» класс

Это первые, робкие шаги, но я думаю, что рядовая школа должна бороться*за талантли­вость и самобытность как учителя, так и уче­ника. И система Л. В. Занкова - яркое тому подтверждение.

Ю. И. ТАРЯНИКОВА,

учитель начальной школы № 24, г. Белорецк-16, Башкортостан

Суть развивающего обучения сводится к следующему: ребенка сле­дует обучать тому, что он способен постичь, но не может усвоить без специального обучения. Обучение должно идти впереди и ве­сти за собой развитие. Утверждение в дидактике новых развиваю­щих систем обучения Л. В.Занкова, Д. Б.Эльконина, В. В.Давыдо­ва дало импульс созданию новых программ с коммуникативной направленностью.

Дыдактычная сістэма навучання Л. У. Занкова

Ірына Яўгеньеўна БАМБУРАВА,

настаўніца пачатковых класаў СШМ° 13 г.Мінска.

Пач. школа. 2001. – № 6. – С. 8–10.

Сістэма пачатковага навучання Л. У. Занкова распрацоўвалаоя ў ходзе эксперыментальна-педагагічнага даследа-вання праблем навучання і развіцця. Выву-чэнне школьнай рэчаіснасці ва ўсёй яе разнастайнасці было неад'емнай часткай аксперыменту. Практычным вынікам аба-гульненага даследавання стала новая сіс-тэма навучання, якая па ўсіх дыдактычных аснозах адрозніваецца ад агульнапрынятай сістэмы пачатковага навучання.

Мата навучання па сістэме Л. У. Зан-кова заключаецца ў дасягненні аптымаль-нага ўзроўню агульнага развіцця вучня, г. зн. развіцця розуму, волі, пачуццяў, ма-ральных якасцей школьніка, якія выступа-юць надзейнай асновай засваення ведаў, уменняў і навыкаў.

Для сістэмы навучання Л. У. Занкова характэрны багаты змест адукацыі, які за-бяспечвае разнастайнасць відаў дзейнасці вучняў. "Пачатковае навучанне, — указвае Л. У. Занкоў — павінна даць вучням агуль-ную карціну свету на аснове каштоўнасцей навукі, літаратуры і мастацтва". Гэта палажэнне можна разглядаць як агульны, пер-шапачатковы прынцып адбору зместу пачатковай адукацыі.

Багацце зместу адукацыі забяспечваецца, па-першае, уклю-чэннем у вучэбны план новых прадметаў. Так, асобна вывучаюц-ца прыродазнаўства, геаграфія і гісторыя.

Па-другое, узбагачэнню зместу адукацыі спрыяе змяненне прыярытэтнасці ў суадносінах дзвюх груп прадметаў — мовы і матэматыкі, з аднаго боку прыродазнаў-ства, выяўленчага мастацтва, фізічнага выхавання, урокаў працы — з другога. Сіс-тэма Л. У. Занкова грунтуецца на сцвяр-джэнні: у пачатковым навучанні няма "га-лоўных" і "негалоўных" прадметаў. 3 пункту гледжання агульнага развіцця дзіцяці вя-лікае значэнне мае і тое, як яно развіва-ецца фізічна, авалодвае выяўленчай дзейнасцю, далучаецца да мастацтва, ву-чыцца спасцігаць і кантраляваць сябе, та-му час, адведзены на маляванне, музыку, урокі працы, не можа выкарыстоўвацца не па прызначэнню: для рашэння матэма-тычных задач, чытання або напісання са-чыненняў і дыктантаў.

Па-трэцяе, пашыраны змест звычай-ных, агульнапрынятых у школе прадме-таў — мовы і чытання, матэматыкі, працоў-нага навучання.

Па-чацвёртае, павялічваецца аб'ём ведаў атрыманых дзецьмі па-за школай — у час экскурсій і індывідуальных назіранняў за навакольнай рэчаіонасцю. На занятках вучням прадастаўляец-ца магчымасць дзяліцца сваімі назіраннямі, што ўзбагачае ўрок і станоўча ўплывае на самаадчуванне дзяцей у школе.

Дыдактычныя прынцыпы сістэмы Л. У. Занкова 1. Прынцып навучання на высокім узроўні цяжкасці вы-значае новы падыход да авалодвання вучэбным матэрыялам, які не дапасуецца да патрабавання паступова весці вучняў па прыступках інфарматыўнага, рэпрадуктыўнага, часткова-по шукавага, праблемнага метадаў. Вучні адразу ўключаюцца ў даследчую, пошукавую дзейнасць. Так, напрыклад, у "занкоў-скіх" класах не на другім, а на першым годзе навучання дзя-цей падводзяць да тэмы "Часціны мовы". Знаёмства з гэтай тэмай праводзіцца па наступнай методыцы. На дошцы запіс-ваюцца словы:

стол чырвоны пайшоў

шапка вялікі зваліўся

слон крўглы зламаў

парта халодны намаляваў

Дзеці чытаюць словы кожнага слупка. Настаўнік прапануе заданне: "Як вы лічыце, у які слупок трэба змясціць слова стул — у левы, сярэдні або правы? А слова зяпёньГ? Слова напісаў? Пы-танні актывізуюць мысліцельную дзейнасць дзяцей, якая прад-угледжвае: аналіз слоў, што ўваходзяць у кожную групу, "прыкід-ку" новага слова, г. зн. пачарговае супастаўленне яго з кожнай групай слоў. Ужо на першае пытанне хтосьці з дзяцей абавязко-ва дае адказ і абгрунтоўвае яго. Астатнія вучні ўключаюцца ў пра-цэс мыслення па аналогіі — пачынаецца жывое, актыўнае аб-меркаванне пытання. Паступова дзеці самі адкрываюць істотныя прыкметы назоўнікаў прыметнікаў, дзеясловаў.

Навучанне на высокім узроўні цяжкасці патрабуе прад'яў-лення вучням заданняў, якія "намацваюць" верхнюю мяжу іх магчымасцей. Аднак пры неабходнасці прапануюцца і больш простыя заданні.

2. Прынцып вядўчай ролі тэарэтычных ведаў у пачатковым навучанні непарыўна звязаны з папярэднім: ён патрабуе як мага больш ранняга ўвядзення абагульненых ведаў, тэрмінаў, азначэн-няў, што адлюстроўваецца ў праграмах і падручніках. Авалодван-не абагульненымі ведамі дазваляе вучням опасцігаць узаемаза-лежнасць з'яў іх унутраныя, істотныя сувязі.

3. Хуткае авалодванне вучэбным матэрыялам. Раскрыва-ючы сутнасць гэтага прынцыпу, Л. У. Занкоў падкрэслівае яго сувязь з прынцыпам навучання на высокім узроўні цяжкасці: "Неправамернае запавольванне тэмпу, звязанае са шматразо-вым і аднастайным паўтарэннем засвоенага, стварае перашко-ду ці нават робіць немагчымым навучанне на высокім узроўні цяжкасці, бо вучэбная дзейнасць школьніка ідзе пераважна па пройдзенаму шляху".

Разам з тым падкрэсліваецца і самастойная роля вызнача-нага прынцыпу, бо ён дае настаўніку магчымасць арыентавацца ў заканамернасцях разумовай дзейнасці дзіцяці. Названы прын-цып патрабуе бесперапыннага ўзбагачэння, абнаўлення зместу разумовай дзейнасці, што з'яўляецца неабходнай умовай асэнса-вання вывучаемага матэрыялу, умовай раскрыцця розных бакоў атрымліваемых ведаў, а такім чынам, і ўмовай, якая забяспечвае сістэматычнасць, трываласць іх засваення.

4. Прынцып усведамлення школьнікамі працэсу вучэння.
Прынцып свядомасці ў яго звычайным разуменні і прынцып
усведамлення школьнікамі працэсу вучэння адрозніваюцца
адзін ад аднаго па аб'екту і па характару ўсведамлення. Калі ў
першым выпадку ўсведамленне накіравана на вонкавы свет як
на сукупнасць звестак, уменняў і навыкаў якімі трэба авало-
даць, то ў другім выпадку яно звернута ўнутр, на працяканне
вучэбнай дзейнасці: "Як звязаны паміж сабой засвойваемыя
веды, якія розныя бакі мае працэс авалодвання правапісам ці
вылічальнымі аперацыямі, які механізм узнікнення памылак і іх
папярэджання — гэтыя і многія іншыя пытанні, што адносяцца
да працэсу авалодвання ведамі і навыкамі, прадстаўляюць
прадмет пільнай увагі школьнікаў".

Азначаны прынцып прадугледжвае і ўсведамленне школьні-камі генезісу, вытокаў ведаў прычым як з агульначалавечага, так і з асабовага, індывідуальнага пункту гледжання. Так, на ўроках геаграфіі настаўнік прапануе дзецям адказаць на пытанні: як лю-дзі даведаліся аб тым, што ўяўляе Паўночны Ледавіты акіян і якая там прырода? Як людзі даведаліоя пра тую частку зямнога шара, якая размяшчаецца вакол Паўднёвага полюса Зямлі? А як даведваемся пра гэта мы?

На ўроках матэматыкі настаўнік накіроўвае дзяцей на разва-жанні аб тым, як узніклі лічбы, чаму лічбаў так мала, як з'явіўся нуль у якасці знака для запісу, хто "падказаў" людзям, што трэба выкарыстоўваць нуль.

5. Сістэматычная работа над агульным развіццём усіх навучэнцаў. Параўнаем гэты прынцып з прынцыпам індывідуаль-нага падыходу, прынятым у дыдактыцы. У чым падабенства і адрозненне паміж імі? Сутнасць абодвух прынцыпаў заключа-ецца ў прызнанні індывідуальных адрозненняў паміж дзецьмі, якія паступаюць вучыцца ў адзін і той жа клас. Ад настаўніка патрабуецца вывучаць асаблівасці школьнікаў і ўлічваць іх у працэсе навучання. Пытанне толькі ў тым, як выявіць індывіду-альнасць школьніка, як даведацца, што ў кожным дзіцяці раз-віта больш, а што менш.

У "занкоўскім" класе магчымасць праявіць сябе ў розных аспектах забяспечваецца багаццем зместу адукацыі і разнастай-насцю метадаў выкладання, якія даюць дзіцяці магчымасць вызначыць уласны шлях самарэалізацыі і развіцця.

Такім чынам, прынцып агульнага развіцця як слабых, так і моцных вучняў азначае, што сістэма забяспечвае магчымасць плённага навучання, аптымальнага развіцця ўсіх вучняў класа без іх адбору, без дыферэнцыяцыі пры паступленні ў школу. I гэта асабліва важна падкрэсліць, таму што нярэдка лічаць, што моцныя вучні губляюць у сваім развіцці, калі вучацца ў адным класе з менш паспяховымі дзецьмі. Арыентацыя на агульнае развіццё дае магчымасць выявіць у кожнага вучня і моцныя, і слабыя бакі.

Што датычыцца прынцыпу выхоўваючага характару навучан-ня, то ён спецыяльна не абвешчаны. Станоўчыя вынікі ў мараль-ным выхаванні навучэнцаў дасягаюцца не вылучэннем асобага прынцыпу, а дыдактычнай сістэмай у цэлым, усімі яе кампанен-тамі. Агульнае развіццё дзяцей з'яўляецца і асновай, і неабходнай часткай іх выхаванасці.