Теория: Аударманың грамматикалық проблемалары

Cөйлем талдаудың танымал жолы сөйлем мүшелері арқылы жүзеге асады. Ал сөйлем мүшелерін зерттейтін ғылым синтаксис деп аталады. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде 5 сөйлем мүшелері бар. Оның 2-еуі тұрлаулы, 3-еуі тұрлаусыз мүшелер. Егер сөйлем тек тұрлаулы мүшелерден тұрса, ол сөйлем грамматикалық негізде құрылған деп аталады.

Main parts- тұрлаулы мүшелер

Бастауыш- кім? не?Subject- who? What? Баяндауыш- не істеді? Predicate- what to do?

Secondary parts- тұрлаусыз мүшелер

Толықтауыш- септік сұрақтары Object- what? Анықтауыш- қандай? Attribute- what kind of? Пысықтауыш- қалай, қайда? Adverbial modifier- adverbial modifier of place- where? Adverbial modifier of time- when? Adverbial modifier of reason- why? Мысалы: He bought a book- Ол кітапты сатып алды

1 2 3 1 3 2

A customer came in. We work at the bank. We handled payment instructions. They sent us some bills. Richard is junior accountant. We had to sign the contract last week.

Грамматикалық өзгертулер тәсілі дегеніміз–оригиналдың грамматикалық бірлігін аударма тілінің басқа грамматикалық мағыналарымен өзгерту тәсілін айтамыз. Бастапқы тілдің кез-келген деңгейдегі грамматикалық бірлігі: сөз формасы, сөз табы, сөйлем мүшесі, белгілі типтегі сөйлем ауыстырылуы мүмкін. Аударма кезінде бастапқы тілдің формасын аударма тілінің формасына ауыстыру болатыны түсінікті. Грамматикалық ауыстыру аударманың ерекше тәсілі ретінде аудармада аударма тілінің формасын жай ғана қолдану емес, сонымен бірге аударма тілінің формасын қолданудан бас тарту, яғни бастапқы тілге ұқсас, өзге тілге мұндай форманы ауыстыру грамматикалық мағынасы жағынан олардан өзгеше болатын формадан бас тарту болып табылады. Мысалы, ағылшын, қазақ, орыс тілдерінде зат есімнің жекеше және көпше түрі бар және әдетте оригинал мен аударманың алынған зат есімдері сол берілген түрде жекеше не көпше түрде қолданылады, мынадай жағдайлардан басқа: ағылшын тіліндегі жекеше түрге орыс тілінің көпше түрінің сәйкес келгенде: (money-деньги,ақша) керісінше ағылшын тілінің көпше түріне орыс тілінің жекеше түрі сәйкес келгенде (struggles-борьба,күрес). Бірақ белгілі бір жағдайларда аударма процесі кезінде жекеше, көпше түрді ауыстыру окказиональды сәйкестікті жасау құралы ретінде қолданылуы мүмкін:

We are searching for talent everywhere.- Мы повсюду ищем таланты.

They left the room with their heads held high. – Они вышли из комнаты с высоко поднятой головой.

Аударма процесінде грамматикалық ауыстырудаң ең көп тараған түрі сөз табын ауыстыру болып табылады. Ағылшын –орыс, қазақ аудармалары үшін көбінесе зат есімді етістікпен және сын есімді зат есіммен ауыстыру тән.

Ағылшын тілінде іс -әрекетті жасаушылар (әдетте -er жұрнағымен келетін) тек қана белгілі бір мамандарды білдіріп қоймай, сонымен бірге маман емес әрекеттердіде білдіреді. (ал орыс тілінде «писатель, художник, певец, танцор»). Мұндай зат есімдердің мағыналары аудармада қазақ,орыс тілінің етістіктерінің көмегімен беріледі;

He is a poor swimmer. – Он плохо плавает. Ол жаман жүзеді.

She is no good as a letter –writer.- Она не умеет писать письма.

I am a very rapid packer. – Я очень быстро укладываюсь.

Етістіктермен жиі басқа типтегі етістіктен жасалынған зат есімдер де ауыстырылады.

It is our hope, that an agreement will be reached by Friday. Мы надеемся, что к пятнице будет достигнуто соглашение.

(it was as hot as hell and the windows were all steamy.- Жара была адская, все окна запотели. Had the decision been taken in time, this would never have happened. – Если бы решение было принято своевременно, это никогда бы не произошло.)