Алтай тилде билимде бузулбас сöсколбуларды шиндегени

Алтай тилдин бузулбас сöсколбуларын шиндеери 1980 јылдардан бери башталат. Бу сурак öзÿм јолын элбеде аларына, А.Э. Чумакаевтин айтканы аайынча, алтай тилдин бузулбас сöсколбуларын шиндеерине баштап ла катап аjаруны А.Т. Тыбыкова эткен. Бу билимчи бир кезек алтай тилде глагол компоненттÿ бузулбас сöсколбулардын ылгамалын аjару эткен [1980].

Алтай бузулбас сöсколбулар аайынча эрчимдÿ шинжÿ ишти 20-чи чактын тогузон јылдарында А.А. Чернова ла М.Ч.Чумакаева бир канча jаш шинжÿчилерле С.Г.Дыдыяновала, А.Э.Чумакаевле кожо öткÿрген. Бу ишти онон ары теренжиде кöрÿп, апарган кижи М.Ч. Чумакаева [1996, 1998, 2000]. Оныn иштеринде алтай ла орус бузулбас сöсколбулар учуры ла структуразы јанынан тÿндештире кöрÿлген.

Алтай бузулбас сöсколбуларла баштапкы тÿндештирÿ ишти А.А. Чернова ла М.Ч. Чумакаева кепке базып чыгарган[1996].

С.Г. Дыдыянованын статьяларында кижинин эди-канын, сqqк-тайагын кöргÿскен бузулбас сöсколбулар jакшы берилген деп айдар керек [1998].

Алтай тилдин бузулбас сöсколбулары аайынча иштерден А.Т. Тыбыкова ла М.Ю. Кыйынованын «Алтайская филология» деп јуунтыда чыккан статьязын темдектеер турус [2000]. Авторлор бу ижинде тÿрк тилдердиn шиnжeчилери бузулбас сqсколбуларды канайда шиnдегени керегинде кыскарта јетирÿ берип, алтай тилдин тöс глагол компоненттÿ фразеологизмдеринин бÿдерин, анайда ок адылу бузулбас сqсколбулардыn учурын (аnказы асты, санаага бастырды, кqк jитке, тирe кинчек ле о.q.) jартагандар.

Анайда ок А.Э.Чумакаев (2001) алтай тил билимде баштапкы катап фразеологизм ле онын бÿдÿмдери алтай тилдин ле орус тилдердиn материалдарына тайанып кöргeскен. Бу тужында А.Э. Чумакаев алтай фразеологизмдердин тоозында орус фразеологический калькаларды шиnдеп, бойыныn шeeлтензин айткан [2002]. Ол бойыныn ижинде кижинин кылык-јанын, бÿткен бÿдÿмин ле онон до öскö јанын кöргÿзип турган алтай фразеологизмдер ортодо (бастыра 300-ке јуук фразеологизм) орус тилден кирген, 14 фразелогический калька (ФК) болгонын темдектеген. Олор алтай сöстöрлö берилип турган орус бузулбас сöсколбулар болор: јайым куш «јайым, кемнен де камааны јок кас», карган бöрÿ «неге ле ÿренип, таскап калган неге де алдыртпас кижи», кудайдын кулы «кудайзак кижи» оноn до qскqлqри. Бузулбас сqсколбулрды тeндештирe эп-аргала тузаланып, jакшы иш эткен [2004].

А.Э.Чумакаевтин «Фразеологизмдердин алтай-орус сöзлиги»[2005] – алтай тилдин бузулбас сöсколбуларынын баштапкы сöзлиги. Сöзликтин чыкканы алтай тилдин бузулбас сöсколбуларынын байлыгын чеберлеерине ле алтай тилле куучындажып тургандардын тилин јарандырарына болушту.